Αφιέρωμα στον Kώστα Καρρά: Μια εμβληματική προσωπικότητα του περιβαλλοντικού κινήματος

Πριν από λίγες μέρες έφυγε από κοντά μας μια εμβληματική προσωπικότητα του περιβαλλοντικού κινήματος, ο Κώστας Καρράς. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση και άλλα θέματα της επικαιρότητας δεν επέτρεψαν να δοθεί η πρέπουσα σημασία στην προσωπικότητα και το έργο του Κώστα Καρρά. Θα αποπειραθούμε να παρουσιάσουμε τι είπαν ή τι έγραψαν άνθρωποι που γνώρισαν και το έργο και την προσωπικότητα του. Αναδημοσιεύουμε λοιπόν στο πλαίσιο αυτό μια σειρά κειμένων, με πρώτο το κείμενο, του Γιώργου Χατζηγεωργίου που το ανάρτησε στις 1/3/2022, κι ακολουθούν τα κείμενα του Πέτρου Θέμελη στην Καθημερινή, της Europa Nostra καθώς και το τελευταίο δικό του για τα 50 χρόνια ιστορία της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτισμού και Περιβάλλοντος.

Αντίο Κώστα Καρρά. Σε ευχαριστούμε για όσα έκανες, ακόμα και για όσα προσπάθησες αλλά δεν μπόρεσαν να γίνουν.

Φόρος τιμής στον Κώστα Καρρά με βάση στοιχεία της συναναστροφής και συνεργασίας μαζί του

Έφυγε αυτές τις μέρες από τη ζωή ο Κώστας Καρράς, ιδρυτής με τη σύζυγό του Λυδία της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Άλλοι, πολύ καταλληλότεροι από μένα, θα μιλήσουν συνολικά για τη ζωή και το έργο του, μα εγώ θα ήθελα να αποτίσω έναν φόρο τιμής με βάση κάποια στοιχεία της συναναστροφής και της συνεργασίας μου με αυτό τον ιδιαίτερο άνθρωπο.
Η γνωριμία μας ξεκίνησε όταν εμπιστεύτηκε επαγγελματικά το Γραφείο μας για να συμβάλλουμε ως πολιτικοί μηχανικοί στην αναστήλωση κάποιων λιθόκτιστων σπιτιών στην Πλάκα, σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες Γιώργο Ξύδη και Νικήτα Χατζημιχάλη.
Κάποιο καιρό μετά, ο Παύλος Κρεμέζης, εξέχων μελετητής πολιτικός μηχανικός, μου πρότεινε να βοηθήσω τις δραστηριότητες της Ελληνικής Εταιρείας καθώς αυτή ασχολείται σοβαρά με τη διατήρηση και την ανάδειξη των κτιριακών (και όχι μόνο) ιχνών του παρελθόντος (άπτεται του πολιτισμού των φαντασμάτων), αλλά και την κατά το δυνατόν προστασία του πληττόμενου περιβάλλοντος της φύσης και των πόλεων. Ετσι γνώρισα τον Κώστα Καρρά και με αυτή του την ιδιότητα, και είμαι ευγνώμων γι ‘αυτή τη γνωριμία.
Η Ελληνική Εταιρεία που γνώρισα λειτουργεί μεν ως παράλληλο σύμπαν στην ελληνική πραγματικότητα, μα ταυτόχρονα ως πολύ επιδραστικό σύμπαν: το έργο της επί δεκαετίες είναι τεράστιο και πολυσχιδές. Κεντρική η παρουσία του Κώστα Καρρά, με τη σύζυγό του, σ’αυτό το εργώδες σχήμα: εμπνευσμένος, ακούραστος, μορφωμένος (σπούδασε Φιλοσοφία στην Οξφόρδη), με δυνατή εποπτεία των πραγμάτων, με λεπτό φλεγματικό χιούμορ, δεν ησύχαζε ποτέ. Το σχήμα έχει πλαισιωθεί διαχρονικά από έναν γαλαξία προσωπικοτήτων, με ανάλογη εργώδη διάθεση.
Όχι ότι η συνεργασία ήταν ακριβώς εύκολη. “Αν δεν ερωτευτώ ένα θέμα δεν μπορώ να δράσω”, μου έλεγε κάποιες φορές όταν με τον ζήλο του μηχανικού που πρέπει οπωσδήποτε να γεφυρώσει τα χάσματα, του παρουσίαζα κάποια πρόταση που είχαμε προηγουμένως δουλέψει πολύ με συνεργάτες.
Αλλά και αν δεν ήθελε ο ίδιος να ασχοληθεί, εμπιστευόταν τον έρωτα του άλλου: έτσι μου έδωσε “λευκή κάρτα” ώστε να οργανώσω τον υπερδιετή κύκλο διαλέξεων “Ώσμωση Πολιτισμών”, με τον οποίο και ολοκλήρωσα τη συνεργασία μου με την Ελληνική Εταιρεία.
Εννοείται ότι η συμμετοχή όσων “έβαζαν πλάτες” για την Εταιρεία, με πρώτο τον ίδιο, ήταν ανιδιοτελής. Οι πόροι, που εξασφαλιζόταν με δωρεές, κατευθυνόταν στο έργο της Εταιρείας. Η προσέλκυση δωρεών δεν ήταν εύκολη υπόθεση. “Είμαι ένας πολυτελής επαίτης” μου είπε χαμογελώντας, όταν μου ζήτησε, με την ιδιότητά μου ως Αναπληρωτή Προέδρου του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, να συναντήσω επ’ ονόματί του επιφανή χρηματοδότη για καλό σκοπό.
Πολυσχιδείς οι έγνοιες και οι δράσεις του. Μυθιστορηματική η αποστολή μας (δική μου και του αρχιτέκτονα Σωτήρη Βογιατζή) στα μικρασιατικά παράλια, ώστε φιλοξενούμενοι μεγάλου Τούρκου επιχειρηματία να αποτιμήσουμε από τεχνική μα και γενικότερη άποψη την αναστήλωση ενός ελληνικού μνημείου, μήπως και συμβάλλουν Έλληνες επιχειρηματίες. Μια λεπτή αποστολή, καθώς μας υπέδειξε να μην αναφέρουμε το όνομά του, καθώς είχε πρόσφατα καταγγείλει τη συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή της Κύπρου.
Κοσμοπολίτης, γεννημένος στο Λονδίνο, μεγαλωμένος στη Νέα Υόρκη, και σπουδαγμένος στην Αγγλία, αντιπρόεδρος για χρόνια του πολιτιστικού οργανισμού της Europa Nostra, είχε μία τρυφερή, γονιμοποιητική και παρακινητική για τα σύγχρονα πράγματα, αίσθηση της διαχρονίας του Ελληνισμού, καθώς και μια βαθειά θρησκευτικότητα.
Ως αποτέλεσμα των πολύμορφων δράσεών του, πέφτω κάθε τόσο σε αναφορές σ’ αυτόν και το έργο του.
Όταν βρέθηκα στο Μυρόφυλλο της Πίνδου για την αναστήλωση του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου, έργου της Περιφέρειας Θεσσαλίας, οι άνθρωποι μου μιλούσαν με ενθουσιασμό γι’ αυτόν, τη συμβολή του ώστε με δικαστική απόφαση να μην κατακλυστεί το αρχαίο μνημείο από τα νερά του φράγματος, και για τη συμμετοχή του στη γιορτή που στήσανε σ’ αυτό τον δύσβατο τόπο όταν βγήκε η απόφαση.
Σε άλλη περίσταση, όταν στην παραλία της Πάτμου ο φίλος βετεράνος ναυτικός σε υπερπόντια ταξίδια σχολίαζε τα βιβλία που διάβαζα, τον ρώτησα πού έχει διαβάσει τόσα πολλά βιβλία, μου απάντησε: στις βιβλιοθήκες που είχε εγκαταστήσει ο Κώστας Καρράς στα πλοία!!!
Ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που δίνουν τον αγώνα τον καλό, και μας δείχνουν στο πεδίο ότι όλα (η έστω πολλά) είναι δυνατά, ακόμα και εναντίον όλων των αντιξοοτήτων.
Τα συλληπητήριά μου στη γυναίκα του και στα παιδιά του, όπως και σε όλους τους συνεργάτες στην Ελληνική Εταιρεία.
———————————————————————————————————————————————————-

———————————————————————————————————————————————————-

Ύστατος αποχαιρετισμός στον Κώστα Καρρά

του ΠΕΤΡΟΥ ΘΕΜΕΛΗ
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ εδώ στις 06.03.2022 • 20:38

Κώστα, φίλε μου, κλαίω για τον αδόκητο και άδικο χαμό σου, το ομολογώ. Ξέρω πως δεν θα σου άρεσε η ευαισθησία μου αυτή, εσένα Έλληνα της διασποράς, που αποφάσισες να επιστρέψεις στην πατρίδα, να αφιερώσεις τη ζωή σου στην προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, εσένα που υπήρξες πρότυπο εντιμότητας, αυτοπειθαρχίας, επιμονής και μαχητικότητας, άνθρωπος πλήρης «βρετανικής ευγένειας και ελληνικής φλόγας». Εσένα που δεν ενέδωσες ποτέ σε αυτό που πίστευες, που η σκέψη σου είχε σμιλευθεί με τις εμπειρίες σου στις διαφορετικές χώρες όπου έζησες και εργάστηκες. Πολέμησες με πάθος για το περιβάλλον στην αγαπημένη σου Ελλάδα, στιγμάτισες παραβάτες και καταστροφείς που επιχείρησαν εις μάτην να σου χαλάσουν την εικόνα. «Ο πύργος της ευμάρειας ήταν χτισμένος σε χαίνοντα λάκκο, έγραφες, οι πελατειακές σχέσεις διαμόρφωσαν τη βαθύτατα πωρωμένη σχέση Δημοσίου και πολιτών, οι επιτυχίες κοντόφθαλμων συναλλαγών διαμόρφωσαν την εικόνα του Έλληνα ως ανακόλουθου κατεργάρη».

Το ξέρω, Κώστα, ότι πολλές φορές πικράθηκες, όπως άλλωστε όλοι όσοι αγωνίζονται με πάθος να κάνουν πράξη τα οράματά τους, ξεπέρασες την πίκρα και τον πόνο σου ωστόσο, γιατί διατηρούσες πάντα μέσα σου ως Έλληνας ένα φορτίο υπαρξιακό, αντλούσες τις δυνάμεις σου από τη φύση την ελληνική, την παράδοση και τη ζωή με την οικογένεια και τους φίλους.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ, Κώστα, αυτό που έλεγες συχνά και έγραψες, «ό,τι και να λέμε αξίζει να είμαστε Έλληνες, αξίζει ο κόπος, η μάχη με τα προβλήματα και τα εμπόδια».

Καλό ταξίδι, πρωτοπόρε ιδρυτή της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού το 1972, σε καιρούς χαλεπούς για τη χώρα· να είσαι βέβαιος ότι οι κόποι σου δεν πήγαν χαμένοι, οι μάχες που έδωσες με τα προβλήματα βρήκαν άξιους συνεχιστές, με τη Λυδία πάντα μπροστά.

* Ο κ. Πέτρος Θέμελης, pthemeles@gmail.com, είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.

———————————————————————————————————————————————————-

Europa Nostra: An Ode to my Mentor and Friend: the legendary Costa Carras

Dearest Costa,
How to start my tribute to YOU, who has been my most generous mentor and friend for a period of three decades? I should probably start from the very beginning… My life with Europa Nostra begun in December 1991, coinciding with a very happy moment of my personal life (Winand and I had just got married on 23 November 1991!) but also with a most traumatic experience of the start of a fratricidal war marking the death of my native country Yugoslavia. Only later I have learnt and very well understood that without you, Europa Nostra would have seized to exist in the 80ies and I would have never had the privilege and the joy of working for this amazing mission-driven organisation. Indeed, we owe it to you and to your passionate and effective dedication to Europa Nostra that our organisation had managed to overcome its existential crisis in 1983 when you convened a gathering in your legendary garden and terrace under the Acropolis in Athens – and convinced its then leadership that Europa Nostra needed to pursue its work, with as much determination and conviction, for many more years to come. You also successfully convinced one of your oldest and dearest friends, Dino Leventis from Cyprus with his eminent A.G. Leventis Foundation, to get engaged and lend their precious support to Europa Nostra.

While I was experiencing the pain of losing forever my native country, I realised very quickly that I had been so fortunate to become a member of a formidable pan-European family and a citizen of a unique country called EUROPA NOSTRA. I shall always be grateful to Lydia and you, as well as to Edmée and Dino, who had extended to me a very special welcome to this family and this country and who took me under your caring wings. It was indeed not easy to be a Serb living and working in Western Europe throughout the last decade of the 20 th century, but I always felt at home in Europa Nostra, very much thanks to you and other Greek (Cypriot) members of our Europa Nostra family, in addition to the exceptional support received from the Dutch family de Koster.

During this first decade of my life with Europa Nostra, you have been my most important mentor. I have entered in Europa Nostra with a well-developed passion for the European ideals and values and a strong dedication to the process of the building of Europe combined with profound love and interest in Europe’s art, heritage and history. But I believe that it was your erudition, your leadership, your tireless energy combined with your wisdom and a great sense of humour, your eloquence and audacity, your perseverance and power of persuasion, in other words your power of example, that had exerted the biggest influence on my further professional and personal development which became entirely dedicated to Europa Nostra and to our joint engagement for a Europe based on our shared culture, history and cultural heritage. I sincerely believe that it is especially thanks to you that my working for Europa Nostra became much more than a job; it became a mission of my life.

It was highly symbolic that I was appointed as – a rather young – Secretary General of Europa Nostra in October 2000, at the Council meeting held in Paphos, on the island of Cyprus which is so close to your heart and to whose better and more peaceful future you have dedicated so much of your thoughts and efforts, always conscious of the need to use cultural heritage as a bridge between various ethnic and religious communities and as a prime vehicle to overcome divisions. This was true for Cyprus, as it was true for the Balkans and for the entire region of South-East Europe. In this context, I wish to pay tribute, also on behalf of my fellow colleagues and friends from former Yugoslavia, to your visionary work for reconciliation in the wider region through collaboration between historians and history teachers through the “South-East Europe History Project” of which you were a true master-mind, together with the Centre for Democracy and Reconciliation in South- Eastern Europe based in Thessaloniki.

As a classical historian coming from Greece who got the best possible academic education, together with your best friend Dino Leventis, at the Oxford University and subsequently also at the Harvard University, you had acquired an excellent understanding of Europe’s complex history covering West and East, South and North of Europe. No other Council member of Europa Nostra have ever had such a width and depth of historical knowledge and understanding nor will probably have it in the future. I am therefore convinced that we owe it primarily to you that Europa Nostra has embraced a truly pan-European narrative and developed a truly pan-European action, based on fundamental human rights and European values.

Today, when Europa Nostra has become the champion at European level of the vital intersection between cultural heritage and climate action, let me also recall your pioneering role in advocating the need to recognize that heritage conservation and nature conservation are two sides of the same coin: the safeguard of our living environment, our “Fragile Earth” to recall the title of the impressive Book published by Elliniki Etairia on the occasion of the 50th anniversary of its tireless action. Indeed, many are today engaged with the green transformation of our life but very few – like you and Lydia – had been championing the vital link between ecological, ethical and esthetical values of our life and environment already 50 years ago! You have definitely always been ahead of your time and ahead of others!

Together with other members of the Europa Nostra Secretariat, I have always been impressed by the quality and quantity of your voluntary work for Europa Nostra. No other Vice-President or Council member was such a good orator: when Costa – with his legendary voice – takes the floor everyone listens and reflects upon his forceful words. Also, no other Vice-President or Council member has written so many documents, speeches, articles, letters, emails on so many different topics, ranging from our campaigns to save endangered heritage and our awards for heritage excellence as well as the work of our Scientific Council to policy advocacy at various levels and governance matters of our organisation. You have read carefully and commented meaningfully on every single document of Europa Nostra always remaining faithful to your pen and your legendary handwriting. For all this, our Council, Board and Secretariat owe you a huge debt of gratitude. In addition to your pro-active membership of our Council, and this during an impressive period of 48 years! – you have been a most influential member and/or adviser of all other governing or consultative bodies of Europa Nostra: from our Executive Committee, the Awards Jury, the Advisory Panel for the 7 Most Endangered Programme, the ENtopia Working group, the Working group on European Policy which resulted in the opening of our Brussels Office back in 2010, the Working
group on the revision of our Statutes as well as the Scientific Council. You have also been an impactful and highly valued Chair of our Internal Advisory Committee. In addition to these formal positions, you have become a most trusted adviser to me, during more than 20 years of my mandate as Secretary General of Europa Nostra. Whenever I needed an expert or simply wise advice on any aspect of our work, I knew that I can simply send an email or give you a call, and you would always stand readily and generously at my and Europa Nostra’s disposal. The same was true for other members of our “Dream Team” in The Hague and Brussels.

During the 30 years of my life with Europa Nostra, I have so many memories of amazing heritage gatherings and events which we have organized in various parts of Our Europe. We could write a thick book about this enriching European journey which I have had the privilege and joy of sharing with you. Let me here highlight some superb discoveries of Greece and the Aegean, during which you have been my precious host and/or guide. From the discovery of Thessaloniki in 1997 and the Northern part of Greece up until Veria and Kastoria further crossing the border to Northern Macedonia, into the native land of my paternal grand-father around the lakes of Prespa and Ohrid, to my many visits to Athens and memorable moments spent together in your unique home and garden in Plaka under the Acropolis, to which you and Lydia have given a new life and in which you generously welcomed so many colleagues and friends from all over Europe and beyond. Let me also mention the enriching discoveries of beautiful Aegean islands, each with its own soul and story: from your Father’s Island -Chios to Patmos and Spetses where you and Lydia created your own paradises in the Aegean; from the magical island of Delos, the mythical birth place of Apollo and Artemis, to Hydra, Egina, Syros, Tinos, Kea and most recently Amorgos and Sikinos. Last but not least, let me mention the very last region of Greece which I had the joy of discovering in October 2021 – the Epirus where we celebrated the renaissance of the iconic Plaka Bridge, proud winner of an European Heritage Award/Europa Nostra. Each of these places stands for immense beauty, rich history, warm hospitality, and strong mobilization of local authorities to preserve them for future generations, thanks to your enlightened leadership and the tireless and generous campaigns and projects undertaken by Elliniki Etairia with its many members, donors and friends. Let me end this non- exhaustive overview of places which we visited and campaigned for together, with your unforgettable reading of Greek classical texts at the Pnyx and at the Agora in Athens, with our emotional walk through the ghost city in the buffer-zone of Nicosia, the last divided capital city in Europe, and with the moving “March for Europe’s Cultural Heritage” which we did with a large group of young heritage professionals from all over Europe at the Marathon ending at the Marathon beach for our heritage picknick under the full moon.

To end, let me recall one memory which stands out from all others: the memory of Europa Nostra’s Golden Jubilee evening under the Acropolis in the stunning heritage setting of the Odeon of Herodes Atticus, during which you received the highest distinction through which Europa Nostra recognizes the most deserving members of its family – the “Europa Nostra Medal of Honour” (though many of us believe that your 48 years of dedicated service to Europa Nostra deserve many more than one Medal of Honour!). All of us who had the privilege and the joy of attending that evening of celebration will never forget the tone of your voice and the content of your speech – we felt as if the wisdom of the ancient Greek Gods and Muses was speaking through you. Let me therefore close this Ode to YOU, dearest Costa, my mentor and great friend, by paraphrasing your own words pronounced that memorable evening in Athens. You said, among others, that “the greatest gift of Greece to Europe is Europe”. Up to us to recognise that “the greatest gift of Greece to Europa Nostra is Costa Carras”.

With immense gratitude, admiration and friendship,

Also on behalf of all other members of the Europa Nostra Secretariat (Barbara, Beppe, Elena & Audrey, Louise, Lorena, Manon, Sara, Silvie, Rubert, Vicky & Wolter)
Also on behalf of my own family (Winand, Felix, Emma & Mama Radmila)
Much Love,

Sneška Quaedvlieg-Mihailović
Secretary General of Europa Nostra

EUROPA NOSTRA | sqm@europanostra.org | +31 (0)70 302 40 56 |

europanostra.org | twitter.com/europanostra | facebook.com/europanostra



Στιγμιότυπα μιας αγωνιστικής πεντηκονταετίας ΕΛΛΕT 1972–2022

του ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΡΑ

Ιδρυτής ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Κάποιοι πολιτικοί φίλοι διεφώνησαν με την πρόθεση ίδρυσης της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (ΕΛΛΕΤ). «Το πρόβλημα της Ελλάδος είναι πολιτικό» έλεγαν, «Μην χάνετε χρόνο για ζητήματα που θα λυθούν αυτόματα μεταδικτατορικά». Η Λυδία και εγώ ήδη το 1970 πιστεύαμε ότι αντιμετωπίζαμε και βαθειά πολιτισμική κρίση.

Στους Μπάμπη και Λασκαρίνα Μπούρα βρήκαμε συνοδοιπόρους. Το σχεδόν γενικευμένο τότε παραλήρημα της κατεδάφισης αξιόλογων κτιρίων ανά τη χώρα, με αποκορύφωμα τον αφανισμό του ενετογοτθικού ναού του Σωτήρος, από τον Στ. Παττακό, για να προικίσει το Ηράκλειο με … χώρο στάθμευσης, έδειχνε ότι η κατανόηση της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς είχε συνάμα στενέψει και αποδυναμωθεί. Η ΕΛΛΕΤ ιδρύθηκε τον Μάρτιο 1972 σε δημόσια εκδήλωση όπου δεν καλέσθηκαν κυβερνητικοί, με ιδρυτικές συνεισφορές και των Γιάννη Κουλουκουντή, Γεωργίου Π. Λιβανού, Γεωργίου Α. Ποταμιάνου και Αντώνη Χανδρή. Πρωτοστάτησε στον αγώνα ενάντια στη χωροθέτηση της «μεγαλύτερης τσιμεντοβιομηχανίας της Μεσογείου» στα Μέθανα. Η απρόσμενη μεταπολίτευση, με ακυρωτικές υπογραφές του Ξενοφώντος Ζολώτα, Γιάγκου Πεζμαζόγλου και Μπάμπη Πρωτόπαπα, διέσωσε τον νότιο Σαρωνικό.

Μεταπολιτευτικά παραδώσαμε στον Κωνσταντίνο Τσάτσο σχέδιο του πρωτοποριακού Άρθρου 24 του Συντάγματος, βάσης για σωτήρια μεταγενέστερη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) αλλά και για θετική δράση οποιωνδήποτε υπουργών σεβόταν τον πολιτισμό και την φύση. Παραδείγματα, στα πρώτα δημιουργικά έτη της μεταπολίτευσης, οι Στέφανος Μάνος, Μελίνα Μερκούρη, Γιάννης Παλαιοκρασσάς, Τζανής Τζανετάκης και Αντώνης Τρίτσης.

Όταν προτάθηκε η βιομηχανοποίηση της Πύλου, ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης μου ομολόγησε την πολιτική αδυναμία του ως Υπουργός Πολιτισμού να πετύχει ο,τιδήποτε πέρα από την όντως επιτακτική διάσωση των μνημείων της Ακροπόλεως. Έτσι δώσαμε εμείς τον αγώνα που επέτρεψε στη Δυτική Μεσσηνία να αποκτήσει αργότερα μια βιωσιμότερη μορφή ανάπτυξης.

Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981 δυνάμωσε τους περιβαλλοντικούς θεσμούς. Παράλληλα η ΕΛΛΕΤ σημείωνε αξιόλογες επιτυχίες, όπως με το λιμάνι της Ύδρας, την διάσωση της Πλάκας, την προστασία του Δελφικού Τοπίου και της Αράχωβας, σημαντικές αναστηλώσεις στον Όσιο Λουκά και την Νέα Μονή Χίου. Όμως συνεχιζόμενες καταστροφές φύσης και λαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, με δημοκρατικό πλέον πολίτευμα, επιβεβαίωναν την ύπαρξη διαχρονικής πολιτισμικής κρίσης. Το 1988, στην 900η επέτειο ίδρυσης της Μονής Ιωάννου του Θεολόγου, κατά παράκληση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οργανώσαμε διαθρησκευτική συνάντηση στην Πάτμο. Εκεί, ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης ανέπτυξε μια Ορθόδοξη θεολογία για την οικολογική κρίση. Ακολούθησε η εντυπωσιακή περιβαλλοντική μαρτυρία του Οικουμενικού Πατριαρχείου την επόμενη τριακονταετία.

Αντίθετα, στην ελληνική δημόσια ζωή κατά την προ χρεωκοπίας δεκαπενταετία αφθονούσαν οι φιλοπεριβαλλοντικές διακηρύξεις, ενώ αγρίευαν οι αντιπεριβαλλοντικές πρακτικές. Η ΕΛΛΕΤ εγκαταστάθηκε στο αξιόλογο κτίριό μας, ανανέωσε δημοκρατικά το Καταστατικό της, με ένα αποτελεσματικότερο, σπονδυλωτό, σύστημα οργάνωσης και αναγκαστικά έγινε περισσότερο αγωνιστική.

Μπορεί να είναι εικόνα εξωτερικοί χώροι

Οι σημαντικότεροι αγώνες της τελευταίας εικοσιπενταετίας περιγράφονται σε ειδικά άρθρα. Έξι από τα επτά κρίθηκαν, εν μέρει τουλάχιστον, από το ΣτΕ, τρία θετικά (Αιγαίο, Ακρόπολη, Αχελώος), τρία αρνητικά (Δελφοί, Θεσσαλονίκη, Μαραθώνας).

Εν τω μεταξύ η φύση της ελληνικής πολιτισμικής κρίσης άλλαξε σε τέσσερα ουσιαστικά σημεία. Αρνητικό ρόλο για το περιβάλλον και τον πολιτισμό έπαιξε η περίοδος συγκεκαλυμμένης χρεωκοπίας και εξωτερικής εποπτείας (2010–2018). Η ΕΛΛΕΤ αντέδρασε θετικά με την εμπνευσμένη πρόταση της Λυδίας, το Πρόγραμμα «Μονοπάτια Πολιτισμού», που ξεκίνησε το 2010, βοηθώντας τοπικές κοινωνίες να αναπτύξουν μια αειφόρο ανταπόκριση στην κρίση. Αποδεικνύεται ίσως το δημοφιλέστερό μας Πρόγραμμα.

Εν τω μεταξύ η φύση της ελληνικής πολιτισμικής κρίσης άλλαξε σε τέσσερα ουσιαστικά σημεία. Αρνητικό ρόλο για το περιβάλλον και τον πολιτισμό έπαιξε η περίοδος συγκεκαλυμμένης χρεωκοπίας και εξωτερικής εποπτείας (2010–2018). Η ΕΛΛΕΤ αντέδρασε θετικά με την εμπνευσμένη πρόταση της Λυδίας, το Πρόγραμμα «Μονοπάτια Πολιτισμού», που ξεκίνησε το 2010, βοηθώντας τοπικές κοινωνίες να αναπτύξουν μια αειφόρο ανταπόκριση στην κρίση. Αποδεικνύεται ίσως το δημοφιλέστερό μας Πρόγραμμα.

Η αυξημένη συναναστροφή Ελλήνων πολιτικών με άλλους Ευρωπαίους επέφερε θετική μεταβολή. Μια υπεύθυνη μειοψηφία ενδιαφέρθηκε για την κλιματική κρίση και ορισμένοι για την παράλληλη παγκόσμια κρίση βιοποικιλότητας.

Κατά την τελευταία δεκαετία τέσσερεις υπουργοί διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, προσέφεραν ουσιαστικά, η Τίνα Μπιρμπίλη στον τομέα βιοποικιλότητας, ο Γιάννης Μανιάτης προστατεύοντας την Σκύρο από μαζική εγκατάσταση 111 ανεμογεννητριών, οι περισσότερες σε περιοχή NATURA, ο Σωκράτης Φάμελλος κατεδαφίζοντας παράνομες ταβέρνες στον Σχοινιά και διαπραγματευόμενος δύο οκταετή Ευρωπαϊκά Προγράμματα, ένα για τη φύση, το άλλο για την προσαρμογή της χώρας στη κλιματική αλλαγή, ο Κωστής Χατζηδάκης προωθώντας διάλογο με την Κοινωνία των Πολιτών αλλά κυρίως εφαρμόζοντας την ιστορική απόφαση του ΣτΕ για τα ύψη κτιρίων γύρω από την Ακρόπολη.

Η γενικότερη αντιμετώπιση των δύο παράλληλων οικολογικών κρίσεων παραμένει ανεπαρκής. Η ορθή απόφαση του Κυριάκου Μητσοτάκη να καταργηθεί η χρήση του λιγνίτη, ήδη επιβαρυμένη από την κατακόρυφη αύξηση των τιμών εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα, απαιτεί την διαμόρφωση περαιτέρω μέτρων.

Πρώτον – ανάπτυξη ενέργειας βάσης (πρωτίστως της γεωθερμίας, όπου υπάρχει), δεύτερον – συνολική ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, τρίτον – ενδυνάμωση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία (δημοσκόπηση  που διενέργησε η ΕΛΛΕΤ το 2019 έδειξε ότι οι νέοι 15–17 ετών διαθέτουν ανεπαρκέστατες γνώσεις), τέταρτον – επιμονή στην αρχή οι στρατηγικές επενδύσεις να είναι φιλοπεριβαλλοντικές αντί να αποτελούν
εξαιρέσεις στους εκάστοτε κανόνες, πέμπτον – δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής Περιβάλλοντος για προφύλαξη της εφαρμογής των νόμων από πελατειακές επεμβάσεις, έκτον – πανελλήνια οργανωμένο σύστημα δασικής πυροπροστασίας βασισμένο στο πορτογαλικό πρότυπο και, τέλος, προτίμηση για ΑΠΕ με τρόπο που να μην επιδεινώνει την παράλληλη κρίση βιοποικιλότητας, κάτι που συνεπάγεται προώθηση υπεράκτιων ανεμογεννητριών. Πολλά μένουν να γίνουν.

Πάντως το περιβάλλον δεν βγαίνει πλέον από την ημερήσια διάταξη της ηγεσίας οποιουδήποτε τόπου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος.

Η δεύτερη θετική αλλαγή άρχισε περίπου το 2005, και αφορά μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων. Ορισμένοι παρατηρητές εκφράζουν την άποψη ότι οι Έλληνες δεν παράγομε πλέον πολιτισμό. Η ΕΛΛΕΤ έχει αντίθετη εμπειρία. Η πάνδημος συμμετοχή των κατοίκων της Κέας από το 2008 συγκέντρωσε € 100.000 για τις αναγκαίες μελέτες ελλείψει των οποίων το τότε ΥΠΠΟ ανεχόταν την σταδιακή κατάρρευση του πύργου του 4ου π.Χ. αιώνα, αποδεικνύοντας ότι πάμπολλοι ιδιώτες ενδιαφερόνταν περισσότερο από την τότε πολιτισμική ηγεσία. Έκτοτε ζήσαμε πολλά ανάλογα παραδείγματα, όπως τον ενθουσιασμό στην Νάξο για την αναστήλωση της Αγίας Κυριακής, στη Σίκινο για την αναστήλωση της Επισκοπής, την συνεπή υποστήριξη των Μονοπατιών Πολιτισμού στην Αρκαδία και
στην Ξάνθη, στην Αίγινα, την Επίδαυρο και την ορεινή Κορινθία.

Αντίθετα χειροτέρευσε η κρατική διαχείριση του ελληνικού πολιτισμού. Τον Απρίλιο του 2008 βρέθηκα για τρεις ημέρες φυλακισμένος στη ΓΑΔΑ. Στη δίκη η δικαστής αναρωτήθηκε: «Γιατί είμαστε εδώ; Είναι φανερό ότι είναι αθώος». Ναι, αλλά την ημέρα που μεταφέρθηκα στη ΓΑΔΑ ήταν φανερό πως επρόκειτο για μια καλοστημένη επιχείρηση πνευματικής εξόντωσης, με επιθετικό πρόγραμμα έτοιμο για τηλεοπτικό κανάλι. Θα παραμένω ευγνώμων στη Γκρέτα Ζέπου και τον Στάθη Ποταμίτη που αντέδρασαν το ίδιο βράδυ με δήλωση που υπογράφθηκε από εκατοντάδες φίλους της ΕΛΛΕΤ αλλά και πολλούς αγνώστους.

Εκείνο υπήρξε το πιο δυσάρεστο στιγμιότυπο προσωπικά, όχι όμως το πιο εθνικά επικίνδυνο: Τρία πρόσφατα παραδείγματα αποδεικνύουν πόσο θα χρειασθεί η ΕΛΛΕΤ τα επόμενα πενήντα χρόνια, μια επίμονη φωνή ανεξάρτητης και θεμελιωμένης λογικής. Το 1980 ή το 2000 θα ανέμενε κανείς μια νησιωτική κοινωνία να ζητούσε ελαστικότερους όρους δόμησης και η υπεύθυνη κεντρική διοίκηση να αντισταθεί. Το 2021 το κεντρικό ΚΕΘΥΣΟΠ επιχείρησε να επιτρέψει τρίτο όροφο για κτίρια κατασκευασμένα σε κλίση, ενώ ο Δήμαρχος και οι κάτοικοι της Αμοργού, με την υποστήριξη της ΕΛΛΕΤ, αντιτάχθηκαν. Τι μας λέγει αυτή η διαφοροποίηση;

Ήταν εμφανής η ευρεία λαϊκή υποστήριξη για την ανάδειξη του Τατοΐου μετά από την κήρυξή του ως διατηρητέου το 2003, κατόπιν των αφοσιωμένων ενεργειών του Κώστα Σταματόπουλου, με την υποστήριξη της ΕΛΛΕΤ. Στα 16 χρόνια που ακολούθησαν, ελάχιστα έγιναν που να αποτρέψουν την αποσύνθεση του Κτήματος. Όταν το 2019 η κυβέρνηση πραγματικά ενδιαφέρθηκε, δεν προχώρησε στο αυτονόητο πρώτο βήμα που πρότεινε η ΕΛΛΕΤ από το 2005, δηλαδή την δημιουργία ενιαίας και μικτής διοικήσεως – κράτος, ιδιωτική πρωτοβουλία, κοινωνία πολιτών εγχώρια και ευρωπαϊκή – που αναγκαστικά θα έθετε την πυροπροστασία μεταξύ των πρώτων της προτεραιοτήτων. Η μοιραία αυτή καθυστέρηση δύο ετών στην πραγματικότητα μας κοστίζει άλλα είκοσι, με κίνδυνο να αλλάξει η κρατική πολιτική από την περιβαλλοντική και οικονομική ανάδειξη του Κτήματος ως συνόλου που προτείνει η ΕΛΛΕΤ σε κάτι πολύ χειρότερο. Οι Αθηναίοι έδειχναν έμπρακτα την αγάπη τους για το Τατόι κάθε Σαββατοκύριακο. Σήμερα όμως αντί πνεύμονας αγαλλίασης κατέστη «χολή πικρίας», αντί δέκα κτίρια έμειναν ερείπια, αντί δάσος, στάχτες.

Φωτιές στην Αττική: Το Τατόι επλήγη σοβαρά, αλλά όχι θανάσιμα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Τέλος, ας αναλογισθούμε την προωθούμενη από την σημερινή διοίκηση υποβάθμιση της Θεσσαλονίκης ως ιστορικής πόλης μέσω της απαξιωτικής μεταχείρισης των απαράμιλλων αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, χωρίς διάλογο και ενάντια στην θέληση 62% των κατοίκων. Αμέτρητες επιστολές διαμαρτυρίας επιστημόνων και οι κανόνες της UNESCO για την ανάγκη διατήρησης της αυθεντικότητας αρχαιοτήτων απλώς αγνοούνται. Και όμως, όσοι επιμένουμε στην κατά χώραν διατήρηση, αντλούμε τις πεποιθήσεις μας από το αρχαίο ελληνικό πάθος για την αλήθεια, σε αντίθεση με την προτεινόμενη εικονική αναπαράσταση που θα ήταν το μοιραίο αποτέλεσμα απόσπασης και επανατοποθέτησης και θα ισοδυναμούσε με ένα έντεχνο ψέμα.

Ανακαλεί κανείς την αρχαία Ευαγγελική ρήση: «Εάν το άλας της γης μωρανθεί, εν τινί αλισθήσεται;»

 

 

 

 

 

Posted on 09/04/2022 in Άρθρα

Share the Story

Back to Top