Ένα περιβαλλοντικό σκάνδαλο που καλύπτονταν για πολλά χρόνια προκαλεί ανησυχία στους πολίτες και απειλεί τη συνοχή της κυβέρνησης συμμαχίας στη Φλάνδρα Βελγίου. Το πρόβλημα: κατά τη διάρκεια εκτεταμένων εργασιών (οδικών, γεφυρών και σηράγγων) με στόχο να ολοκληρώσουν την περιφερειακή οδό της Αμβέρσας, ελήφθησαν δείγματα εδάφους από την κοινότητα του Zwijndrecht στη Φλάνδρα. Οι αναλύσεις έδειξαν, όμως, αυξημένα επίπεδα της τοξικής ουσίας PFOS (Perfluorooctanesulfonic acid / υπερ-φθορο-οκτανο-σουλφονικό οξύ).
Η ανθρωπογενής αυτή χημική ουσία είναι επικίνδυνη για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Ήταν το βασικό συστατικό του Scotchgard, ενός προστατευτικού από το νερό για τα υφάσματα που κατασκευάστηκε από την 3M αλλά και πολλών εντομο-απωθητικών. Λόγω της επικινδυνότητάς του προστέθηκε τον Μάιο του 2009 στο Παράρτημα Β της “Σύμβασης της Στοκχόλμης” για τους έμμονους (επίμονους) οργανικούς ρύπους.
Τα επίπεδα PFOS που έχουν ανιχνευθεί στην άγρια φύση θεωρούνται αρκετά υψηλά και μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά την υγεία. Για παράδειγμα, υψηλά επίπεδα PFOS βρέθηκε να σχετίζονται με “αυξημένο κίνδυνο χρόνιας νεφρικής νόσου στον γενικό πληθυσμό των ΗΠΑ, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, φυλή / εθνικότητα, δείκτη μάζας σώματος, διαβήτη, υπέρτασης και επιπέδων χοληστερόλης.” Θεωρείται επίσης υπεύθυνη για ενδοκρινολογικές διαταραχές και καρκίνο, ενώ είναι μη αποδομήσιμη (έμμονη ή επίμονη οργανική ένωση).
Η ρύπανση φαίνεται να επεκτείνεται σε μια πολύ μεγάλη έκταση στην περιοχή. Η επικίνδυνη ζώνη καλύπτει έκταση περίπου 707 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δηλαδή διπλάσιας αυτή που καταλαμβάνει το Δουβλίνο. Επειδή το έδαφος στη γύρω περιοχή περιέχει τώρα επικίνδυνα επίπεδα της χημικής ουσίας, το πανεπιστήμιο της Αμβέρσας συμβούλεψε το κοινό που ζει σε ακτίνα 15 χιλιομέτρων από το Zwijndrecht να μην καταναλώνει αυγά από κότες που εκτρέφονται στην περιοχή. Η επικίνδυνη ζώνη περιλαμβάνει κι άλλες περιοχές, όχι μόνο το Zwijndrecht, όπως το Beveren, το Wijnegem, το Brasschaat στα βόρεια και το Kontich στο νότο.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποιούνται τώρα, η ρύπανση φαίνεται ότι προήλθε από το εργοστάσιο της 3Μ που παρήγαγε τη χημική ουσία μέχρι το 2002. Η εταιρεία είναι γνωστή για την ταινία Scotch καθώς και τα Post-It, αλλά κατασκεύαζε και PFOS. Εσωτερικά έγγραφα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας έδειξαν ότι η 3Μ γνώριζε ήδη το 1950 ότι το PFOS συσσωρεύεται στον οργανισμό ποντικών. Οι εργαζόμενοι στο Zwijndrecht ενημερώθηκαν ήδη από το 1980 για τον κίνδυνο συσσώρευσης της χημικής ουσίας στο αίμα τους. Η παραγωγή του PFOS τερματίστηκε τελικά το 2002, επίσημα επειδή το προϊόν δεν μπορούσε να διαλυθεί με ασφάλεια. Όμως, αποδεικνύεται τώρα, ότι το εργοστάσιο της 3M στη Zwijndrecht δεν είναι η μόνη πηγή ρύπανσης με PFOS της Φλάνδρας.
Η κυβερνητική κρίση στη Φλάνδρα
Σε γραπτή απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση που κατέθεσε η βουλευτής των Πράσινων (Groen), Mieke Schauvliege, η υπουργός περιβάλλοντος Zuhal Demir (συνεργαζόμενη με το N-VA) αποκάλυψε ότι “26 εταιρείες που λειτουργούν στις όχθες του ποταμού Scheldt έχουν άδειες που τους επιτρέπουν να απελευθερώνουν απόβλητα στον ποταμό. Ωστόσο, τα όρια παραβιάζονται συνεχώς“, είπε, “και τα ψάρια στον ποταμό βρέθηκε να έχουν έξι φορές περισσότερα PFOS στο σώμα τους από τα ψάρια σε άλλες περιοχές”. Η Ομοσπονδία Χημικών Βιομηχανιών του Βελγίου απέρριψε τους ισχυρισμούς της υπουργού με δήλωσή της που αναφέρει ότι «Αυτή η ουσία έχει απαγορευτεί πριν από 15 χρόνια, και οι εταιρείες που αναφέρονται στα μέσα ενημέρωσης σήμερα δεν την παρήγαγαν ποτέ. Συνεπώς, είμαστε πολύ έκπληκτοι για την αναφορά σχετικά με το θέμα». Αλλά η Ομοσπονδία Χημικών Βιομηχανιών δεν απάντηση πώς βρέθηκε σε τόσο υψηλές συγκεντρώσεις η χημική αυτή ουσία στην περιοχή, στο έδαφος και στα ψάρια.
Το πρόβλημα με τη χημική ουσία PFOS προέκυψε για πρώτη φορά τον Απρίλιο, όταν η υπουργός περιβάλλοντος Zuhal Demir (N-VA) είχε απαντήσει, με καθησυχαστικό τρόπο, σε ερωτήσεις σχετικά με τη σοβαρότητα της ρύπανσης. Στην συνέχεια, προέκυψαν νέα στοιχεία και το θέμα επανήλθε στο φλαμανδικό κοινοβούλιο όπου προτάθηκε και η δημιουργία μιας εξεταστικής επιτροπής, μια πρόταση που προκάλεσε κρίση στην κυβέρνηση συμμαχίας των κομμάτων N-VA (εθνικιστές, συντηρητικοί), CD&V και Open VLD (συντηρητικοί – φιλελεύθεροι).
Το κόμμα N-VA (χριστιανοδημοκράτες) εξέφρασε την έκπληξη του για την βιασύνη δημιουργίας της επιτροπής. Η περιοχή που φαίνεται να έχει υψηλή συγκέντρωση της επικίνδυνης ουσίας περιλαμβάνει και το Brasschaat, όπου δήμαρχος είναι ο επικεφαλής της κυβέρνησης, υπουργός και πρόεδρος του κόμματος Jan Jambon, ενώ εκεί έχει και το σπίτι του.
Η υπουργός Οικονομίας, Καινοτομίας, Εργασίας, Κοινωνικής Οικονομίας και Γεωργίας Hilde Crevits (κόμμα CD&V), επιτέθηκε στην υπουργό περιβάλλοντος υπονοώντας ότι σύντομα θα χάσει την υπουργική θέση γιατί το θέμα δεν αφορά την κυβέρνηση αυτή. Ξέχασε όμως να πει ότι όλοι οι προηγούμενοι υπουργοί περιβάλλοντος ανήκαν σε αυτό το κόμμα, άρα πιθανά “κάτι ήξεραν”. Επίσης, όπως αποκαλύφθηκε, “οι προηγούμενες κυβερνήσεις γνώριζαν τουλάχιστον από το 2016 ότι υπήρχε υψηλή συγκέντρωση της τοξικής ουσίας στα ψάρια“, όπως δήλωσε η πράσινη βουλευτής Mieke Schauvliege. “Το νέο περιβαλλοντικό σκάνδαλο γίνεται όλο και μεγαλύτερο και μοιάζει όλο και περισσότερο με το σκάνδαλο του αμιάντου“.
Η πράσινη βουλευτής ζητάει την συγκρότηση της εξεταστικής επιτροπής (που προκάλεσε την κυβερνητική κρίση μια και τα κόμματα φαίνεται ότι ήξεραν κάποια χρόνια για τη ρύπανση). Όπως ζητάει η Mieke Schauvliege:
Μια εξεταστική επιτροπή πρέπει να διερευνήσει τι συνέβη στο παρελθόν. Αλλά τώρα πρέπει να ληφθεί και επείγοντα μέτρα σε ό, τι αφορά τις μετακινήσεις και τις εκφορτώσεις. Η υγεία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος πρέπει να είναι υψίστης σημασίας σε κάθε απόφαση“
Οι Πράσινοι στο Βέλγιο γνώρισαν σημαντική ανάπτυξη μετά από μια σειρά (παρόμοιων) περιβαλλοντικών σκανδάλων και βαθιά κοινωνική και αξιακή κρίση που είχε προκαλέσει το δικομματικό σύστημα στη χώρα. Ένα από τα πιο σοβαρά είναι αυτό της ρύπανσης με διοξίνη της τροφικής αλυσίδας. Έκτοτε έχουν μια ισχυρή παρουσία στη χώρα. Δεν μετέχουν στην 3 κομματική συντηρητική κυβέρνηση της Φλάνδρας. Στο περιφερειακό κοινοβούλιο κυριαρχούν σε μεγάλο βαθμό οι συντηρητικές και εθνικιστικές δυνάμεις. Οι Πράσινοι (Groen) έχουν εκλέξει 14 βουλευτές σε σύνολο 124 και είναι στην αντιπολίτευση. Αντιθέτως, τα δύο Πράσινα κόμματα (Ecolo -Γαλλόφωνοι, Groen –Φλαμανδοί) συμμετέχουν στην 7 κομματική ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Βελγίου.