Της Άννας Ριτσατάκη
(στο πλαίσιο του διαλόγου για τα θέματα της υγείας που είναι στο κέντρο της πολιτικής συζήτησης διεθνώς αλλά και του διαλόγου για την αναλυτική διαμόρφωση των προγραμματικών θέσεων του ενωτικού, αυτόνομου κόμματος ΠΡΑΣΙΝΟΙ, δημοσιεύουμε τις προτάσεις της Άννας Ριτσατάκη, μέλους του Συμβουλίου των Πράσινων και πρώην στελέχους της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας)*
Το 22% του πληθυσμού στην Ελλάδα είναι ηλικίας 65 ετών και άνω, και το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί σε περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού (34%) το 2070. Σε ορισμένες περιφέρειες το ποσοστό των ηλικιωμένων είναι ιδιαίτερα ψηλά, π.χ. στην Ευρυτανία είναι ήδη 34.4%. Το ποσοστό των ατόμων άνω των 80 ετών (7.4%) αυξάνεται ταχύτερα και αναμένεται να φτάσει το 2070 στο 16.6%. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι περισσότερα από τα μισά παιδιά που γεννιούνται από το 2000 και μετά, αναμένεται να ζήσουν έως 100 χρόνια.
Ένα άτομο ηλικίας 60 ετών αναμένεται να ζήσει ακόμα 24 χρόνια. Το ποσοστό των ηλικιωμένων Ελλήνων που αναφέρουν ότι είναι απαλλαγμένοι από χρόνιες ασθένειες (47%) είναι παρόμοιο με το μέσο όρο της ΕΕ, αλλά μια μικρότερη αναλογία παρουσιάζει περιορισμούς στις βασικές δραστηριότητες καθημερινής διαβίωσης, όπως ντύσιμο και ντους (ένας στους εννέα Έλληνες ηλικίας 65 ετών και άνω, σε σύγκριση με έναν στους έξι στην ΕΕ).
Ενώ το 2017, το 34,8% του συνολικού πληθυσμού κινδύνευε από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, το ποσοστό αυτό ήταν ελαφρώς μικρότερο (22,8%) για τα άτομα 65 έτη και άνω. Πράγματι, λέγεται ότι πολλοί ηλικιωμένοι παρέχουν οικονομική στήριξη στα παιδιά και τα εγγόνια τους. Επιπλέον, εν μέρει λόγω πολιτιστικών στάσεων και εν μέρει λόγω ανεπαρκών δημόσιων υπηρεσιών για τη φροντίδα των μικρών παιδιών, οι παππούδες και γιαγιάδες παρέχουν σημαντική φροντίδας στα εγγόνια τους. Περίπου το 25% παρέχουν 30 ώρες φροντίδας ανά εβδομάδα.
Τα γεγονότα αυτά θα δημιουργούν αλλαγές στις οικογενειακές δομές, την αγορά εργασίας, την αποταμίευση και την κατανάλωση που θα οδηγούν σε μια διαφορετική κοινωνία από αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα.
Οι Πράσινοι προωθούμε την ενεργό γήρανση, που σύμφωνο με την Π.Ο.Υ. είναι «η διαδικασία μεγιστοποίησης των ευκαιριών για σωματική, κοινωνική και ψυχική υγεία, ώστε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας να είναι σε θέση να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία χωρίς διακρίσεις και να απολαμβάνουν μία ανεξάρτητη και καλής ποιότητας ζωή». Πρέπει να διασφαλίσουμε την ασφάλειά τους, να βελτιώσουμε το επίπεδο διαβίωσής τους και να μάθουμε από την εμπειρία τους.
Επομένως, προτείνονται τα εξής:
1. Γενικά
● Υιοθετούμε δια βίου προσέγγιση της ζωής (life-course approach), δηλαδή να διευκολύνουν τις προσπάθειες για την προαγωγή της υγείας και της ευημερίας σε όλη τη διάρκεια της ζωής των πολιτών, αρχίζοντας από τη γέννηση.
● Δια βίου εκπαίδευση για όλους/ες, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης και της επανεκπαίδευσης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, με έμφαση στις μεγαλύτερες εργαζόμενες γυναίκες, όπως και νέες τεχνολογίες.
2. Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι και η συνταξιοδότηση
Περίπου 35% του πληθυσμού ηλικίας 55-64 ετών απασχολούνται, και η παραγωγικότητα τους δεν εξαρτάται από την ημέρα που θα γίνουν 60 ή 65 ετών.
Συνθήκες εργασίας με σωστά καθίσματα, επαρκή φωτισμό κλπ, όχι μόνο θα ενισχύσει την ικανότητα των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην εργασία, αλλά μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες στο χώρο εργασίας για όλους.
● Τα πιο δημοφιλή μέτρα για τη διατήρηση των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων στον χώρο εργασίας περιλαμβάνουν την εισαγωγή ευέλικτων ωραρίων εργασίας (30% των εργοδοτών στη Γερμανία και Σουηδία).
● Όταν έχουν συμπληρώσει ένα ελάχιστο χρόνο παραμονής στην οικονομική παραγωγή, πρέπει να είναι σε θέση να επιλέγουν πότε θα αποχωρήσουν από την αγορά εργασίας ή αν θα προτιμούσαν να κάνουν τη μετάβαση στη συνταξιοδότηση σταδιακά, να εργάζονται με μερική απασχόληση, εφόσον το επιθυμούν.
● Η εμπειρία, η γνώση και οι διοικητικές ικανότητες των ανθρώπων άνω των 50 ετών είναι ανεκτίμητες στον παραγωγικό τομέα. Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να στηρίξουν τη νέα πράσινη οικονομία και να αναπτύξουν πράσινες επιχειρήσεις.
3. Διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας
Η αυξημένη σωματική δραστηριότητα και η βελτίωση της διατροφής μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά πολλά από τα προβλήματα που συχνά συνδέονται με την ηλικία, π.χ. μυϊκή μάζα, αντοχή, σωματικό λίπος, αναπνευστική επάρκεια, αρτηριακή πίεση, σάκχαρο κλπ.
● Θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι να έχουν υγιεινά γεύματα να δικτυωθούν μέσω τηλεφώνου ή / και φυσικές επισκέψεις, και να οργανώνονται ασκήσεις ειδικά για τους ηλικιωμένους, κοντά στη γειτονιά τους.
● Η άσκηση πρέπει να είναι και διασκέδαση, με ομαδικές περιπάτους, ποδηλασία και χορό, και να περιλαμβάνει τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
● Οι ηλικιωμένοι ενθαρρύνονται περισσότερο να περπατήσουν όταν υπάρχουν στις διαδρομές παγκάκια για ξεκούραση καθώς και εύκολη πρόσβαση σε καθαρές δημόσιες τουαλέτες. Οι αυξημένες περιοχές πρασίνου που προτείνουμε, πρέπει να έχουν χώρους για όλους τους ανθρώπους όλων των ηλικιών να καθίσουν και να μιλήσουν.
● Η δημόσια συγκοινωνία πρέπει να διαθέτει εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, τα καταστήματα και οι χώροι πρασίνου, βελτιώνοντας την κινητικότητα των ηλικιωμένων. Τα τοπικά ταξίδια πρέπει να είναι δωρεάν για να εξασφαλιστεί ότι οι ηλικιωμένοι συμμετέχουν σε τοπικές δραστηριότητες, γεγονός που συμβάλλει στη μείωση της μοναξιάς και της κατάθλιψης. (Πλήρης εφαρμογή των πράξεων προσβασιμότητας της ΕΕ).
● Τα σπίτια πρέπει να γίνονται ασφαλέστερα με καλό φωτισμό, λαβές για την αποφυγή ολίσθησης στο μπάνιο κ.λ.π. Καθώς το σχήμα και το μέγεθος της οικογένειας αλλάζουν, τα σπίτια πρέπει να προσαρμόζονται εύκολα ώστε να ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες.
● Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εξασφάλιση πρόσβασης των ηλικιωμένων στις δημόσιες υπηρεσίες σε αγροτικές περιοχές.
● Χρειάζονται περισσότερες πρωτοβουλίες διαπολιτισμικού διαλόγου και επικοινωνίας, μετά από συζήτηση με τους ηλικιωμένους σχετικά με τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.
● Οι ιστορίες είναι ένα σημαντικό μέρος του κόσμου του παιδιού, και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας έχουν ατελείωτες ιστορίες να πουν. Με φαντασία και τόλμη, μπορούμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία των παππούδων και γιαγιάδων πέρα από το στενό κύκλο της οικογένειας. Νηπιαγωγεία, Σχολεία, Δημοτικές Βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία μπορούν να κάνουν χρήση αυτής της εμπειρίας.
4. Υπηρεσίες υγείας
● Οι ηλικιωμένοι συχνά υποφέρουν από περισσότερες από μία ασθένεια και λαμβάνουν πολλαπλά φαρμακευτικά προϊόντα. Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό πρέπει να γνωρίζει αυτό και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη σωστή χρήση των φαρμακευτικών προϊόντων.
● Η κακή οδοντική υγεία επηρεάζει σοβαρά τη διατροφή και το βάρος πολλών ηλικιωμένων. Χρειάζεται την παροχή οδοντιατρικής φροντίδας στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
● Οι νοσοκομειακές και οι κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να συντονίζονται στενά, έτσι ώστε οι ηλικιωμένοι ασθενείς που φεύγουν από τα νοσοκομεία να μην μεταφέρονται σε ακατάλληλο περιβάλλον, χωρίς την απαραίτητη αποκατάσταση και μετέπειτα φροντίδα.
● Με τις πρόσφατες οικονομικές περικοπές, η φροντίδα στο σπίτι έχει μειωθεί σημαντικά. Απαιτείται αναζωογόνηση με νέους πόρους της τοπικής αυτοδιοίκησης.
● Η παρηγορητική φροντίδα δεν αναγνωρίζεται ως ιατρική ή νοσηλευτική ειδικότητα στην Ελλάδα, και υπάρχει πολύ περιορισμένη διαθεσιμότητα και επιλογή οπιοειδών αναλγητικών. Η οργανωμένη μακροχρόνια φροντίδα είναι σχεδόν ανύπαρκτη και η ποιότητά της δεν ελέγχεται στενά. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να αναπτυχθούν γρήγορα με καλά εκπαιδευμένο προσωπικό.
● Περίπου 80% των οικογενειακών φροντιστών είναι γυναίκες, συχνά σύζυγοι, κόρες ή νύφες ηλικιωμένων ατόμων. Πολλοί προσπαθούν να συνεχίσουν να εργάζονται έξω από το σπίτι, κάτι που τους δημιουργεί σημαντικό στρες. Χρειάζονται, σε κάθε περίπτωση, διασφάλιση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, επιδομάτων, ψυχολογικής και συναισθηματικής υποστήριξης, και του ελεύθερου χρόνου, όπως και παροχή εκπαίδευσης στη διαχείριση ασθενειών, χορήγηση φαρμάκων και φροντίδα της υγιεινής και της ασφάλειας για τον εαυτό τους και τους ανθρώπους που φροντίζουν.
● Η πρόσφατη πανδημία Corvid-19 έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευάλωτοι σε τέτοιες ασθένειες. Θα πρέπει να ληφθεί μεγαλύτερη φροντίδα για την προστασία αυτών που βρίσκονται σε σπίτια δομές για τους ηλικιωμένους και για όσους ζουν μόνοι/ες και θα χρειαστούν επιπλέον βοήθεια εάν μια παρόμοια επιδημία απαγορεύει στους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους.
● Όταν ένας ενήλικας, με “σώας τας φρένας”, βιώνει μια τερματική ή εκφυλιστική ασθένεια, θα πρέπει να είναι σε θέση, εφόσον το επιθυμεί με πλήρη συνείδηση, να προγραμματίσει με τη βοήθεια ενός γιατρού το τέλος της ζωής του με αξιοπρέπεια.
Η ηλεκτρονική τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στην προώθηση της φροντίδας υγείας και της ασφάλειας των ηλικιωμένων.
5. Ασφάλεια, καταπολέμηση του ageism
● Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του 2018, η πλειονότητα των Ελλήνων δεν εμπιστεύονται την κυβέρνησή τους ή την ΕΕ. Έχοντας βιώσει πολυάριθμες περικοπές στις συντάξεις τους, ανησυχούν για το μέλλον τους. Πρέπει να γίνουν προσπάθειες για την έναρξη συζητήσεων με τους ηλικιωμένους σχετικά με τις ανησυχίες τους και την έλλειψη εμπιστοσύνης
● Η κακοποίηση των ηλικιωμένων είναι μια εκτεταμένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ηλικιωμένων, ιδίως εκείνων που βρίσκονται σε κατάσταση εξάρτησης και με ανάγκες φροντίδας. H δημογραφική γήρανση και οι αυξανόμενες οικονομικές πιέσεις στα συστήματα φροντίδας είναι πολύ πιθανό να καταστήσουν την κατάχρηση (abuse) των ηλικιωμένων ακόμη πιο διαδεδομένη. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περίπου το 3% των ηλικιωμένων στην Ευρώπη πάσχουν από κακομεταχείριση στην κοινότητα και αυτό μπορεί να επηρεάσει μέχρι και το 25% των ηλικιωμένων με υψηλές ανάγκες φροντίδας. Η ανεπαρκής επένδυση στις υπηρεσίες και η υπερβολική επιβάρυνση του προσωπικού οδηγεί σε χειρότερη περίθαλψη και σε υψηλότερη επικράτηση αμέλειας και κακομεταχείρισης. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των Δικαιωμάτων και των Ευθυνών των Ηλικιωμένων που χρειάζονται μακροχρόνια περίθαλψη και βοήθεια και του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Ποιότητας για υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας θα πρέπει να εφαρμοστούν εκ του σύνεγγυς.
● Κανείς δεν πρέπει να αποκλείεται από τη συμμετοχή σε οποιαδήποτε εκπαίδευση, εργασία, διασκέδαση, κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές δραστηριότητες, λόγω της ηλικίας του.
● Οι άνθρωποι πρέπει να είναι ασφαλείς στα σπίτια τους και όταν περπατούν στους δρόμους.
6. Τουρισμός για ηλικιωμένους
● Η εξυπηρέτηση των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρίες σε τουριστικές υπηρεσίες, απαιτεί κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, που μπορεί γρήγορα να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει πιθανά προβλήματα.
● Σωστό σχέδιο πόλης και καλές συγκοινωνίες είναι απαραίτητα για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας. Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να κατανοήσουν ότι έχουν το δικαίωμα, π.χ. σε πεζοδρόμια χωρίς εμπόδια, σκιασμένες, ήσυχες και όμορφες περιοχές.
● Όταν φτιαχτούν τέτοιες εγκαταστάσεις και εκπαιδευτεί το προσωπικό, η Ελλάδα θα είναι σε θέση να προσελκύσει τουρίστες μεγαλύτερης ηλικίας και κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών.
7. Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων
● Επιτροπές από Ηλικιωμένα Άτομα θα μπορούσαν να συμβουλεύουν τους Δήμους σχετικά με τις πολιτικές και τις δράσεις που τους αφορούν.
- Η Άννα Ριτσατάκη από το 1988, εργάστηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) όπου είχε την ευθύνη να συμβουλεύει τις τότε 52 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας της Π.Ο.Υ. για την ανάπτυξη εθνικής πολιτικής υγείας. Από το 1999 έως την συνταξιοδότησή της, ήταν επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Πολιτική Υγείας της Π.Ο.Υ. στις Βρυξέλλες