Πέντε νέοι/νέες ηλικίας 17-23 ετών από την Ραφήνα προσέφυγαν στο Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών ζητώντας προσωρινή δικαστική προστασία για τη σωτηρία του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας του τελευταίου φυσικού ποταμιού ελεύθερης ροής στην Αττική.
Το Μεγάλο Ρέμα παρουσιάζει ιδιαίτερη οικολογική σημασία με πολλά είδη ενδημικών και μεταναστευτικών πουλιών, με φυσικά πλημμυρικά πεδία και με προστατευόμενους υγροτόπους Α΄ προτεραιότητας καθώς και ιχθυοπανίδα.
Το ποτάμι κινδυνεύει όμως να καταστραφεί στο όνομα της “αντιπλημμυρικής προστασίας” και να μετατραπεί σε έναν τσιμεντένιο αγωγό με έργο διευθέτησης σε μήκος 17 χλμ. Επίσης ξεκίνησε «καθαρισμός», με είσοδο, σε όλο το μήκος του ποταμού από διαφορετικά σημεία, βαρέους τύπου ερπυστριοφόρων οχημάτων, με στόχο την πλήρη αποψίλωση της κοίτης, των πρανών και της παρόχθιας ζώνης σε πλάτος 2-3 μέτρων γύρω από αυτήν και με κοπή 2.000 δέντρων.
Όπως καταγγέλλουν η Κίνηση για την προστασία και την ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος και πολλοί φορείς, το έργου διευθέτησης που πραγματοποιείται είναι αντίθετο με την οικολογική διαχείριση του σημαντικού οικοσυστήματος και της επιστήμης αλλά και της ίδιας της ΑΕΠΟ, σύμφωνα με την οποία το έργο και οι απαιτούμενες αποψιλώσεις στο πλαίσιο αυτού θα έπρεπε να εκτελεστούν σταδιακά από τα κατάντη στα ανάντη σε βάθος τριετίας.
Οι φορείς καταγγέλλουν ότι η καταστροφή του ρέματος στο όνομα της αντιπλημμυρικής προστασίας θα προκαλέσει οικολογική καταστροφή και θα αυξήσει τον κίνδυνο πλημμύρας, ιδίως στις καμπυλώσεις (μαιανδρισμούς) του ποταμού, λόγω της διάβρωσης και ενδεχομένως κατάρρευσης των απογυμνωμένων πρανών, θα δημιουργήσει μη αναστρέψιμα περιβαλλοντικά τετελεσμένα, ιδίως όσον αφορά την κοπή των 2.000 δέντρων και τον κίνδυνο εξαφάνισης των προστατευόμενων ειδών από την ταυτόχρονη καταστροφή όλων των ενδιαιτημάτων.
Ταυτόχρονα απειλεί σοβαρά την πολιτιστική κληρονομιά και το τοπίο της, δεδομένου ότι το τμήμα του Βαλανάρη εμπίπτει σε ζώνη απολύτου και αυξημένης προστασίας λόγω των παλαιοντολογικών ευρημάτων του Πικερμίου που θεωρείται η Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας, αλλά και του πλήθους των αρχαιολογικών ευρημάτων όλων των εποχών μέσα στην κοίτη του ποταμού και πέριξ αυτής.
Οι νέοι και νέες προσέφυγαν στη βάση του δικαιώματός τους για ένα υγιές και προστατευμένο περιβάλλον, του δικαιώματος στην υγεία και του δικαιώματος στη διατήρηση και απόλαυση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου. Ζητούσαν:
α) να εκδοθεί προσωρινή διάταξη, η οποία, μέχρι τη συζήτηση της αίτησής τους ασφαλιστικών μέτρων να υποχρεώνει προσωρινά το Ελληνικό Δημόσιο (Υπουργείο Υποδομών) και την ανάδοχη εταιρεία να διακόψουν προσωρινά τις εργασίες του επίμαχου έργου «Διευθέτηση– οριοθέτηση του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας», η επανεκκίνηση των οποίων διατάχθηκε με το υπ’ αρ. πρ. 313002/ΚΕ024/19.10.2023 έγγραφο της Ε.Υ.Δ.Ε. Κ.Υ.Λ.Υ. του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών.
Πηγή: Κίνηση για την Προστασία του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας
β) να περιοριστούν προσωρινά οι πάσης φύσεως εργασίες καθαρισμού μόνο μέσα στην κοίτη χωρίς χρήση βαρέος τύπου ερπυστριοφόρων μηχανημάτων
γ) να απαγορευθεί προσωρινά η κοπή δέντρων εντός της κοίτης, στα πρανή και την παρόχθια ζώνη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας καθ’ όλο το μήκος αυτού
δ) να απαγορευθεί προσωρινά κάθε εργασία, και ειδικά η εκρίζωση και αποψίλωση της βλάστησης, στα πρανή και την παρόχθια ζώνη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας καθ’ όλο το μήκος αυτού.
Οι προσφεύγοντες προβάλλαν το επιχείρημα ότι το έργο διευθέτησης δεν είναι ανθεκτικό στο κλίμα, όπως απαιτείται από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τις Πλημμύρες και τα Ύδατα και τις σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τις Στρατηγικές της Ε.Ε. για την Βιοποικιλότητα έως το 2030 και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αλλά και τον υπό ψήφιση Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης, που σε πρώτο νομοθετικό στάδιο υιοθετήθηκε τον περασμένο Ιούλιο από το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος και ήδη από την Πέμπτη 9/11/2023 εισήλθε στο δεύτερο νομοθετικό στάδιο με διαπραγματεύσεις μεταξύ των Κρατών-Μελών και υιοθέτηση του τελικού κειμένου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Στρατηγική της Ε.Ε. για την Βιοποικιλότητα και ο Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης απαιτούν την αποκατάσταση της ελεύθερης ροής των ποταμών και την διαμήκη και πλευρική συνδεσιμότητά τους με τα φυσικά πλημμυρικά πεδία και τους υγροτόπους, μεταξύ άλλων, και για την αντιπλημμυρική προστασία. Η Ε.Ε. διαθέτει εκατοντάδες εκατομμύρια Ευρώ καθώς και τεχνική βοήθεια για την επίτευξη του στόχου αυτού, που θεωρείται απαραίτητος για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Πηγή: Κίνηση για την Προστασία του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας
Το έργο στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας συο οποίο επιμένει το Υπουργείο Υποδομών κινείται στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, παρότι το ονομαστικό του κόστος 101 εκ. Ευρώ χρηματοδοτείται σε ποσοστό 83% από το ΕΣΠΑ, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και την Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB).
Πρόσφατα τα ελεγκτικά όργανα των δύο αυτών τραπεζών διαπίστωσαν αντίθεση στις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και ζήτησαν να μην χρησιμοποιηθούν τα κεφάλαιά τους για την χρηματοδότηση ενός παρόμοιου “αντιπλημμυρικού” έργου του Ερασίνου στη Βραυρώνα.
Οι προσφεύγοντες νέοι και νέες επισημαίνουν ότι σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς, η κλιματική κρίση είναι κρίση των παιδιών και ότι τα παιδιά και οι νέοι υποφέρουν σωματικά και ψυχικά από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στο παρόν και το μέλλον. Υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο έργο θα επιβαρύνει περιβαλλοντικά και κλιματικά την Αττική, που συγκεντρώνει το 40% του πληθυσμού της χώρας, έχει ήδη καταστραφεί από εκτεταμένες και φονικές πυρκαγιές και βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο ερημοποίησης και κατάρρευσης των οικοσυστημάτων, όπως προειδοποιούν επιφανείς επιστήμονες και ακαδημαϊκοί.
Σύμφωνα με τις μετρήσεις του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για το Κλίμα Copernicus, το 2023 υπήρξε η θερμότερη χρονιά στα χρονικά. Από τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες πεθαίνουν κάθε χρόνο περισσότεροι άνθρωποι απ’ ό,τι από τις πλημμύρες.
Οι αιτούντες δηλώνουν ότι δεν αρνούνται αντιπλημμυρικά έργα και λοιπές παρεμβάσεις (π.χ. καθαρισμούς), εφόσον όμως σχεδιάζονται και υλοποιούνται με τρόπο αειφορικό και σύμφωνα με τις ενωσιακές Στρατηγικές, Κανονισμούς και Οδηγίες για το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή. Δυστυχώς οι εργασίες διευθέτησης και «καθαρισμού» του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, που άρχισαν στις 25.10.2023, κινούνται στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Ενόψει αυτών, θεωρούν ότι το έργο διευθέτησης και οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας πρέπει να επανασχεδιαστεί ως έργο θετικό για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, που συμβάλλει σε στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) σε πλήρη συμμόρφωση με την περιβαλλοντική νομοθεσία και τις Στρατηγικές της Ε.Ε. Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει να αναζητηθεί τεχνική καθοδήγηση και χρηματοδότηση από την Ε.Ε. προς μια προκαταρκτική μελέτη σκοπιμότητας σχετικά με την εφαρμογή Λύσεων που βασίζονται στη Φύση (NbS) για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας, τη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων, τη βιοποικιλότητα και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Μέχρι τότε, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια της Ε.Ε. και της Τράπεζας Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης από τις ελληνικές αρχές. Παράλληλα, για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας, επείγουσες επεμβάσεις θα πρέπει να γίνουν μόνο στις τεχνικά ανεπαρκείς γέφυρες και σε επικίνδυνες στενώσεις του ποταμού και ο καθαρισμός θα πρέπει να περιοριστεί μόνον στην απομάκρυνση μπάζων, απορριμμάτων, εμποδίων εντός της κοίτης και στην παρόχθια ζώνη.
Οι προσφεύγοντες επικαλούνται τον κίνδυνο μη αναστρέψιμης περιβαλλοντικής, κλιματικής και πολιτιστικής βλάβης και θεωρούν ότι η προσωρινή δικαστική προστασία είναι υποχρεωτική σε υποθέσεις ενωσιακού δικαίου, σε κάθε περίπτωση ζητούν, αν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία, να υποβληθεί σχετικό προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι την απόφανση του οποίου να ανασταλούν οι εργασίες.
Πρόσθετη παρέμβαση υπέρ των αιτούντων άσκησαν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις WWF HELLAS, GREENPEACE ΕΛΛΑΔΑ, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής -ΑΝΙΜΑ, Ορνιθολογική Εταιρεία, Σύλλογος Πολιτών υπέρ των Ρεμάτων-Ροή καιΟΖΟΝ, οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, με συμβουλευτικό status στον ΟΗΕ, την UNESCO και το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Κέντρο Διεθνούς & Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου και η Ελληνική Ένωση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και 101 κάτοικοι της Ραφήνας.
Διεθνής καμπάνια
Η διεθνής καμπάνια για τη σωτηρία του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας www.megalorema.gr μετρά περίπου 70.000 υπογραφές. Την καμπάνια στηρίζουν οι GREENPEACE Ελλάδα, Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο – MEDINA, Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής – ΑΝΙΜΑ, Δράση για την Άγρια Ζωή, Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Περιβαλλοντική οργάνωση για την άγρια ζωή και τη φύση – Καλλιστώ, Πολίτες υπέρ των ρεμάτων – Ροή, Φίλοι της Φύσης – Οικολογία, Κοινωνία, Πολιτισμός, Balkan River Defence, Collective Leeway και η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Οι πρώτες 65.000 υπογραφές της καμπάνιας κοινοποιήθηκαν ήδη στα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου και στον πρωθυπουργό, ενώ το θέμα κοινοποιήθηκε στους υπουργούς Υποδομών, Περιβάλλοντος και Πολιτικής Προστασίας και στα μέλη του ελληνικού κοινοβουλίου.
Συγκένυρωση και διαδήλωση
Το Σάββατο 11/11 πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση στην πλατεία της Ραφήνας και στη συνέχεια έγινε πορεία προς το Μεγάλο Ρέμα και το εργοτάξιο της αναδόχου εταιρίας. Στη συγκέντρωση παρευρεθήκαν εκπρόσωποι από συλλογικότητες υπεράσπισης των ανοιχτών ποταμιών της πρωτεύουσας (Πικροδάφνη, Ποδονίφτη), από δημοτικές κινήσεις δήμων από τους οποίους διέρχεται το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας (Σπάτα, Παλλήνη), από περιφερειακές παρατάξεις (Αντικαπιταλιστική Ανατροπή για την Αττική, Λαϊκή Συσπείρωση), από το κόμμα ΠΡΑΣΙΝΟΙ (η συν-εκπρόσωπος Βασιλική Γραμματικογιάννη, ο τ. Ευρωβουλευτής Νίκος Χρυσόγελος, το μέλος της Γραμματείας Αττικής Γιάννα Νίκης) και περιβαλλοντικές οργανώσεις (ΑΝΙΜΑ, ΕΛΕΤ).