Τεχνολογίες παρακολούθησης βάζουν στο στόχαστρο δημοσιογράφους, ευρωβουλευτές (μεταξύ άλλων και των Πράσινων), ακτιβιστές. Οι πιο πρόσφατες αποκαλύψεις σε σχέση με το λογισμικό παρακολούθησης Pegasus (spyware) που εγκαθίσταται σε κινητά τηλέφωνο φωτίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη της Ομάδας των Πρασίνων/EFA, Diana Riba i Giner και Jordi Solé, κατασκοπεύτηκαν από την τεχνολογία παρακολούθησης spyware του Ομίλου NSO που σχετίζεται με τον στρατό του Ισραήλ. 

Τι είναι το λογισμικό Pegasus

Tο Pegasus είναι ένα λογισμικό που μπορεί να διαβάζει μηνύματα κειμένου, να παρακολουθεί κλήσεις, να συλλέγει κωδικούς πρόσβασης, να παρακολουθεί τοποθεσία, να έχει πρόσβαση στο μικρόφωνο και την κάμερα της συσκευής – στόχου και να συλλέγει πληροφορίες από εφαρμογές.

Το spyware πήρε το όνομά του από τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο της ελληνικής μυθολογίας. Είναι ένας ιός υπολογιστή δούρειος ίππος που μπορεί να “πετά στον αέρα” για να μολύνει κινητά τηλέφωνα.

Το Pegasus ανακαλύφθηκε τον Αύγουστο του 2016 μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια εγκατάστασης στο iPhone ενός ακτιβιστή ανθρωπίνων δικαιωμάτων που οδήγησε σε έρευνα που αποκάλυψε λεπτομέρειες σχετικά με το λογισμικό υποκλοπής spyware, τις ικανότητές του και τις ευπάθειες ασφαλείας που εκμεταλλευόταν.

Τα νέα του spyware προκάλεσαν σημαντική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Ονομάστηκε η «πιο εξελιγμένη» επίθεση smartphone που έγινε ποτέ, και ήταν η πρώτη φορά που ένα κακόβουλο απομακρυσμένο χρησιμοποίησε jailbreaking για να αποκτήσει απεριόριστη πρόσβαση σε ένα iPhone.

Το spyware έχει χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση ακτιβιστών κατά του καθεστώτος, δημοσιογράφων και πολιτικών ηγετών από διάφορα έθνη σε όλο τον κόσμο. Τον Ιούλιο του 2021, η ερευνητική πρωτοβουλία Pegasus Project, μαζί με μια εις βάθος ανάλυση από την ομάδα ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Διεθνούς Αμνηστίας, ανέφερε ότι το Pegasus εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ευρέως εναντίον στόχων υψηλού προφίλ

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συγκρότησε εξεταστική επιτροπή για το λογισμικό κατασκοπείας Pegasus

Μετά από πρόταση της Διάσκεψης των Προέδρων (η πρόεδρος Roberta Metsola και οι επικεφαλής των πολιτικών ομάδων του ΕΚ), η ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου ενέκρινε την εντολή, τον αριθμό των μελών και τη διάρκεια της θητείας «εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της χρήσης του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης». 290 ευρωβουλευτές είχαν υποβάλει σχετικό αίτημα για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής. Η 38μελής επιτροπή θα διερευνήσει τις καταγγελίες περί παραβίασης του δικαίου της ΕΕ κατά τη χρήση του λογισμικού παρακολούθησης, μεταξύ άλλων, από την Ουγγαρία και την Πολωνία. Η επιτροπή θα εξετάσει τους υφιστάμενους εθνικούς νόμους που διέπουν την παρακολούθηση και κατά πόσον το κατασκοπευτικό λογισμικό Pegasus χρησιμοποιήθηκε για πολιτικούς σκοπούς, για παράδειγμα, κατά δημοσιογράφων, πολιτικών και δικηγόρων. Η ψηφοφορία για τη σύσταση της εξεταστικής επιτροπής ολοκληρώθηκε με 635 ψήφους υπέρ, 36 κατά και 20 αποχές.

Η Εξεταστική Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη διερεύνηση της χρήσης του Pegasus και αντίστοιχου λογισμικού κατασκοπείας παρακολούθησης ξεκίνησε τις εργασίες της στις 19.4. Η επιτροπή θα έχει στη διάθεσή της δώδεκα μήνες για να συντάξει την έκθεση με τις συστάσεις της. 

Ο Philippe Lamberts, Πρόεδρος της Ομάδας των Πρασίνων/EFA στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σχολιάζει: “Εμείς οι Πράσινοι/EFA καταδικάζουμε σθεναρά την κατασκοπεία κατά του μέλους της ομάδας μας Diana Riba i Giner και όλων των άλλων πολιτικών, καθώς και δημοσιογράφων, ακτιβιστών και δικηγόρων. Ζητούμε να σταματήσει άμεσα η χρήση spyware παρακολούθησης.”

Ο Jordi Solé, Πρόεδρος της EFA και πρώτος Αντιπρόεδρος της Ομάδας των Πρασίνων/EFA, σχολιάζει: “Η κατασκοπεία πολιτικών ανταγωνιστών είναι απολύτως απαράδεκτη. Οι αποκαλύψεις ρίχνουν σκληρό φως στην αδίστακτη χρήση της τεχνολογίας παρακολούθησης κατά παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Εμείς οι Πράσινοι/EFA θα εργαστούμε για να διασφαλίσουμε ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα διερευνήσει πλήρως αυτήν την επίθεση στα θεμελιώδη δικαιώματα.“

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ο «Χάρτης»), και ιδίως τα άρθρα 7, 8, 11, 21 και 47, αναγνωρίζουν τα ειδικά δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που ορίζονται σε αυτόν, όπως ο σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, το δικαίωμα στη μη εισαγωγή διακρίσεων, καθώς και το δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής και δίκαιης δίκης, τα οποία εφαρμόζονται πλήρως στα κράτη μέλη όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης, ενώ το άρθρο 52 παράγραφος 1 επιτρέπει ορισμένους περιορισμούς στην άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Οι παρακολουθήσεις έρχονται σε αντίθεση και με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών, και ιδίως τα άρθρα 8, 9, 13 και 17, καθώς και τα πρωτόκολλά της.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επισημαίνει ότι “υπήρξαν πρόσφατες αποκαλύψεις ότι αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών, έχουν χρησιμοποιήσει το κατασκοπευτικό λογισμικό παρακολούθησης Pegasus κατά δημοσιογράφων, πολιτικών, υπαλλήλων επιβολής του νόμου, διπλωματών, δικηγόρων, επιχειρηματιών, φορέων της κοινωνίας των πολιτών και άλλων παραγόντων, και ότι οι πρακτικές αυτές είναι εξαιρετικά ανησυχητικές και φαίνεται να επιβεβαιώνουν τους κινδύνους της κατάχρησης της τεχνολογίας παρακολούθησης για την υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας“.

Η εξεταστική επιτροπή θα είναι επιφορτισμένη να:

• διερευνήσει το πεδίο των καταγγελλόμενων παραβιάσεων ή περιπτώσεων κακοδιοίκησης κατά την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης, που προκύπτουν από τη χρήση του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης, να συλλέξει πληροφορίες σχετικά με τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης, μεταξύ άλλων, της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, ή τρίτες χώρες, χρησιμοποιούν παρεμβατική παρακολούθηση κατά τρόπο που παραβιάζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που κατοχυρώνονται στον Χάρτη, καθώς και να αξιολογήσει το επίπεδο κινδύνου που ενέχει αυτό για τις αξίες που κατοχυρώνονται στο άρθρο 2 ΣΕΕ, όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• για την εκτέλεση των καθηκόντων της, να συλλέξει και να αναλύσει πληροφορίες για να εξακριβώσει:
• τη χρήση και τη λειτουργία του Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης και τον εικαζόμενο αρνητικό αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα βάσει του Χάρτη, σε περιπτώσεις όπου τα κράτη μέλη εφάρμοζαν το δίκαιο της Ένωσης,
• το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο εντός του οποίου τα κράτη μέλη έχουν αποκτήσει και χρησιμοποιήσει το Pegasus και αντίστοιχο κατασκοπευτικό λογισμικό παρακολούθησης,
• τις εικαζόμενες παραβάσεις ή περιπτώσεις κακοδιοίκησης από τα κράτη μέλη, ως αποτέλεσμα της χρήσης του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης, της οδηγίας 2002/58/ΕΚ, ιδίως όσον αφορά την αρχή του απορρήτου των επικοινωνιών και την απαγόρευση της ακρόασης, υποκλοπής, αποθήκευσης ή άλλου είδους υποκλοπής ή παρακολούθησης των επικοινωνιών και των σχετικών δεδομένων κίνησης προσώπων,
• κατά πόσον η Επιτροπή διέθετε αποδεικτικά στοιχεία για τη χρήση του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης κατά προσώπων,
• κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν εξασφαλίσει επαρκείς θεσμικές και νομικές διασφαλίσεις για την αποφυγή της παράνομης χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού και κατά πόσον τα πρόσωπα που υποψιάζονται ότι τα δικαιώματά τους έχουν παραβιαστεί από τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματική προσφυγή,
• την εικαζόμενη μη ανάληψη δράσης από τα κράτη μέλη όσον αφορά τη συμμετοχή οντοτήτων στην ΕΕ στην ανάπτυξη, τη διάδοση ή τη χρηματοδότηση του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένης της αλυσίδας εφοδιασμού όσον αφορά την τεχνολογία και την εκμετάλλευσή της, στον βαθμό που παραβιάζει το δίκαιο της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου του κανονισμού (ΕΕ) 2021/821, και συμπεριλαμβανομένης της περίπτωσης κατά την οποία λογισμικό παρακολούθησης που διατίθεται στην αγορά για συγκεκριμένο σκοπό (π.χ. καταπολέμηση της τρομοκρατίας) χρησιμοποιείται σε άλλο πλαίσιο,
• τον ρόλο της κυβέρνησης του Ισραήλ και άλλων τρίτων χωρών στην προμήθεια του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης στα κράτη μέλη,
• κατά πόσον η χρήση του λογισμικού Pegasus ή αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης από τις αρχές των κρατών μελών είχε ως αποτέλεσμα τη διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε τρίτες χώρες, ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στην ομάδα NSO, καθώς και σε κυβερνήσεις τρίτων χωρών,
• κατά πόσον η χρήση του λογισμικού Pegasus ή αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης, στην οποία εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα οντότητες που συνδέονται με την ΕΕ, συνέβαλε στην παράνομη κατασκοπεία δημοσιογράφων, πολιτικών, υπαλλήλων επιβολής του νόμου, διπλωματών, δικηγόρων, επιχειρηματιών, φορέων της κοινωνίας των πολιτών ή άλλων παραγόντων σε τρίτες χώρες και κατά πόσον οδήγησε σε παραβιάσεις ή καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προκαλούν σοβαρή ανησυχία όσον αφορά τους στόχους της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ, και κατά πόσον η χρήση αυτή αντιβαίνει στις αξίες που κατοχυρώνονται στο άρθρο 21 ΣΕΕ και στον Χάρτη, λαμβάνοντας επίσης δεόντως υπόψη τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα,
• κατά πόσον υπήρχαν επαρκείς λόγοι ώστε το Συμβούλιο να θεσπίσει περιοριστικά μέτρα ή κυρώσεις στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας της ΕΕ κατά μίας ή περισσότερων τρίτων χωρών, όταν απόφαση εκδοθείσα σύμφωνα με το κεφάλαιο 2 του τίτλου V ΣΕΕ προέβλεπε τη διακοπή ή τη μείωση της οικονομικής ή χρηματοοικονομικής σχέσης, σύμφωνα με το άρθρο 215 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ,
• κατά πόσον η χρήση του λογισμικού Pegasus ή αντίστοιχου κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης από τρίτες χώρες είχε αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα που διασφαλίζονται από το δίκαιο της ΕΕ και κατά πόσον υπήρχαν επαρκείς λόγοι ώστε το Συμβούλιο να επαναξιολογήσει τυχόν συμφωνίες διεθνούς συνεργασίας στον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης που έχουν συναφθεί με τρίτες χώρες σύμφωνα με το άρθρο 218 ΣΛΕΕ,