“Δεν ξέρουμε, ακόμα, πώς θα εξελιχθεί η υγειονομική κρίση, αλλά το πιθανότερο είναι ότι τα σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα θα είναι μπροστά μας γι’ αρκετά μεγάλο διάστημα. Η κρίση επέτεινε υπάρχοντα κοινωνικά προβλήματα και διεύρυνε κοινωνικές ανισότητες. Αν επιβεβαιωθούν οι πιο δυσοίωνες προβλέψεις που συγκρίνουν την σημερινή παγκόσμια κρίση με την ύφεση του 1929 στις ΗΠΑ και με αυτήν μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, τότε οι προκλήσεις θα είναι πολύ μεγάλες.

Ένα από τα μαθήματα που πρέπει να πάρουμε από την υγειονομική κρίση είναι ότι η καθυστερημένη αντίδραση σε διεθνές, ευρωπαϊκό κι εθνικό επίπεδο, η απουσία συνεργασίας μπροστά σε υπαρκτές απειλές, η αδιαφορία απέναντι στις προειδοποιήσεις των επιστημόνων να κινηθούμε προληπτικά, εγκαίρως και αποτελεσματικά, οι εθνικοί εγωισμοί και η απουσία αλληλεγγύης επιδεινώνουν τα προβλήματα και προκαλούν ανυπολόγιστη καταστροφή”.

Σε άλλο σημείο του άρθρου ανέφερα:

” Ακριβώς λόγω της ανεπαρκούς κατάστασης του δημόσιου συστήματος περίθαλψης, του αδύναμου συστήματος κοινωνικής προστασίας και μπροστά στον κίνδυνο γρήγορης μετάδοσης της ασθένειας, σε συνδυασμό με τον γηρασμένο πληθυσμό σε πολλές περιοχές της χώρας αλλά και έναν στρεβλό τρόπο προσέγγισης της υγείας και της ασθένειας, ήταν μονόδρομος η πολιτική αυστηρού lockdown που υιοθετήθηκε. Το εθνικό σύστημα υγείας κινδύνευε να καταρρεύσει πολύ γρήγορα σε περίπτωση εξάπλωσης της ασθένειας και να προκαλέσει ευρύτερη κοινωνική και οικονομική κρίση.

Η στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης – ακολουθώντας την εισήγηση κυρίως επιστημόνων που συνυπολόγισαν την κατάσταση του συστήματος περίθαλψης – επικεντρώθηκε κυρίως στην ατομική υπευθυνότητα μέσα από την ανάδειξη του κινδύνου και τη συνακόλουθη δημιουργία φόβου, δηλαδή ένα αυστηρό “Μένουμε Σπίτι”, κοινωνική αποστασιοποίηση, καθαριότητα και υγιεινή.

Σε κοινωνικό επίπεδο επιλέχθηκε το γενικό lockdown, με αποτέλεσμα να “κλείσουν” απότομα οι περισσότεροι οικονομικοί τομείς, τα σχολεία, οι δημόσιοι χώροι και να επιβληθεί αυστηρός έλεγχος.

Διακηρυγμένος επιστημονικός στόχος ήταν να “κερδηθεί χρόνος” για να αναπτυχθούν υποδομές και να αναδιοργανωθεί το σύστημα υγείας τουλάχιστον στο επίπεδο των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας. Ωστόσο, οι βελτιώσεις κατά το χρόνο που κερδήθηκε ήταν οριακές ως προς τα μέσα προστασίας του υγειονομικού προσωπικού, τον εξοπλισμό των νοσοκομείων, την αύξηση των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας και γενικότερα την ενίσχυση του συστήματος περίθαλψης.

Τώρα, ενόψει της επόμενης μέρας, χρειάζεται να κάνουμε με ψυχραιμία έναν απολογισμό των θετικών αλλά και των αρνητικών σημείων αυτής της στρατηγικής με τη σκέψη στραμμένη στο μέλλον. Σε παγκόσμιο επίπεδο εφαρμόστηκαν 5-6 διαφορετικά μοντέλα μέτρων για την πανδημία, ως συνέπεια διαφορετικών χαρακτηριστικών κάθε χώρας και πολιτικών επιλογών, αλλά ακόμα και διαφορετικών μοντέλων δεδομένων ή και deep learning algorithms. Μπορεί να ήταν, υπό τις παρούσες συνθήκες, αδύνατον να εφαρμοστεί στην Ελλάδα, με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, μια συνολικά διαφορετική στρατηγική, αλλά αυτό που έγινε από ανάγκη δεν μπορεί να είναι το μοντέλο αντιμετώπισης κρίσεων και στο μέλλον. Επομένως, πρέπει να κρατήσουμε τα θετικά, να συζητήσουμε τις αδυναμίες και να επιλύσουμε τα προβλήματα”.

” Μια σημαντική έλλειψη του συγκεκριμένου μοντέλου “κοινωνικής αποστασιοποίησης” είναι ότι δεν εκπαιδεύει τους πολίτες να έχουν ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων, είτε τώρα είτε στο μέλλον. Η ενημέρωση στόχευε στο τι δεν κάνουμε και όχι στο τι πρέπει και μπορούμε να κάνουμε. Είναι ζητούμενο, όμως, για την επόμενη μέρα η ενεργή συμμετοχή των πολιτών, γιατί χωρίς αυτήν δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πραγματικά κάποια επιδημία ή κρίση.

Το #ΜένουμεΣπίτι δεν μπορεί να είναι κατάλληλο για την αντιμετώπιση ενός νέου κύματος του SARS–CoV-2 ή άλλων επιδημιών στο μέλλον ή διαφορετικών κρίσεων (κλιματική, οικονομική, κοινωνική κ.ά.). Υπήρξαν ορισμένες πρωτοβουλίες σε ατομικό επίπεδο ή από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, αλλά σε γενικές γραμμές παρέμεινε σχετικά χαμηλά ο βαθμός αυτο-οργάνωσης στην Ελλάδα. Ακόμα και ο χώρος της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας (Κ.ΑΛ.Ο) δεν είχε τα μέσα, τα εργαλεία, ίσως και το εκπαιδευμένο προσωπικό για να αναλάβει ρόλους που με επιτυχία διεκπεραίωσε σε άλλες χώρες (π.χ, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία), όπως διανομή φαγητού σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων που είχαν ανάγκη, οικονομική στήριξη νοικοκυριών, δημιουργία πλατφόρμας συνεργασίας μεταξύ διαφόρων μορφών επιχειρήσεων μέσα στο lockdown, φιλοξενία σε συνεταιριστικά ξενοδοχεία ιατρικο-νοσηλευτικού προσωπικο κ.ά.

Τέλος, και το πλέον σημαντικό, η πολιτική που εφαρμόστηκε δεν έλαβε υπόψη, δεν προώθησε συνεργασίες και δεν προέβλεψε εξειδικευμένα μέτρα για τους/τις περισσότερο ευάλωτους/ες: ηλικιωμένους χωρίς βοήθεια στο σπίτι, κατοίκους μικρών νησιωτικών και ορεινών περιοχών, πρόσφυγες σε μεγάλους καταυλισμούς, κοινότητες Ρομά, άστεγους, ανθρώπους που συγκατοικούν πολλοί/ες μαζίσε περιορισμένους και συνήθως υποβαθμισμένους χώρους, άτομα με αναπηρία. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας έμεινε απροστάτευτο στο πλαίσιο των μέτρων, καθώς λόγω αντικειμενικών συνθηκών δεν μπορούσε να τηρήσει τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης, υγιεινής και καθαριότητας, και βίωσε με έντονο τρόπο τον κοινωνικό αποκλεισμό και την έλλειψη υποστήριξης. Ειδικά στο θέμα των μεγάλων καταυλισμών προσφύγων στα νησιά, η πολιτική απομόνωσης και εγκλωβισμού των προσφύγων μέσα στους χώρους όπου δεν μπορούσαν εκ των πραγμάτων να διασφαλίσουν την τήρηση των κανόνων υγιεινής ήταν επιλογή υψηλού ρίσκου, η οποία εκθέτει σε κίνδυνο την υγεία των συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών, και το δημόσιο σύστημα υγείας, ιδιαίτερα σε περίπτωση ανεξέλεγκτης διάδοσης της ασθένειας υπό τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν. Παρά τις αυθόρμητες πρωτοβουλίες υποστήριξης (π.χ. γείτονες που ψώνιζαν για ηλικιωμένους, ομάδες αυτο-οργάνωσης που δημιουργήθηκαν μέσα σε hotspots, πρωτοβουλίες ΜΚΟ για εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών σε κοινότητες Ρομά, υπηρεσίες εξ αποστάσεως για ευάλωτες ομάδες, μεταφορά από ορισμένους Δήμους προσωπικού δημοτικών υπηρεσιών σε δομές “βοήθειας στο σπίτι” ή αύξηση αποστολών στο σπίτι με courier), απουσίασαν στην πραγματικότητα κοινωνικές δομές κι εργαλεία που θα επέτρεπαν την αποτελεσματική και στοχευμένη υποστήριξη των πιο ευάλωτων”