To νέο κόμμα ΠΡΑΣΙΝΟΙ για την ενεργειακή κρίση

Η παρέμβαση του Νίκου Χρυσόγελου, π. ευρωβουλευτή των Πράσινων και μέλος του Συμβουλίου των ΠΡΑΣΙΝΩΝ στην πρόσφατη συνέντευξη τύπου του νέου κόμματος ΠΡΑΣΙΝΟΙ

Ενεργειακή κρίση: συστημική κρίση, όχι πρόσκαιρη κρίση

H ενεργειακή κρίση επηρεάζει βαθιά πλέον την οικονομία και την ζωή μας. Προκαλεί τεράστιους κινδύνους στην οικονομία, απειλεί την επιβίωση πολλών επιχειρήσεων και αυξάνει την ενεργειακή φτώχεια για μεγάλο ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν και τη γενικότερη ακρίβεια βασικών αγαθών. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με τα πιο υψηλά επίπεδα ενεργειακής φτώχειας, δηλαδή μιας κατάστασης όπου τα νοικοκυριά δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή και καθαρή ενέργεια για τις βασικές ανάγκες τους (κατοικία, μεταφορές κ.ά.). Τώρα τα ποσοστά αυτά εκτινάσσονται.

Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία επιδείνωσε την ενεργειακή κρίση, αλλά δεν είναι η κύρια αιτία. Οι ενεργειακές τιμές είχαν ήδη εκτοξευθεί στα ύψη από το καλοκαίρι του 2021. Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση είναι του («φυσικού») αερίου κυρίως, και οφείλεται στην αργή διαδικασία απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και όχι στην “γρήγορη” απεξάρτησή μας από το πετρέλαιο, το λιγνίτη, το κάρβουνο.

Παρόλο ότι πολλοί είχαν προειδοποιήσει (και στη χώρα μας) ότι το αέριο ΔΕΝ μπορεί να αντιμετωπίζεται ως “καύσιμο μετάβασης” για να περάσουμε από τα υπόλοιπα ορυκτά καύσιμα προς την εποχή χωρίς ορυκτά καύσιμα, ορισμένες κυβερνήσεις (όπως οι ελληνικές) δεν έλαβαν υπόψη τους τις προειδοποιήσεις αυτές, επιστημόνων, φορέων και των Πράσινων, και συνέχισαν να εξαρτώνται υπερβολικά ή και ακόμα περισσότερο από το αέριο. Η Ελλάδα είναι μια τέτοια περίπτωση – οι κυβερνήσεις είτε ως λόμπι του λιγνίτη και των εξορύξεων (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) είτε ως λόμπι του αερίου (ΣΥΡΙΖΑ και τώρα ΝΔ) – αύξησαν την συμμετοχή του αερίου στο ενεργειακό μείγμα και κατά συνέπεια την εξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές αερίου.

Εκτός από την παγκόσμια και ευρωπαϊκή διάσταση, η χώρα μας έχει ιδιαίτερα διαρθρωτικά προβλήματα (μεγάλη εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα αλλά και εισαγωγές ενέργειας και καυσίμων, 4 μόνο μεγάλοι όμιλοι που σχεδόν μονοπωλούν την ενέργεια, αδύναμοι ή ανύπαρκτοι ελεγκτικοί μηχανισμοί, διαπλεκόμενα συμφέροντα επιχειρηματιών – εξουσίας) που αποτυπώνονται στο γεγονός ότι και πριν την κρίση, για παράδειγμα το 2019, η Ελλάδα είχε την πιο υψηλή χονδρική τιμή ενέργειας.

Η κρίση δεν είναι πρόσκαιρη. Ακόμα και αν τελειώσει ο πόλεμος άμεσα, δεν θα επανέλθουμε σε εποχές “φτηνού αερίου”, ενώ θα παραμένει η υποχρέωσή μας να επιταχύνουμε την έξοδό μας από όλα τα ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου και του αερίου. «Λύσεις» μπαλώματα δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν διαρθρωτικές και συστημικές κρίσεις.

Είναι, λοιπόν, πλήρως άστοχη μια πολιτική που επιδιώκει να αντιμετωπίσει μια κρίση του αερίου με μεγαλύτερη δόση αερίου, – επικαλούμενη είτε την παρούσα κρίση είτε δήθεν για λόγους μετάβασης – δηλαδή να επεκτείνουμε ακόμα περισσότερο τις υποδομές και την εξάρτησή μας από τον αέριο.

Ακόμα και αν πρόσκαιρα αποτελεί μια κάποια διέξοδο η αλλαγή προμηθευτών αερίου (αντί για τον Πούτιν να αγοράζουμε σχιστολιθικό αέριο από τις ΗΠΑ ή/και τη Σαουδική Αραβία), το αέριο αυτό ούτε πιο οικονομικό θα είναι ούτε μια ασφαλής λύση για το ενεργειακό μεσοπρόθεσμα.

Αν επεκταθούν ακόμα περισσότερο τα δίκτυα αερίου, θα δαπανηθούν τεράστια ποσά για υποδομές που θα (πρέπει να) έχουν ελάχιστο χρόνο ζωής, αφού πρέπει να απεξαρτηθούμε σύντομα και από το αέριο. Τέτοιες υποδομές αφορούν στην πρόσβαση σε αέριο αλλά όχι στην διασφάλιση λογικών τιμών ενέργειας.

Δηλαδή η κυβέρνηση θέλει να επενδυθούν δεκάδες δις – πάνω από 20 δις συνολικά αν υλοποιηθούν όλα τα σχέδια – σε μια προσωρινή “λύση” απέναντι σε μια μόνο διάσταση της κρίσης, να διασφαλίσει δηλαδή ΜΟΝΟ ότι θα έχουμε αέριο. Με βάση το σχεδιασμό της θα αποτύχει – παρά τη διάθεση τεραστίων ποσών – να αντιμετωπίσει τη μεγάλη εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, την ακρίβεια των τιμών, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τη μεγάλη συγκέντρωση πλούτου σε λίγους.

Τα σχέδια για έρευνα και εξόρυξη αερίου, επέκτασης των δικτύων αερίου σε περισσότερες πόλεις, και σύνδεσης νοικοκυριών, σχολείων, επιχειρήσεων με το αέριο ήταν και παραμένουν σήμερα οι πλέον άστοχες και οικονομικά καταστροφικές επενδύσεις που απαιτούν σημαντικούς (δημόσιους και ιδιωτικούς) πόρους, δεσμεύοντας τη χώρα μακροχρόνια σε λάθος οικονομική και παραγωγική κατεύθυνση (μεγαλύτερης εξάρτησης από το αέριο) και τινάζουν στον αέρα τα οικονομικά μας. Επίσης, είναι σε αντίθεση με την κλιματική πολιτική και την υποχρέωσή μας να οργανώσουμε με δίκαιο και ασφαλή τρόπο την έξοδό μας από όλα τα ορυκτά καύσιμα το αργότερο μέχρι το 2040. Θα επενδύσουμε πολλά δις σε κάτι που σύντομα πρέπει να εγκαταλείψουμε! 

Σήμερα πόροι από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και τα έσοδα από τα Δικαιώματα Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου διατίθενται για να ενισχυθούν οι πολίτες (και οι επιχειρήσεις) για να (μπορούν να) συνεχίσουν να καταναλώνουν ορυκτά καύσιμα, αντί να ενισχυθούν για να μειώσουν δραστικά την κατανάλωση ενέργειας, μέσω σχετικών επενδύσεων.

Δεν αντιμετωπίζεται μια συστημική κρίση με μπαλώματα

Η ενεργειακή κρίση θα έχει “καταπιεί” πολύ σύντομα 5 δις μόνο από δημόσιους πόρους, ενώ πολύ μεγαλύτερα ποσά από τους προϋπολογισμούς νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Ο συνολικός “λογαριασμός” θα φτάσει πολύ γρήγορα τα δεκάδες δις. Οι επιδοτήσεις – αν και αναγκαίες βραχυχρόνια – δεν καλύπτουν τις αυξήσεις στους λογαριασμούς ούτε κατ’ ελάχιστο και δεν επιλύουν κανένα πρόβλημα μεσοπρόθεσμα.

Μαζί με μέτρα ανακούφισης – μια και το σοκ είναι μεγάλο και απειλεί με τρομακτική κατάρρευση την οικονομία και τους προϋπολογισμούς νοικοκυριών και επιχειρήσεων – πρέπει ΣΗΜΕΡΑ να ξεκινήσουν μέτρα και παρεμβάσεις που αντιμετωπίζουν μέσω συστημικών αλλαγών το πρόβλημα σε όλες τις διαστάσεις του.

Ποια είναι η λύση που προτείνουν οι Πράσινοι:

Η λύση είναι σύνθετη και απαιτεί παρεμβάσεις σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, άμεσες και μεσοπρόθεσμες, εξειδικευμένες αλλά και ολοκληρωμένες, που αντιμετωπίζουν όμως στο τέλος με ενιαίο τρόπο τα ζητήματα της αύξησης των ενεργειακών τιμών, της κλιματικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που είναι σε εξέλιξη.

Τι θα μπορούσε να γίνει για να ανακουφιστούν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις μέσα από οριστικές λύσεις

Προτείνουμε ένα επενδυτικό σχέδιο επιτάχυνσης της πράσινης ενεργειακής μετάβασης με δημόσια συμμετοχή ύψους 20.000.000.000 ευρώ, σε πρώτη φάση, στην κατεύθυνση της μείωσης της εξάρτησης από ΟΛΑ τα ορυκτά καύσιμα (όχι μόνο το Ρώσικο αέριο), επενδύσεις που θα κάνουν τη διαφορά άμεσα στο περιβάλλον, στο κλίμα, στην οικονομία, στη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και στα οικονομικά των νοικοκυριών. Στόχος είναι να 

Τα χρήματα αυτά θα μπορούσαν να προέλθουν από

• υπάρχοντες πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας,
• το ΕΣΠΑ 2021-2027,
• αδιάθετα ποσά από το ΕΣΠΑ 2014-2020
• τον εθνικό προϋπολογισμό
• περιορισμό και σταδιακά εξάλειψη όλων των επιδοτήσεων, άμεσων και έμμεσων, στα ορυκτά καύσιμα
• δικαιώματα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης κ.ά.

Τα ποσά που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές πηγές χρηματοδότησης είναι περίπου 100 δις αλλά δεν φαίνεται να κατευθύνονται στους πολλούς αλλά είτε σε προγραμματισμένες «ανάγκες» του δημοσίου, είτε στους ήδη ευνοημένους από την κρίση και γενικά τους μεγάλους.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ επιδιώκουμε βαθιές αλλαγές ώστε να επιβιώσουν οι πολλοί και να πετύχουμε μια δίκαιη, πράσινη μετάβαση με την κοινωνία και την οικονομία όρθιες.

Τι προτείνουμε ως ΠΡΑΣΙΝΟΙ:

Μια στρατηγική που

(α) Θα αξιοποιήσει δημόσιους ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους για να διασφαλίσει όχι μόνο μια βραχυπρόθεσμη “ανακούφιση” αλλά κυρίως τη βιώσιμη και μακροχρόνια αντιμετώπιση των πολλαπλών διαστάσεων της κρίσης,

(β) διαχείριση, δηλαδή μείωση, της ζήτησης – κατανάλωσης ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, όχι απλώς αλλαγή προμηθευτή ενέργειας,

(γ) επενδύσεις με γενναίες ενισχύσεις για να πετύχουμε μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας,

(δ) δημιουργία ενός ταμείου και χρηματο-οικονομικών εργαλείων που θα ενισχύουν γρήγορα, ευέλικτα, αποτελεσματικά, στοχευμένα την πράσινη μετάβαση με δικαιοσύνη και προς όφελος των πολλών και του κλίματος.

(ε) (έκτακτη) φορολόγηση των μεγάλων κερδών των ενεργειακών εταιριών και χρηματοδότηση προγραμμάτων μείωσης της (ενεργειακής) φτώχειας με επενδύσεις από τα νοικοκυριά που τη βιώνουν (πρόγραμμα κοινωνικής συνοχής).

Πιο συγκεκριμένα

(α) Σε ευρωπαϊκό επίπεδο

1. Επέκταση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ώστε να έχει περισσότερους πόρους που θα στηρίξουν τεράστια προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης και στροφής στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από κατοικίες, δημόσια κτίρια και επιχειρήσεις.

2. Ενίσχυση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για να στηρίξει προγράμματα εκπαίδευσης, επανεκπαίδευσης και δημιουργίας επιχειρήσεων σε τοπικό επίπεδο, ώστε να υποστηριχθούν χιλιάδες μικρές και μεσαίες επενδύσεις στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

3. Υιοθέτηση ανώτατου ορίου στις ενεργειακές τιμές (που να λαμβάνουν υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες)

4. Επανεξέταση του μοντέλου “οριακής τιμής συστήματος” που οδηγεί σε άνοδο των τιμών ενέργειας για το σύνολο της προσφερόμενης ενέργειας με βάση την πολύ ακριβότερη τιμή με την οποία μπαίνει στο σύστημα ο τελευταίος πάροχος ενέργειας. Σε αγορές μάλιστα χωρίς ισχυρούς μηχανισμούς ρύθμισης υπάρχει ο κίνδυνος προ-συνεννοήσεων των προμηθευτών ώστε να ανεβάζουν τις τιμές συνολικά.

5. Προτείνουμε κάθε παραγωγός ενέργειας να πληρώνεται με βάση τις τιμές που έχει προσφέρει, ιδιαίτερα αν υπάρχουν σταθερά συμβόλαια ή το κόστος της ενέργειας είναι πολύ χαμηλότερο από την τιμή στην οποία καταλήγει μέσω του “χρηματιστηρίου ενέργειας”

(β) Σε εθνικό επίπεδο

6. Ως δράσεις άμεσης ανακούφισης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων που βιώνουν σήμερα ένα τεράστιο σοκ, προτείνουμε πρόγραμμα επιστρεπτέας προκαταβολής που θα δοθεί ΑΜΕΣΑ και ΕΥΕΛΙΚΤΑ (πχ μέσω ενός συστήματος για την πανδημία) ως επενδυτικά κεφάλαια (70% επιδότηση, 30% δάνεια μηδενικού επιτοκίου) για έργα εξοικονόμησης ενέργειας και άμεσης εκτέλεσης έργων ανανεώσιμων πηγών σε μικρό / τοπικό επίπεδο (κτίρια, γειτονιές) για να υπάρξει άμεσα αποτέλεσμα. Να διαμορφωθούν ισχυρά χρηματο-οικονομικά και φορολογικά κίνητρα για να ενισχυθεί η συνεργασία των πολιτών σε επίπεδο πολυκατοικίας και γειτονιάς. 

7. Κύμα βαθιάς ενεργειακής αναβάθμισης κι εξοικονόμησης ενέργειας για μέγιστη ενεργειακή αποτελεσματικότητα σε κτίρια, επιχειρήσεις, μεταφορές κ.α. με ευέλικτο και στοχευμένο στο αποτέλεσμα πρόγραμμα.

8. Πρόσβαση όλων (και όχι μόνο για περιορισμένο αριθμό δικαιούχων) σε προγράμματα ενίσχυσης για εγκατάσταση υβριδικών συστημάτων στις πόλεις για θέρμανση / δροσισμό με ηλιακά πάνελ και αντλίες θερμότητας σε συνδυασμό με πράσινες ταράτσες και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργεια από φωτοβολταϊκά, ώστε να αναπτυχθούν άμεσα παρόμοια συστήματα σε κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, βιοτεχνίες, βιομηχανίες και να συμβάλλουν στην προετοιμασία μας για τον επόμενο χειμώνα.

9. Πράσινες ζώνες και ποδηλατόδρομοι στις γειτονιές και στις πόλεις που θα συμβάλλουν και στο φυσικό δροσισμό των πόλεων, αξιοποιώντας καλά παραδείγματα. Επιλογή κατάλληλων υλικών, λύσεων με βάση τη φύση και φυτεύσεις που συμβάλλουν στο δροσισμό και γενικότερα στη ρύθμιση του μικροκλίματος

10. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας κατά προτεραιότητα σε ήδη αστικοποιημένες περιοχές, σε κανάλια μεταφοράς νερού, αυτοκινητοδρόμους, γκρίζες υποδομές ΄(έχουμε παρουσιάσει αναλυτικά τις θέσεις των Πρασίνων)

11. Συμμετοχή των πολιτών, και όχι μόνο μεγάλων οικονομικών παικτών, στις επενδύσεις για ΑΠΕ ώστε η μετάβαση προς ένα νέο, πράσινο ενεργειακό σύστημα να γίνει με κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατικό τρόπο. Σε όλα τα μεγάλα πρότζεκτ να συμμετάσχουν οι πολίτες και τοπικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε ποσοστό τουλάχιστον 50%. 

12. Ευέλικτα συστήματα εκπαίδευσης τεχνητών και ανέργων ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις για εξοικονόμηση ενέργειας και ανανεώσιμες πηγές στον αστικό χώρο.

13. Ενίσχυση έρευνας, συστημάτων αποθήκευσης, δικτύων για να στηρίξουν την πράσινη ενεργειακή μετάβαση

14. Βελτίωση των συστημάτων μετακίνησης – μεταφορών, ώστε να επιτευχθεί μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων ανά χλμ που διανύεται

15. Υλοποίηση ενός μεγάλου προγράμματος επιδότησης της απασχόλησης και δημιουργία στις επιχειρήσεις θέσεων εργασίας στην διαχείριση κι εξοικονόμηση ενέργειας καθώς και στις εφαρμογές ανανεώσιμων πηγών. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα και με ευέλικτο τρόπο και να προσανατολίζονται στην απόδοση και στο αποτέλεσμα. Προτείνουμε να τροποποιηθεί το πρόγραμμα Συν-ΕΡΓΑΣΙΑ και να ενταχθούν σε αυτό όσες επιχειρήσεις θέλουν. Το πρόγραμμα δεν πρέπει να ενισχύει την παραμονή των εργαζομένων στο σπίτι τους αλλά, αντιθέτως, να ενισχύει την εκπαίδευση και την απόκτηση δεξιοτήτων, γνώσεων και ικανοτήτων από τους εργαζόμενους ώστε να είναι σε θέση να συμβάλλουν στην μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στην επιχείρηση. Το πρόγραμμα θα καλύπτει το 40% του κόστους εργασίας απασχολούμενων σε αυτές για παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας και εφαρμογών ΑΠΕ. Ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί σε επιχειρήσεις έντασης ενέργειας, όπου – κατά συνέπεια – οι ενεργειακές δαπάνες σήμερα αποτελούν σημαντικό ποσοστό του λειτουργικού κόστους τους.