Τις δύο τελευταίες δεκαετίες διεθνείς εκθέσεις, κινήματα πολιτών, επιστημονικές οργανώσεις προειδοποιούσαν για τους κινδύνους από την κλιματική και οικολογική κρίση, από την κυριαρχία μιας “αγοράς” που αγνοεί τα θέματα της κοινωνικής ανισότητας και της αυξανόμενης περιβαλλοντικής κατάρρευσης. Η πανδημία μπορεί να είναι και η τελευταία προειδοποίηση για την απειλή μπροστά στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα λόγω της οικολογικής και της κλιματικής κρίσης. Δεν έχουμε παρά ελάχιστα χρόνια μπροστά μας για να αλλάξουμε πορεία.
Το πάθημα της πανδημίας να γίνει μάθημα ώστε να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε τις πολλαπλές προκλήσεις, με πιο σοβαρή την κλιματική. Ένα από τα μαθήματα θα έπρεπε να είναι ότι οι πιο ευάλωτοι και αδύναμοι είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στις κρίσεις. Πολλές εκθέσεις διεθνών οργανισμών έχουν αναδείξει το γεγονός ότι ενώ ο ιός μπορεί να μολύνει τους πάντες χωρίς διακρίσεις, εντούτοις οι επιπτώσεις από την πανδημία είναι διαφορετικές σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Ο κόσμος μας φαίνεται να βιώνει ακραίες καταστάσεις ως αποτέλεσμα και των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων. Για πολλούς ανθρώπους και επιχειρήσεις ακόμα και μέσα στον αναπτυγμένο κόσμο ο αντίκτυπος της πανδημίας ήταν ιδιαίτερα καταστροφικός. Αυτό εξηγεί και την αυξανόμενη οργή και αγανάκτηση μέσα στις κοινωνίες που οδηγούν και σε άρνηση συμμόρφωσης στις συνεχείς απαγορεύσεις. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα η έξοδος από την προηγούμενη δημοσιονομική κρίση δεν οδήγησε παρά στην είσοδο στη νέα, ίσως βαθύτερη, κρίση από τον κοροναϊό.
Πολλές “αναπτυσσόμενες” χώρες αντιμετωπίζουν πολλαπλή κρίση μεγάλης κλίμακας, μην έχοντας τους πόρους για να διασφαλίσουν την υγεία των πολιτών, τον εμβολιασμό, την αναγκαία ιατρο-νοσηλευτική στήριξη ή τα στοιχειώδη για την καθημερινή επιβίωση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού καθώς και εργαλεία για την ανάκαμψη της οικονομίας, των επιχειρήσεων και της οικονομίας. Πολιτικές επιλογές μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων – όπως πχ η προτεραιότητα της Ινδικής κυβέρνησης στις εξαγωγές εμβολίων, αντί για μια πιο ισορροπημένη πολιτική που θα επέτρεπε μαζικό εμβολιασμό των Ινδών παράλληλα με μια πιο ορθολογική πολιτική εξαγωγών.
Αν υπάρχει πρόβλημα στις πλούσιες χώρες γρήγορης και εκτεταμένης πρόσβασης του πληθυσμού στα εμβόλια, για την πλειονότητα των υπόλοιπων χωρών ο εμβολιασμός θα είναι ένα όνειρο για το 2023 ή 2024 ή το 2025 παρά το πρόγραμμα COVAX (χρηματοδότηση εμβολίων για τις πιο φτωχές χώρες).
Δεν θα είμαστε, όμως, ασφαλείς όσο το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού θα παραμένει χωρίς προστασία απέναντι στην πανδημία, και ίσως η κορύφωση της πανδημίας να μην είναι ορατή ακόμα αν ο ιός διαδίδεται και μεταλλάσσεται στις πιο φτωχές χώρες και επιστρέφει με στελέχη και μεταλλάξεις που ίσως είναι πιο επικίνδυνες (πχ Ν. Αφρικής, Βραζιλίας, Ινδίας. Αγκόλα-Τανζανίας κ.ά.).
Δεν πρέπει να χάνουμε χρόνο μπροστά σε μια κρίση που βλέπουμε να έρχεται και αφετέρου οι λύσεις πρέπει να βασίζονται σε κοινωνικά δίκαιες πολιτικές για να μπορέσουμε να περιορίσουμε μια υγειονομική, ή μια κοινωνική ή την κλιματική κρίση. Όσον αφορά την τελευταία, είναι πλέον φανερό ότι δεν έχουμε πολύ χρόνο μπροστά μας, μόλις μια δεκαετία, όχι για να ανακαλύψουμε ένα εμβόλιο όπως με την πανδημία, αλλά για να αλλάξουμε όχι μόνο τα καύσιμα που χρησιμοποιούμε (πχ από το πετρέλαιο, το κάρβουνο, τον λιγνίτη, το ορυκτό “φυσικό” αέριο να περάσουμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) αλλά να μεταβούμε σε ένα νέο, δίκαιο και πράσινο ενεργειακό, παραγωγικό, οικονομικό μοντέλο αλλά και σε προετοιμασμένες, ισορροπημένες και ανθεκτικές στις κρίσεις κοινωνίες.
Η κλιματική αλλαγή παίζει καταλυτικό ρόλο στην αλλαγή αξιών και προτεραιοτήτων των πολιτών, ιδιαίτερα των νέων. Εξελίξεις στην οικονομία, την τεχνολογία και τις κοινωνικές προτεραιότητες αναδιατάσσουν, επίσης, το πολιτικό-εκλογικό και κοινωνικό πεδίο. Η πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τα θέματα του κλίματος και των πολιτικών για το κλίμα παίζει πλέον κεντρικό ρόλο στην ανασύνθεση του σκηνικού. Ήταν οι μαζικές κινητοποιήσεις εκατομμυρίων νέων – αλλά και μεγαλύτερων σε ηλικία – για τα θέματα του κλίματος που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εκλογική νίκη του Μπάιντεν καθώς και στην εκλογή των Πρασίνων ευρωβουλευτών το 2019. Σήμερα το 70% των Γερμανών πολιτών θεωρούν την κλιματική κρίση ως το πιο σοβαρό πρόβλημα, ενώ, η κλιματική αλλαγή (46%) και η περιβαλλοντική υποβάθμιση (44%) κατατάσσονται από τους ευρωπαίους νέους/νέες στις δύο πρώτες προτεραιότητές τους. Αυτό αλλάζει εκ των πραγμάτων την πολιτική ατζέντα. Μπορεί να οδηγήσει και στην ανάδειξη των Πράσινων σε πρώτο κόμμα στη Γερμανία και την υποψήφια τους σε καγκελάριο.
Ένα σχέδιο πράσινου μετασχηματισμού της οικονομίας θα προκαλέσει τεράστιες αλλαγές και γι αυτό δεν μιλάμε απλώς για τεχνολογικές ή τεχνοκρατικές αλλαγές (πχ ηλεκτρικά αυτοκίνητα αντί για βενζινοκίνητα, αιολικά αντί για πετρελαϊκούς σταθμούς) αλλά για μια γενικότερη αναδιάρθρωση που πρέπει να γίνει με συμμετοχή της κοινωνίας, με όρους και τρόπους που θα μειώσουν το κοινωνικό χάσμα και τις κοινωνικές ανισότητες, με εκπαίδευση και επανεκπαίδευση, με πρόσβαση όλων με δίκαιο τρόπο σε χρηματο-οικονομικά εργαλεία που θα επιτρέψουν σε ΟΛΟΥΣ τους πολίτες και σε ΟΛΕΣ τις επιχειρήσεις να μεταβούν στο μέλλον, χωρίς να μένει πίσω μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας.
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι κοινωνίες μας θα μεταβούν στην επόμενη μέρα, που αναγκαστικά θα είναι πιο “πράσινη”, αφού όλοι βάφονται και με λίγη πράσινη μπογιά, ακόμα και αν το τελικό αποτέλεσμα είναι για γέλια. Το κρίσιμο είναι το προς τα που κινείται ο κόσμος αλλάζοντας και πώς ερμηνεύεται το “πράσινο”. Θα είναι πράσινο ή “πράσινα άλογα” που σχεδιάζουν οι μηχανισμοί επικοινωνίας κυβερνήσεων και κομμάτων; Θα “αλλάξουν όλα παραμένοντας, όμως, ίδια” (κοινωνικές ανισότητες, λίγοι που επωφελούνται και πολλοί που μένουν πίσω, “πράσινο ξέπλυμα” αντί για πραγματικές πράσινες αλλαγές) ή θα αλλάξουν με έναν κοινωνικά δίκαιο, ισορροπημένο τρόπο, συνδυάζοντας:
– κοινωνική με κλιματική/οικολογική δικαιοσύνη,
– ταχύτητα στη λήψη – εφαρμογή αποφάσεων με ενδυνάμωση του ρόλου των πολιτών και ενίσχυση της δημοκρατίας,
– οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές με μείωση των ανισοτήτων και υιοθέτηση βιώσιμης ευημερίας και βιώσιμων τρόπων ζωής.
Μια πρώτη αρνητική εικόνα έχουμε όσον αφορά στο σχέδιο ανάκαμψης. Η κυβέρνηση, αν και ισχυρίζεται ότι το Σχέδιο Ανάκαμψης Ελλάδα 2.0 είναι “πράσινο”, κινείται με λογικές “business as usual”: το σχέδιο προετοιμάζουν μερικές μελετητικές εταιρίες, ο διάλογος γίνεται με συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες συμφερόντων, οι προτάσεις είναι αντιφατικές και παραδοσιακές, θα μπορούσαν να προτείνονται οποιαδήποτε εποχή. Η κοινωνία των πολιτών καταγγέλλει την κυβέρνηση για αδιαφάνεια και απουσία διαλόγου.
Ναι μεν υπάρχει υποχρέωση να είναι το πρόγραμμα “πράσινο”, αλλά αυτό “εξυπηρετείται” κυρίως με μερικές “ενεργειακές ανακαινίσεις” (έτσι κι αλλιώς σε ανεπαρκή μεγέθη και αμφίβολης ποιότητας), “ηλεκτρικά αυτοκίνητα” (αντί για ολοκληρωμένα συστήματα βιώσιμης μετακίνησης με λιγότερα ΙΧ), “ηλεκτρικά ποδήλατα” (χωρίς … ποδηλατόδρομους) και “ηλεκτρικά καλώδια”. Απουσιάζουν ποσοτικοί και ποιοτικοί στόχοι, μετρήσιμα ως προς το κλίμα αποτελέσματα, κοινωνικές επιδόσεις.
Η Ελλάδα θα έχει στη διάθεσή της και από ευρωπαϊκούς πόρους ένα ποσό που προσεγγίζει πρωτοφανή μεγέθη για τα επόμενα χρόνια. Αν το σχέδιο που προτείνει η Ελλάδα ήταν πράσινο, θα έπρεπε να είναι στο κέντρο της πολιτικής συζήτησης, αφού και οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί απαιτούν κάτι τέτοιο, και να προωθεί την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική ανάκαμψη της χώρας. Στην πραγματικότητα, υπάρχει αδυναμία ενσωμάτωσης της πράσινης πολιτικής – πέρα από επικοινωνιακά φραστικά σχήματα για λόγους εντυπωσιασμού: μέσα στο δήθεν πράσινο Σχέδιο Ανάκαμψης Ελλάδα 2.0 η ενίσχυση των ορυκτών καυσίμων, αυτοκινητόδρομοι και κλασικές επενδύσεις τυλίγονται με πράσινο σελοφάν για να φαίνονται όλα πράσινα.
Είναι φανερή η αδυναμία να συγκροτηθεί ένα ισορροπημένο, κοινωνικά δίκαιο, πράσινο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που θα βελτιώνει τη ζωή των πολλών, θα αλλάξει την καθημερινότητα των πολιτών, θα καθαρίσει την ατμόσφαιρα των πόλεων και θα παραχωρήσει χώρο στο πράσινο, στο ποδήλατο και στις πεζοδρομήσεις στις γειτονιές, θα οδηγήσει την οικονομία και την εργασία σε πράσινα μονοπάτια.
Κυβέρνηση και αντιπολίτευση δεν έχουν πιάσει καν την ουσία των αλλαγών που πρέπει να αναδειχθούν την δεκαετία που τρέχει, ασχέτως αν αρχίζουν να ρίχνουν και λίγη πράσινη μπογιά πάνω τους για να το παίξουν και ολίγον …πράσινοι.
Αν η κοινωνία μας δεν πιάσει τα μηνύματα των καιρών – το πράσινο είναι το χρώμα και η πολιτική της σημερινής εποχής – μπορεί να χάσει άλλη μια δεκαετία. Η πολυεπίπεδη και βαθιά κρίση την οποία βιώνει η χώρα εδώ και τουλάχιστον 2 δεκαετίες, δεν αντιμετωπίζεται με πολιτικές ψευδαισθήσεις ή με κινήσεις που απλώς επιδιώκουν “επενδύσεις” χωρίς σχέδιο και μοιράζουν την πίτα σε λίγους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κρατική εγγύηση δανείου 100.000.000 ευρώ προς την εταιρία που διαχειρίζεται την εξόρυξη πετρελαίου στον Πρίνο “γιατί μπήκε μέσα 400 εκατομμύρια το 2019 και 2020 με την εξόρυξη πετρελαίου” ή η προσπάθεια της κυβέρνησης να εντάξει παραδοσιακά έργα όπως επέκταση φυσικού αερίου, επενδύσεις σε διυλιστήρια, αυτοκινητοδρόμους, σε υποτίθεται “πράσινο σχεδιασμό”.
Η χώρα δεν έχει περιθώριο να χάσει άλλη μια δεκαετία σε μονοπάτια που δεν έχουν οδηγούν σε μια κοινωνικά δίκαιη, πράσινη, σύγχρονη, ανοιχτή, ευρωπαϊκή, δημοκρατική, νεανική (ανεξαρτήτως ηλικίας των πολιτών της), ανθεκτική κοινωνία. Στις ευρωεκλογές και τις εθνικές εκλογές του 2009 το κεντρικό σύνθημα των τότε οικολόγων πράσινων ήταν “Πράσινη Λύση στην Κρίση”. Δυστυχώς δεν καταφέραμε – για λίγους ψήφους να μπούμε στην ελληνική Βουλή, και να δώσουμε ώθηση σε πράσινες λύσεις απέναντι στην ορατή δημοσιονομική και οικονομική κρίση. Σήμερα οι νέοι ΠΡΑΣΙΝΟΙ έχουμε μπροστά μας μια νέα πρόκληση: να ανοίξουμε τον δρόμο ώστε να έρθει το πραγματικό πράσινο κύμα και στη χώρα μας.