Μια ενδιαφέρουσα διαδικτυακή εκδήλωση για το θέμα του αστικού πρασίνου, τις απειλές, τις κλαδεύσεις και την αποκατάσταση των δέντρων διοργανώθηκε στις 24/10/2022 από την Αυτοδιοικητική Παράταξη στο Δήμο Θεσσαλονίκης «Οικολογία – Αλληλεγγύη» με εισηγητές τους Θεοχάρη Ζάγκα, τ. Πρόεδρος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος ΑΠΘ, αντιπρόεδρο της Δασολογικής Εταιρείας, τον Γεώργιο Καρέτσο, Dr δασολόγο, Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ «Δήμητρα», Μαρία Παναγιωτοπούλου, δασολόγο-ορνιθολόγο Msc, Ρήγα Τσιακίρη, Dr δασολόγο, Πράσινο Ινστιτούτο και Μιχάλη Τρεμόπουλο, Δημοτικό Σύμβουλο Θεσσαλονίκης με την «Οικολογία – Αλληλεγγύη».

Ιδού μερικά συμπεράσματα όπως καταγράφηκαν από τον Ξενοφώντα Ζήση, από την δημοτική παράταξη: Από χείλη ειδικών και έμπειρων ανθρώπων λάβαμε απαντήσεις σε ερωτήματα που απασχολούν τους περισσότερους ή που πάντα υποπτευόμασταν αλλά δεν θέλαμε να παραδεχτούμε.

Για το «κλάδεμα» των δέντρων μέσα στις πόλεις   

• Τα δέντρα στις πόλεις ζουν κατά μέσο όρο περίπου 40 χρόνια. Το σημαντικότερο είναι να φυτεύουμε στον αστικό χώρο το κατάλληλο δέντρο, ανάλογα κυρίως με το διαθέσιμο χώρο.
• Οι υπεύθυνοι για την περιποίηση και κλάδεμα δέντρων στις πόλεις ουσιαστικά ΔΕΝ γνωρίζουν πώς να το κάνουν αυτό.
• Η ελαφρά κλάδευση τους είναι πρέπει να είναι η εξαίρεση και ΟΧΙ ο κανόνας.  Αν γίνει με λάθος τρόπο το πρώτο κλάδεμα, τότε οδηγούμαστε  σε ένα φαύλο κύκλο λανθασμένων κλαδεύσεων.
• Τα κλαδιά πρέπει να κόβονται σχεδόν σύριζα προς τον κορμό και η τομή να είναι σχεδόν κατακόρυφη και όσο το δυνατόν πιο κυκλική. Αλλιώς θα παρουσιαστούν προσβολές.
• Ποτέ δεν αποκεφαλίζουμε ένα δέντρο, απλά αραιώνουμε την κόμη, επιδιώκουμε να διατηρήσουμε την τυπική δομή του δέντρου.
• Για να μη σπάσουμε το κλαδί που κλαδεύουμε, πρώτα κάνουμε μια μικρή κατακόρυφη τομή του κλαδιού σε απόσταση 20 cm από τον κορμό από την κάτω του πλευρά, μετά κόβουμε το κλαδί σε απόσταση μεγαλύτερη και σε τρίτη φάση κόβουμε το υπόλειμμα κλαδιού κοντά στον κορμό. Έτσι αποφεύγουμε το ξεφλούδισμα που είναι πολύ επιβαρυντικό για την μετέπειτα υγεία του δέντρου.
• Απομακρύνουμε κυρίως τα «λαίμαργα» καθώς και τα κλαδιά που τρίβονται το ένα πάνω στο άλλο με τον αέρα.
• Επιδιώκουμε μια «ισοβαρή» κλάδευση σε σχέση με τον κορμό, έτσι ώστε τα δέντρο να μην χάσει την ισορροπία του.
• Εάν ένα δέντρο μεγαλώσει πολύ, το κλαδεύουμε έτσι ώστε το τελικό του σχήμα να είναι όμοιο με το αρχικό απλά σε μικρότερο μέγεθος.
• Πρέπει να αφήνουμε χώρο για αερισμό της ρίζας αλλά και του κορμού, δεν δένουμε σύρματα στον κορμό.
• Η ρίζα που διογκώνει το πεζοδρόμιο σημαίνει ελλιπή αερισμό της και κίνδυνο σήψης. Μπορούμε να εμφυτεύσουμε μαζί με το δέντρο σωλήνες διάτρητους για τον αερισμό της ρίζας, αυτό εμποδίζει την διόγκωση της ρίζας προς την επιφάνεια του πεζοδρομίου.
• Η εμφάνιση μυκήτων (κάτι σαν μικρά μανιτάρια) εξωτερικά στην επιφάνεια του κορμού σημαίνει βαθιά σήψη εσωτερικά και τότε το δέντρο είναι επικίνδυνο να πέσει.
• Τα παραβλαστήματα πρέπει να απομακρύνονται.
• Η θερμοκρασία στις πόλεις διαφέρει από αυτήν της υπαίθρου κατά 0,5 έως 3 βαθμοί Κελσίου. Η υγρασία στις πόλεις είναι συνήθως μικρότερη σε σχέση με την ύπαιθρο. Τα δέντρα, εκτός από οξυγόνο, προσφέρουν σκιά, θερμότητα το χειμώνα και υγρασία το καλοκαίρι.  Ο ευκάλυπτος διώχνει τα κουνούπια. Η δρυς είναι ο ορισμός του δέντρου για τους παλιούς.

Διαχείριση των δέντρων και του αστικού πράσινου

• Χρειάζεται ιδιαίτερη περίσκεψη στην επιλογή φυτών που μπαίνουν στις πόλεις.
• Πολύ χρήσιμη είναι η απογραφή του υφιστάμενου πρασίνου,  η αξιολόγηση έναντι υφιστάμενων απειλών, η συλλογή πληροφοριών από τους πολίτες και συμμετοχή των πολιτών στην λήψη αποφάσεων.
• Χρειάζονται στρατηγικές ανάπτυξης αστικού πρασίνου και κυρίως βαθιά τομή στη σχετική νομοθεσία, όπου θα εμπλακεί και το ΣτΕ, το Σύμφωνο των Δημάρχων, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος κλπ.

Τα μεγάλα και αιωνόβια δέντρα, τοπόσημα της πόλης, Ιστορικά και Μνημειώδη Δέντρα

• Τα μεγάλα δέντρα στις πόλεις αποτελούν τοπόσημα, ιστορική αναφορά.
• Έξω από τις πόλεις ή και μέσα στις πόλεις, τα δέντρα συχνά αντιμετωπίζονται ως πηγή ρύπανσης ή πηγή κινδύνων για τους ανθρώπους.
• Οι δήμοι στην Ελλάδα, όταν παρουσιαστεί πρόβλημα σε ένα μεγάλο ή ιστορικό δέντρο, το βαφτίζουν επικίνδυνο και τελικά κόβεται. Μια άλλη αφορμή κοπής είναι η ασθένεια του πλάτανου, όπου θα έπρεπε να εφαρμόζεται πρωτόκολλο διαχείρισης παρόμοιο με την πρόσφατη πανδημία του Covid, όπως κάνει πχ υποδειγματικά η Διεύθυνση Δασών Γρεβενών. Πρέπει να υπάρχει δηλαδή και ένα κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο.
• Στη Βουδαπέστη πχ ο ακάλυπτος χώρος της οικοδομής είναι ο ζωτικός χώρος των κατοικιών.
• Υπάρχει στην Ελλάδα, και σε όλο τον κόσμο φυσικά, τεχνογνωσία για το πώς φροντίζουμε τα μεγάλα δέντρα. Και κυρίως, δεν τα κόβουμε για να φυτέψουμε νέα. Κορυφαίοι στον πλανήτη στην εξατομικευμένη φροντίδα μεγάλων δέντρων είναι οι Γιαπωνέζοι, βλ. κερασιές.
• Τα μεγάλα δέντρα, που ίσως να είναι και 200-300 ετών, υποφέρουν κυρίως από την ανθρώπινη αμέλεια ή τις λανθασμένες επεμβάσεις. Χρειάζονται περιποίηση όπως χρειάζονται οι γέροι άνθρωποι υπό τις οδηγίες ειδικών επιστημόνων.
• Ο πλάτανος είναι το πιο «κοινωνικό» δέντρο της ελληνικής χλωρίδας. Πολλά πλατάνια συνδέονται με κάποιες ιστορικές στιγμές της χώρας. Σταυρωμένα δέντρα, «δεντρογλυφικά». Συχνά είναι αφετηρία μέτρησης της ιστορίας των κοινοτήτων, πχ ο  ιστορικός πλάτανος στο Δίλοφο Ζαγωρίου. Τα πλατάνια της πόλης των Ιωαννίνων.
• Τα μεγάλα δέντρα από μια ηλικία και μετά κονταίνουν.
• Με την πανδημία παθογόνου που τα πλήττει, σε 50 χρόνια δεν θα υπάρχουν πλατάνια ελεύθερα στη φύση, ίσως όμως γλυτώσουν τα πλατάνια στις πόλεις, εάν τα φροντίσουμε. Όπου αναγκαζόμαστε να τα κόψουμε, τα αντικαθιστούμε στις πόλεις με σφενδάμια ή βελανιδιές ή δρυς.
• Στο εξωτερικό γίνονται πολλές δράσεις για τη διατήρηση των αιωνόβιων δέντρων.

Βασικά Ερωτήματα για τα Δέντρα στις Πόλεις – Συζήτηση με το κοινό

• Στην Ελλάδα, εκτός από τα ζώα, κακοποιούμε και τα δέντρα.
• Παράδειγμα κακοδιαχείρισης είναι το κουτσούρεμα δέντρων στην οδό Κρήτης της Θεσσαλονίκης, που γίνεται σχεδόν κάθε χρόνο.
• Κάποια δέντρα κόβονται και μετά γίνεται εξόρυξη ριζών με «πρεμνοφάγο».
• Υπάρχει Κανονισμός Πρασίνου στο Δήμο Θεσσαλονίκης, θετικός αλλά μόνο θεωρητικά, γιατί δεν τηρείται. Αναφέρεται εκεί το «Τεκμήριο Ευθύνη Γειτονικών Ιδιοκτητών».
• Ηλεκτρονικό Μητρώο Δέντρων Δήμου Θεσσαλονίκης, greentree.gr, ελεύθερη πρόσβαση από τους πολίτες, αλλά έχει πάψει να ενημερώνεται.
• Στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρχαν παλιότερα 55.000 δέντρα, όμως σήμερα υπάρχουν 3.418 άδειες δενδροδόχοι, ισοδυναμούν με ένα αστικό δάσος.  Η κοπή δέντρων αυξήθηκε απότομα το 2021 και ιδιαίτερα το 2022.
• Οι Δήμοι πληρώνουν αποζημιώσεις στους πολίτες που έπαθαν ζημιά από πτώση δέντρων.
• Στη Μελβούρνη τα δέντρα περιλαμβάνονται στο περιουσιολόγιο της πόλης και αποτιμώνται στο ποσό των 800 εκατομμυρίων δολαρίων.
• Δεντρί Project, Mama Gaia – HBS, πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Πολιτών στη Θεσσαλονίκη. Στο Δεντρί Project 2021 (απαξίωση του από το Δήμο Θεσσαλονίκης), μέσα σε δύο μήνες συγκεντρώθηκαν εθελοντικά τα μισά στοιχεία αστικών δέντρων της Θεσσαλονίκης. Ως πολίτες βρισκόμαστε συχνά σε αντίθεση με πολιτικά όντα ή δημοτικές – δημόσιες υπηρεσίες.  Είναι αναγκαία και μια πολιτική αλλαγή που θα φέρει στο προσκήνιο το αστικό πράσινο.
• Γιατί αποκεφαλίζονται συχνά οι μουριές στις πόλεις; Λόγω βρωμιάς!  Το ίδιο και για τις βυσσινιές. Υπάρχει γενικά οδηγία να μην χρησιμοποιούνται καρποφόρα δέντρα στις δεντροστοιχίες, δημιουργούν επικίνδυνο υπόστρωμα στο πεζοδρόμιο.  Αλλά οι μουριές στις πόλεις είναι συνήθως μη παραγωγικές, οπότε δεν χρειάζονται κλάδεμα. Οι μουριές κλαδεύονται έτσι ώστε να δημιουργούν μια πέργκολα σκίασης, μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις κρεμιούνται βάρη για να πάρουν το επιθυμητό σχήμα.
• Πώς μπορεί η διαχείριση των δέντρων να ενταχθεί στην περιβαλλοντική εκπαίδευση; Τακτική μας θα μπορούσε να είναι ξεναγήσεις στις πόλεις γύρω από δέντρα με ιδιαίτερη σημασία,  πχ βόλτα στην παραλία της Σοφούλη, το πιο αυθεντικό σημείο του Θερμαϊκού μέσα στην πόλη, όπου χαρακτηρίζεται από τις ιστορικές Τζιτζιφιές. Επίσης μόνιμες πλατφόρμες διαδικτυακές όπου οι πολίτες καταγράφουν τα δέντρα της γειτονιές τους και πληροφορίες για αυτά.  Είναι η κοινωνία των πολιτών για τα δέντρα.
• Που απευθυνόμαστε όταν παρατηρήσουμε κάποιο σοβαρό πρόβλημα σε ένα σημαντικό δέντρο; Στον Δήμο που δεν ξέρει τι να κάνει!  Εάν το πρόβλημα εμφανιστεί ως «ίσκα», είναι πλέον πολύ αργά. Υπάρχει ένας κλάδος δασοκομίας που λέγεται «δεντροχειρουργική», διαθέτει και βοηθητικά υλικά πχ τον «τεχνητό φλοιό» lack balsam που αναπλάθει τους ιστούς του δέντρου.  Μπορούν να σωθούν ακόμη και δέντρα, επουλώνεται μέχρι και πλήρης δακτυλική απώλεια του φλοιού τους.
• Σε πολλούς δήμους υπάρχει το «Σύνδρομο Πορτοκαλιάς», δηλαδή όποιο δέντρο στην πόλη είναι μεγαλύτερο από την πορτοκαλιά πρέπει να κόβεται.
• Πώς εγκρίνονται ακόμη έργα στις πόλεις με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, στα οποία χωμάτινες επιφάνειες ή χωμάτινοι ποδηλατόδρομοι αντικαθίστανται από τσιμεντένιες επιστρώσεις;  Ελληνική Μαεστρία.
• Υπάρχουν περιπτώσεις που κόβονται δεκάδες δέντρα στις πόλεις, ύστερα από παράπονο πολίτη ότι έχει ελαφρά αλλεργία από αυτά.
• Τα τελευταία 20 χρόνια έχουν κηρυχθεί στη Θεσσαλονίκη ως Μνημεία της Φύσης αρκετά δέντρα, κυρίως δρυς και πλάτανοι.
• Ο πλάτανος μετά από 180 χρόνια αρχίζει και δημιουργεί κουφάλα. Ο μεγαλύτερος πλάτανος της Ελλάδας έχει ηλικία περίπου 1300 ετών. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεχτικοί με την ασφάλεια πεζών και οχημάτων στις πόλεις, ειδικά με τον πλάτανο και την ανάπτυξη του παθογόνου μύκητα του.
• Στην Έδεσσα αφανίζονται από το Δήμο (επικαλούμενος σαπίλες) ολόκληρες δεντροστοιχίες, παρά τις αντίθετες οδηγίες ειδικών και πανεπιστημιακών, αντικαταστάθηκαν από πλακάκια, τσιμέντο, τραπεζοκαθίσματα και ταλιμπανικές κατασκευές εργολάβων. Εκ των υστέρων από τις κοπές φάνηκε ότι οι κορμοί των δέντρων που κόπηκαν ήταν εντελώς υγιείς. Στο τσιμέντο είναι τα λεφτά.
• Ίδια κατάσταση παντού, απαράδεκτη συμπεριφορά των δημοτικών υπηρεσιών.
• Η τραγωδία του χριστουγεννιάτικου δέντρου, βάζουμε δέντρο μέσα στο σπίτι για να θυμηθούμε το πράσινο και έξω στις γειτονιές της πόλης εξαφανίζουμε το πράσινο, κυριολεκτικά με σφαγές δέντρων. Δημιουργική Λογιστική.
• Δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι με όσα γίνονται σήμερα. Προτιμάμε εξοχικό σε μια καταπατημένη έκταση μακριά παρά να βελτιώσουμε το αστικό πράσινο στη γειτονιά της μόνιμης κατοικίας μας.
• Το πρώτο μητρώο δέντρων έγινε από τον κ. Θεοχάρη Ζάγκα στην οδό Βαφοπούλου. Ο ίδιος κλάδεψε (ως αραίωση κόμης) τον πλάτανο στην πλατεία Ναυαρίνου.