Οι αυξανόμενες ανάγκες σε νερό, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, της αστικοποίησης, της οικονομικής ανάπτυξης και της μείωσης των αποθεμάτων λόγω της κλιματικής αλλαγής και της μόλυνσης, επιδεινώνουν τη λειψυδρία. Την ίδια στιγμή όταν το καθαρό, ασφαλές νερό δεν είναι διαθέσιμο, το πόσιμο εμφιαλωμένο νερό γίνεται αναγκαιότητα.
Αν και μέχρι στιγμής οι καταναλωτές του ανεπτυγμένου κόσμου και της Ελλάδας δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην πρόσβαση σε νερό της βρύσης, ο μέσος καταναλωτής αγοράζει εμφιαλωμένο νερό όχι πάντα από ανάγκη, αλλά επειδή είναι βολικό και συχνά κυκλοφορεί η φήμη πως είναι πιο αγνό ή πιο νόστιμο από της βρύσης.
Αυτή η βιομηχανία που το 2020 αποτιμήθηκε στα 240 δισεκατομμύρια δολάρια αναμένεται να εμφανίσει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 11,1% έως το 2028 και να ξεπεράσει σε αξία τα 500 δισεκατομμύρια δολάρια. Δηλαδή το 2028, σύμφωνα με τις προβλέψεις η αξία της θα υπερβεί το μισό τρισεκατομμύριο δολάρια.
Στην Ευρώπη η αγορά εμφιαλωμένου νερού αναμένεται να σημειώσει ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη. Σύμφωνα με έρευνα από το Businesswire Europe Bottled Water Market Analysis and Forecast, έως το 2026 η συγκεκριμένη βιομηχανία αναμένεται να καταγράψει ετήσιο ρυθμό αύξησης κατά 13,7%.
Και στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη αγορά δεν πάει πίσω. Αυτό μαρτυρούν οι επιδόσεις των εταιρειών που πρωταγωνιστούν, οι νέες επενδύσεις Η βολική αλλαγή των όρων για την άντληση νερού στο Μιτσικέλι που δρομολογούν για αύξηση της παραγωγής τους και τα στοιχεία από τη μέτρηση της κατανάλωσης.
Ακόμη και εν μέσω του πρώτου κύματος της πανδημίας, το 2020, όπου η εθνική οικονομία και βασικοί επιχειρηματικοί κλάδοι επηρεάστηκαν από τα λόκνταουν, τα μέτρα περιορισμού μετάδοσης της πανδημίας και τη χαμηλή τουριστική προσέλευση, οι τέσσερις μεγάλοι παίκτες του κλάδου (βάσει μεριδίων αγοράς στα σούπερ μάρκετ) εμφάνισαν οριακή υποχώρηση των μεγεθών τους. Συγκεκριμένα μόλις 5,79% ήταν η μείωση του τζίρου τους το 2020 σε σχέση με το 2019, σύμφωνα με τις δημοσιευμένες οικονομικές τους καταστάσεις στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ), και 5,14% η πτώση στα καθαρά τους κέρδη.
Οι επιδόσεις τους ήταν αν μη τι άλλο αξιοσημείωτες, παρά το γεγονός ότι ο κλάδος του HORECA (Hotel, Restaurant, Catering) όπου κατευθύνεται πάνω από το 50% της παραγωγής τους, παρέμεινε κλειστός για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τις απώλειες αυτές τις κάλυψαν και με το παραπάνω την περασμένη χρονιά, όπως αναφέρουν μιλώντας στο inside story στελέχη του κλάδου. Κάτι που επιβεβαιώνει και η μέτρηση της κατανάλωσης από τη Nielsen IQ.
Στο Top 20 της παγκόσμιας κατάταξης οι Έλληνες
Οι οικονομικές επιδόσεις του κλάδου αποτυπώνονται και στην κατά κεφαλήν κατανάλωση, η οποία επηρεάζεται φυσικά και από τους ξένους τουρίστες που επισκέπτονται τη χώρα. Σύμφωνα με το statista.com, η μέση κατά κεφαλήν κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στην Ελλάδα το 2019 ήταν 133 λίτρα. Με αυτόν τον όγκο κατανάλωσης η Ελλάδα κατέλαβε την 6η θέση, μαζί με τη Γαλλία, στην Ευρώπη. Πρώτη και με διαφορά ήταν το 2019 η Ιταλία με 200 λίτρα, ακολουθούμενη από τη Γερμανία με 168 λίτρα, την Πορτογαλία με 140 λίτρα, την Ουγγαρία με 139 λίτρα και την Ισπανία με 135 λίτρα. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος το 2019 ήταν στα 118 λίτρα, ενώ στις τελευταίες θέσεις βρέθηκαν οι: Σουηδία (10 λίτρα), Φινλανδία (17 λίτρα), Δανία (20 λίτρα) και Ολλανδία (28 λίτρα).
Και από την 7η θέση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 19η θέση σε παγκόσμιοΣελ. 18 στο Bottled Water 2020: Continued Upward Movement | www.bottledwater.org. Η τόσο υψηλή θέση συνδέεται με την αύξηση του τουριστικού ρεύματος και τις υψηλές θερμοκρασίες κυρίως τους θερινούς μήνες, αλλά και με το γεγονός ότι το νερό της βρύσης είναι είδος προς εξαφάνιση από τον κλάδο της εστίασης και με την ευκολία (;) αγοράς του εμφιαλωμένου νερού από τα πάρα πολλά σημεία πώλησής του: πάνω από 10.000 περίπτερα ανά την Ελλάδα, και 5.000 σούπερ μάρκετ ανά τη χώρα.
Από αυτά και μόνο τα στοιχεία γίνεται εμφανές πως η συγκεκριμένη βιομηχανία έχει «ψωμί» και έχει καταφέρει σε κάποιες αγορές, όπως στις ΗΠΑ, να υπερκεράσει τις πωλήσεις των αναψυκτικών ήδη από το 2016. Με ποιο κόστος όμως;
Έρευνα Health and environmental impacts of drinking water choices in Barcelona, Spain: A modelling study | Science of the Total Environment Vol 795, Nov 2021 με επικεφαλής το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης (ISGlobal) διαπίστωσε ότι η επίδραση του εμφιαλωμένου νερού στο οικοσύστημα είναι 1.400 φορές μεγαλύτερη από το νερό της βρύσης. Οι επιστήμονες του συγκεκριμένου Ινστιτούτου διαπίστωσαν επίσης ότι εάν ο πληθυσμός της πόλης της Βαρκελώνης κατανάλωνε εμφιαλωμένο νερό, αυτό θα είχε 3.500 φορές υψηλότερο κόστος εξόρυξης πόρων από ό,τι αν έπιναν όλοι νερό βρύσης.
Οι συγγραφείς της έρευνας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατανάλωση νερού βρύσης υπεραντισταθμίζει τον μικρό κίνδυνο καρκίνου της ουροδόχου κύστης που σχετίζεται με το νερό της βρύσης. Η διαδικασία επεξεργασίας του πόσιμου νερού παράγει χαμηλά επίπεδα τριαλομεθανίων (THM), τα οποία έχουν συσχετιστεί με υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, η ερευνήτρια του ISGlobal Κριστίνα Βιλανουέβα, δήλωσε: «Δεν υπάρχουν λόγοι υγείας που να δικαιολογούν την ευρεία χρήση εμφιαλωμένου νερού».
Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, μαθηματικοί στο Penn State University υπολόγισαν ότι ξοδεύοντας 20 δολάρια σε ένα επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι νερό ο μέσος Αμερικανός μπορεί να εξοικονομήσει έως και 1.236 δολάρια το χρόνο. Σύμφωνα με αμερικανική μελέτη του 2012 (Beach clean-up study shows global scope of plastic pollution | National Geographic) η Καλιφόρνια, το Όρεγκον και η Ουάσιγκτον ξοδεύουν περίπου 500 εκατ. δολάρια ετησίως για την απομάκρυνση των απορριμμάτων από τις ακτές του Ειρηνικού, συμπεριλαμβανομένων των απορριμμάτων από πλαστικά μπουκάλια νερού. Στις ΗΠΑ απαιτούνται 17 εκατ. βαρέλια πετρελαίου για την παραγωγή του πλαστικού που χρειάζεται προκειμένου να καλυφθεί η ετήσια ζήτηση εμφιαλωμένου νερού.
Στο Πακιστάν, τα επίπεδα των υπόγειων υδάτων εξαντλήθηκαν σε ένα χωριό που γειτνιάζει με εργοστάσιο παραγωγής εμφιαλωμένου νερού, με αποτέλεσμα η τοπική παροχή νερού να μετατραπεί σε λάσπη.
Οι επιπτώσεις της κατανάλωσης νερού στο περιβάλλον έχουν οδηγήσει ήδη από το 2008 αρκετά πανεπιστήμια αλλά και πόλεις ανά τον κόσμο να απαγορεύσουν την πώληση εμφιαλωμένου νερού. Το 2008 το Πανεπιστήμιο του Λιντς έγινε το πρώτο πανεπιστήμιο στο Ηνωμένο Βασίλειο που απαγόρευσε το εμφιαλωμένο νερό από όλα τα μπαρ, τις καφετέριες και τα καταστήματά του. Ακολούθησε η πόλη Μπάντανουν στη Νέα Νότια Ουαλία, που θέσπισε μια τέτοια απαγόρευση το 2009 ενώ αντίστοιχα μέτρα έχουν αποφασίσει πόλεις όπως το Σαν Φρανσίσκο, όπου απαγορεύονται τα πλαστικά μπουκάλια νερού μιας χρήσης και προστέθηκαν βρύσες στους κοινόχρηστους χώρους.
Από την πλευρά τους, οι υπέρμαχοι της βιομηχανίας υποστηρίζουν πως η απαγόρευση του εμφιαλωμένου νερού αφαιρεί μια υγιεινή επιλογή και οδηγεί σε αυξημένη κατανάλωση ανθυγιεινών ροφημάτων με ζάχαρη. Ο Μάικλ Μπέλας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Beverage Marketing Corporation, υποστηρίζει (New Study: Bottled Water’s Impact On U.S. Caloric Intake | Beverage Marketing Corporation) πως με βάση έρευνά τους, η στροφή στην κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού έχει μειώσει την κατανάλωση θερμίδων ανά άτομο κατά 161 χοτ ντογκ, ή 126 ντόνατς σοκολάτας ή 87 τσίζμπεργκερ σε έναν χρόνο.
Παράλληλα, οι υπέρμαχοι της βιομηχανίας αναφέρουν πως άλλα είδη ποτών έχουν πλαστικά δοχεία που είναι πιο επιβλαβή από τα πλαστικά μπουκάλια νερού και οι απαγορεύσεις δεν μειώνουν απαραίτητα τα απόβλητα. Μελέτη (Εnvironmental Life Cycle Assessment of Drinking Water Alternatives and Consumer Beverage Consumption in North America | Quantis) του 2010 από την Quantis, που ανατέθηκε από τη Nestlé Waters, διαπίστωσε ότι η συσκευασία και η διανομή «αθλητικών ποτών, ενισχυμένων νερών και σόδας παράγουν σχεδόν 50% περισσότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά μερίδα από το εμφιαλωμένο νερό». Την ίδια στιγμή, όπως υποστηρίζει η Διεθνή Ένωση Εμφιαλωμένου Νερού, υπάρχει μια σημαντική στροφή στη μείωση του βάρους της συσκευασίας.
Τι θα γινόταν όμως εάν ένας μόνο άνθρωπος σταματούσε να αγοράζει εμφιαλωμένο νερό; Θα ανακούφιζε το περιβάλλον από περίπου 200 πλαστικά μπουκάλια τον χρόνο.
Υπέρ του πόσιμου νερού έχει ταχθεί και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά την πρώτη επιτυχημένη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία Right2Water (The Right2Water Initiative | europa.eu), που υπέγραψαν 1,8 εκατομμύρια Ευρωπαίοι και απαιτούσε τη βελτίωση της πρόσβασης όλων των ευρωπαίων πολιτών σε ασφαλές πόσιμο νερό.
Έτσι στα τέλη του 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε αναθεωρημένη Οδηγία (Η Επιτροπή χαιρετίζει την τελική συμφωνία για την ποιότητα του νερού και την πρόσβαση σε πόσιμο νερό | Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το πόσιμο νερό, βασισμένη σε πρόταση που παρουσίασε η Επιτροπή – Πιο ασφαλές πόσιμο νερό για όλους τους Ευρωπαίους | Ευρωπαϊκή Επιτροπή- τον Φεβρουάριο του 2018, με κανόνες που θα διασφαλίζουν την ποιότητα του νερού βρύσης σε ολόκληρη την ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν τη δωρεάν παροχή νερού σε δημόσια κτίρια και θα πρέπει να ενθαρρύνουν τα εστιατόρια, τις καντίνες και τις υπηρεσίες τροφοδοσίας να παρέχουν στους πελάτες νερό δωρεάν ή με χαμηλή χρέωση υπηρεσιών. Επίσης θα πρέπει να λάβουν μέτρα για τη βελτίωση της πρόσβασης στο νερό για ευάλωτες ομάδες, όπως πρόσφυγες, αστέγους, Ρομά, ταξιδιώτες, κ.ά. Το κείμενο τονίζει ότι για να μπορέσουν να ενθαρρυνθούν οι άνθρωποι να πίνουν νερό βρύσης αντί για εμφιαλωμένο νερό, η ποιότητα του νερού της βρύσης θα πρέπει να βελτιωθεί με την επιβολή αυστηρότερων ορίων για ορισμένους ρύπους, συμπεριλαμβανομένου του μολύβδου.
Το κείμενο που συμφωνήθηκε βασίζεται στις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας όσον αφορά τα πρότυπα ασφαλείας για το πόσιμο νερό και εκτείνεται πέραν αυτών. Περιλαμβάνει διατάξεις για τον έλεγχο όχι μόνο του πόσιμου νερού της βρύσης, αλλά και των πηγών πόσιμου νερού και των συστημάτων διανομής με στόχο να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος των επιβλαβών επιπτώσεων της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία και στους υδάτινους πόρους. Προβλέπει επίσης καλύτερη πρόσβαση των πολιτών σε πληροφορίες σχετικά με τους φορείς ύδρευσης, για παράδειγμα όσον αφορά την ποιότητα και την παροχή πόσιμου νερού στον τόπο που ζουν. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χαμηλότερη κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού, μέσω και της εγκατάστασης κρουνών πόσιμου νερού στα σημεία που συχνάζουν περισσότεροι άνθρωποι, θα μπορούσε να βοηθήσει τα νοικοκυριά στην ΕΕ να εξοικονομούν πάνω από 600 εκατ. ευρώ ετησίως και στη μείωση του αριθμού των πλαστικών μπουκαλιών που καταλήγουν στα σκουπίδια.
Στην Ελλάδα, όπου ένα μπουκαλάκι νερό μπορεί να διανύσει πολύ περισσότερα από 600 χιλιόμετρα, μέσω οδικών και θαλάσσιων μεταφορών, για να φθάσει στον τελικό προορισμό της ηπειρωτικής ή της νησιωτικής χώρας, προβλέπεται (Ν. 4736 ΦΕΚ Α’/200/2020) με νόμο του 2020 να υλοποιηθεί το νέο εγγυοδοτικό σύστημα, γνωστό κι ως DRS (Deposit-Refund System – Deposit-refund system). Σύμφωνα με αυτό, οι καταναλωτές κατά την αγορά από τα καταστήματα σούπερ μάρκετ και άλλων σημείων πώλησης, μικρών και μεγάλων πλαστικών μπουκαλιών (π.χ. νερού, αναψυκτικού), όπως επίσης και συσκευασιών αλουμινίου (π.χ. αναψυκτικών, μπύρας), θα επιβαρύνονται με ένα χρηματικό ποσό, το οποίο θα τους επιστρέφεται στο σύνολό του από τα καταστήματα ή τα σημεία συλλογής, με την επιστροφή των άδειων πλαστικών μπουκαλιών/συσκευασιών από αλουμίνιο.
Το DRS αναμένεται να ισχύσει από τις αρχές του 2023 και βάσει αυτού οι φορείς συσκευασίας ποτών από πλαστικά μιας χρήσης και αλουμίνιο, έως και τριών λίτρων, θα πρέπει να εφαρμόσουν πανελλαδικής εμβέλειας συστήματα επιστροφής εγγύησης, για να επιτύχουν τους στόχους που προβλέπει η νομοθεσία: ανακύκλωση πλαστικών συσκευασιών στο 77% έως το 2025 και 90% έως το τέλος του 2029, ανακύκλωση αλουμινένιων συσκευασιών στο 50% έως το 2025 και 60% έως το 2030.
Επίσης οι Ο.Τ.Α. α’ βαθμού που διαθέτουν δίκτυο πόσιμου νερού υποχρεούνται να διαθέτουν κοινόχρηστες βρύσες προς δωρεάν διάθεση πόσιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και δημοτικές παιδικές χαρές, παρέχοντας κατάλληλη σήμανση στο κοινό που ενθαρρύνει τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενων δοχείων νερού, καθώς και να επεκτείνουν το δίκτυο με κοινόχρηστες βρύσες προς δωρεάν διάθεση πόσιμου νερού σε κοινόχρηστους χώρους συνάθροισης κοινού εντός των ορίων της αρμοδιότητάς τους. Η υποχρέωση ισχύει από το περασμένο καλοκαίρι και θα ήταν μια καλή ιδέα να αναζητήσουμε όλοι τα σχετικά σημεία, εφόσον υπάρχουν, και αν δεν τα βρούμε, να το υπενθυμίσουμε στους δήμους μας.
Πιστεύετε όμως ότι μόνο η πλαστική ρύπανση είναι κακή; Το μεγαλύτερο πρόβλημα με το πλαστικό είναι το αποτύπωμα άνθρακα CO2 από τις πρώτες ύλες, την παραγωγή και τη μεταφορά του πλαστικού και του τελικού προϊόντος.