του Π.Κ. Ιωακειμίδη*
(το άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτα στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)
Με τις συναντήσεις στο περιθώριο του ΝΑΤΟ, οι σχέσεις Ελλάδας, Τουρκίας, ΗΠΑ έχουν τεθεί αν όχι σε διαδικασία θεαματικής προόδου οπωσδήποτε σε κίνηση βελτίωσης. Θετικό. Ο πάγος έσπασε. Και μόνο που έγινε η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν είναι από μόνη της κάτι εξόχως σημαντικό κάτω από τις κρατούσες συνθήκες. Και θα συνιστά ξεχωριστή εξέλιξη μέχρις ότου φθάσουμε να θεωρούμε τέτοιου είδους συναντήσεις ως υπόθεση ρουτίνας. Πολύ περισσότερο που η ατμόσφαιρα της συνάντησης ήταν καλή και νέοι δίαυλοι επικοινωνίας δημιουργήθηκαν με κάποιες συγκλίσεις «διαδικαστικών απόψεων. Έτσι προστίθεται ένα βήμα στη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Τα χειρότερα είναι μάλλον πίσω μας. Υπήρχαν φωνές ενάντια στη συνάντηση με επιχείρημα την οξυμένη ρητορική επιθετικότητα της Τουρκίας τελευταία. Αλλά βάζει τα πράγματα στη θέση τους ο Τζο Μπάιντεν. «Συναντιέμαι με τον Βλ. Πούτιν», είπε, «λόγω της επιθετικότητάς του και των διαφορών που έχουμε. Για να του πω αυτά που οφείλει να γνωρίζει». Συναντάται με Αυτόν που μόλις λίγους μήνες πριν αποκαλούσε δημοσίως «φονιά» (killer). Και η Μόσχα χαρακτήριζε τις ΗΠΑ ως «μη φιλική» (unfriendly) χώρα! Όταν λοιπόν ο Μπάιντεν συναντά τον Πούτιν κάτω απ’ αυτές τις προϋποθέσεις, πώς και πόσο είναι δυνατό ο Έλληνας πρωθυπουργός να μη συναντάται με τον Τούρκο πρόεδρο; Το παγκόσμιο σύστημα οδηγείται κάτω από την καθοδήγηση Μπάιντεν σε λογικές συνεννόησης, επικοινωνίας, συνεργασίας, engagement έστω κι αν η σχέση ΗΠΑ – Κίνας οξύνεται.
Από την άλλη μεριά, η συνάντηση Μπάιντεν – Ερντογάν πιστοποιεί ότι οι δύο χώρες, ΗΠΑ και Τουρκία, βρίσκονται σε ένα είδος «αμοιβαίας αυτοπαγίδευσης» (joint trap). Η μία δεν θέλει να χάσει την άλλη πλήρως και οριστικά. Αυτό λέγεται αλληλεξάρτηση. Και η παγίδευση-αλληλεξάρτηση αυτή ορίζει τα όρια της σχέση. Αλλά σε «αμοιβαία αυτοπαγίδευση» δεν βρίσκονται επίσης Ελλάδα και Τουρκία; Καμιά χώρα δεν θέλει και δεν μπορεί να φθάσει σε πλήρη ρήξη με την άλλη. Αν όχι τίποτα άλλο, η γεωγραφία ορίζει τα όρια. Μας καθιστά «αιχμάλωτους». Επιβάλλει μια «συνεργατική σχέση» πέρα από τα όρια της αυτοπαγίδευσης με την επίλυση των προβλημάτων.
Η αυτοπαγίδευση λειτουργεί συνεπώς ευεργετικά. Είναι θετικό που Τουρκία και ΗΠΑ αποφεύγουν την πλήρη ρήξη. Που η Τουρκία παραμένει στη Δύση έστω και ως αυταρχική «ιδιόρυθμη ανεξάρτητη δύναμη» με περιθώρια ελευθερίας «να παίζει σε πολλά επίπεδα» αλλά σε μια σταθερή και προβλέψιμη σχέση. Η ένταση στη σχέση Τουρκίας – ΗΠΑ/ Δύσης «εκχυλίζει» συνήθως σε ένταση με την Ελλάδα. Άρα είναι προς το συμφέρον μας η καλή Αμερικανοτουρκική σχέση. Και ακόμη περισσότερο η καλή, σταθερή, κανονική σχέση Τουρκίας – Ευρωπαϊκής Ένωσης (που εν πολλοίς θα κριθεί σε λίγες μέρες, 24-25 Ιουνίου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) με την προώθηση της «θετικής ατζέντα». Η Τουρκία, λέγει δημοσκόπηση του ECFR (Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων), προσλαμβάνεται από την πλειοψηφία των Ευρωπαίων ως «αντίπαλος» (adversary). Έστω. Αλλά, όπως σταθερά υποστηρίζει και ο D. Kanheman (βραβείο Νόμπελ), υπάρχει και η «αντιπαραθετική συνεργασία» (adversarial collaboration) τόσο στην επιστήμη όσο και στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ κρατών προκειμένου να φθάσουν σε αμοιβαίως αποδεκτά συμπεράσματα (χωρίς να εγκαταλείψουν τις βασικές αξίες τους). Στρατηγικός στόχος για την ΕΕ θα πρέπει να είναι να διευρύνει το πεδίο δημοκρατίας στην περιφέρεια της (Τουρκία, Δ. Βαλκάνια,κ.α.) αφού την ενισχύσει στο εσωτερικό της.
Η ελπίδα, τόσο ελκυστική στην Ουάσιγκτον, ότι η Τουρκία θα μπορούσε κάποια στιγμή να αναδειχθεί ως το εναλλακτικό πρότυπο στο αυταρχικό σύστημα του ακραίου πολιτικού Ισλάμ με ένα ανεκτικό πολιτικό σύστημα δημοκρατίας, σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενός ήπιου Ισλάμ έχει οπωσδήποτε υπονομευθεί για το ορατό μέλλον τουλάχιστον. Όπως και η ιδέα μιας εξευρωπαϊσμένης (europeanized) Τουρκίας που γοήτευε τις Βρυξέλλες. Αλλά η ιδέα του εξευρωπαϊσμού έχει υποχωρήσει ακόμη και στην Ελλάδα η οποία, ενώ από τη μια μεριά ορθώς εξευρωπαΐζει την ατζέντα των ελληνοτουρκικών ζητημάτων, από την άλλη αναζητεί λύσεις και αναπτύσσει «στρατηγικές σχέσεις» με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σ. Αραβία. Εάν κάτι οφείλει να κάνει η ΕΕ είναι να αναβιώσει και τη διαδικασία εξευρωπαϊσμού για Τουρκία, Δ. Βαλκάνια, ευρύτερα. Και για τα κράτη μέλη της…
Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο “Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης”.