Η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για την Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι η δωροδοκία κοστίζει στην ευρωπαϊκή οικονομία 120 δισ. ευρώ κάθε χρόνο. Πρόκειται για το 1% του ΑΕΠ της ΕΕ, ποσό που ελάχιστα υπολείπεται του ετήσιου προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαφθορά μικρής κλίμακας υπολογίστηκε ότι το 2011 κόστισε στην Ελλάδα 554 εκατ. ευρώ.
Τέσσερις στους πέντε πολίτες της ΕΕ θεωρούν τη διαφθορά και τη δωροδοκία ως μείζον πρόβλημα στη χώρα τους. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την ανάγκη να αναληφθούν σαφείς πολιτικές δεσμεύσεις τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και κρατών μελών για την πάταξη αυτής της μορφής εγκλήματος. Το μαύρο χρήμα αφαιρείται από τους δημόσιους πόρους, δεν είναι απλώς πλουτισμός κάποιων.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια, αλλά τα αποτελέσματα είναι άνισα και θα πρέπει να γίνουν περισσότερα για την πρόληψη και τιμωρία της διαφθοράς. Αυτά είναι μερικά από τα συμπεράσματα της πρώτης έκθεσης της ΕΕ κατά της διαφθοράς που δημοσίευσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Φεβρουάριος 2014).

Η εν λόγω έκθεση  παρουσιάζει την κατάσταση σε κάθε κράτος μέλος, ήτοι: τι μέτρα κατά της διαφθοράς εφαρμόζονται, ποια από αυτά είναι αποτελεσματικά, τι και πώς  θα μπορούσε να βελτιωθεί, κλπ. Δείχνει επίσης ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή κατά της διαφθοράς σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Η διαφθορά πλήττει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ

Η διαφθορά υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς και το κράτος δικαίου, πλήττει την ευρωπαϊκή οικονομία και στερεί τα κράτη μέλη από φορολογικά έσοδα που έχουν τόσο πολύ ανάγκη. Παρόλο που τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια στην καταπολέμηση της διαφθοράς, το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει και χρειάζονται ακόμη πολλά να γίνουν.

Τα κύρια ζητήματα όσον αφορά τις τάσεις για τη διαφθορά εντός των κρατών μελών της ΕΕ έχουν ως ακολούθως:

1. Ελεγκτικοί μηχανισμοί

• Χρήση προληπτικών πολιτικών, π.χ. κανόνες δεοντολογίας, μέτρα ευαισθητοποίησης, μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου, εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες δημόσιου ενδιαφέροντος.
• Εξωτερικοί και εσωτερικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί. Σε πολλά κράτη μέλη οι εσωτερικοί διαδικαστικοί έλεγχοι που εφαρμόζουν οι δημόσιες αρχές, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, είναι ανεπαρκείς και ασυντόνιστοι.
• Σύγκρουση συμφερόντων. Οι εν λόγω κανόνες διαφέρουν μεταξύ των χωρών της ΕΕ και  είναι συχνά ανεπαρκείς.

2. Δίωξη και επιβολή κυρώσεων

• Κανόνες ποινικού δικαίου που ποινικοποιούν τη διαφθορά εφαρμόζονται σε μεγάλο βαθμό και είναι σύμφωνοι με τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Εθνών και της νομοθεσίας της ΕΕ. Επίσης, η Απόφαση Πλαίσιο 2003/568/ΔΕΥ της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον ιδιωτικό τομέα δεν έχει μεταφερθεί στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών με ομοιογενή τρόπο.
• Η αποτελεσματικότητα της επιβολής του νόμου και της δίωξης σε υποθέσεις διαφθοράς ποικίλλει σημαντικά στην ΕΕ.

3. Πολιτική διάσταση

• Πολιτική λογοδοσία. Η εντιμότητα στην πολιτική εξακολουθεί να είναι σημαντικό ζήτημα για πολλά κράτη μέλη. Για παράδειγμα, κώδικες δεοντολογίας στο εσωτερικό πολιτικών κομμάτων ή εκλεγμένων συνελεύσεων σε κεντρικό ή τοπικό επίπεδο συνήθως δεν υπάρχουν ή είναι χαλαροί.
• Χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων. Μολονότι πολλά κράτη μέλη έχουν θεσπίσει αυστηρότερους κανόνες για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις.

4. Περιοχές κινδύνου

• Εντός των κρατών μελών, οι κίνδυνοι διαφθοράς είναι, σε γενικές γραμμές, μεγαλύτεροι σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
• Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι τομείς έργων ανάπλασης και κατασκευών στις αστικές περιοχές είναι ευάλωτοι στη διαφθορά.
• Παρατηρούνται ορισμένες ελλείψεις σχετικά με την εποπτεία των κρατικών επιχειρήσεων, γεγονός που τις καθιστά ακόμη πιο ευάλωτες.
• Η διαφθορά μικρής κλίμακας παραμένει μείζον πρόβλημα μόνο σε λίγα κράτη μέλη.

5. Δημόσιες συμβάσεις
Είναι πολύ σημαντικός τομέας για την οικονομία τη ΕΕ, δεδομένου ότι το ένα πέμπτο του ΑΕΠ της ΕΕ δαπανάται κάθε έτος από δημόσιους φορείς που αγοράζουν προϊόντα, υπηρεσίες και έργα. Πρόκειται για έναν τομέα που «διευκολύνει» τις πρακτικές διαφθοράς.

Βασικά χαρακτηριστικά και πλαίσιο κατά της διαφθοράς στην Ελλάδα

Νομικό πλαίσιο. Η ελληνική ποινική νομοθεσία καλύπτει όλες τις μορφές αδικημάτων διαφθοράς και αθέμιτης χρήσης επιρροής που καλύπτονται από τις νομικές πράξεις περί διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ωστόσο, όπως επισημάνθηκε από την Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης, αυτό το «νομικό πλαίσιο είναι υπερβολικά περίπλοκο, κατακερματισμένο μεταξύ του ποινικού κώδικα, άλλων εθνικών νομοθεσιών και των διαφόρων νόμων κύρωσης διεθνών μέσων», γεγονός που αναπόφευκτα επηρεάζει την εφαρμογή του.

Θεσμικό πλαίσιο. Το θεσμικό πλαίσιο κατά της διαφθοράς στην Ελλάδα είναι επίσης περίπλοκο καθ’ όσον απαρτίζεται από: τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, ειδικές υπηρεσίες ή μονάδες ελέγχου σε οργανισμούς και υπουργεία, την υπηρεσία Γενικού Επιτρόπου της Επικράτειας, το Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος (ΣΔΟΕ), τα προσφάτως συσταθέντα εισαγγελικά γραφεία με αντικείμενο τη διαφθορά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, το Γραφείο του Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος, την Ανεξάρτητη Αρχή για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της Ελληνικής Αστυνομίας, το Ελεγκτικό Συνέδριο και τον Συνήγορο του Πολίτη. Τέλος, στα μέσα του 2013 διορίστηκε Εθνικός Συντονιστής για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Οικονομικό πλαίσιο. Η διαφθορά μικρής κλίμακας υπολογίστηκε ότι το 2011 κόστισε στην Ελλάδα 554 εκατ. ευρώ. Ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης επισήμανε το 2011 ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη στην τοπική αυτοδιοίκηση, τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και την πολεοδομία, τις μεταφορές, τα δημόσια έργα, τη φορολογική και τελωνιακή διοίκηση και τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας.

Ιδιωτικός τομέας. Σύμφωνα με τον παγκόσμιο δείκτη ανταγωνιστικότητας 2013-2014 του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, η Ελλάδα κατατάσσεται 91η σε 148 χώρες σημειώνοντας χαμηλή βαθμολογία όσον αφορά την ευνοιοκρατία στις αποφάσεις κρατικών λειτουργών και την εκτροπή δημόσιων πόρων. Επίσης, η Ελλάδα υπολείπεται της εφαρμογής στην πράξη της Σύμβασης του ΟΟΣΑ κατά της δωροδοκίας.

Καταγγελία δυσλειτουργιών (whistleblowing). Η Ελλάδα δεν διαθέτει ειδική νομοθεσία για την προστασία των καταγγελλόντων δυσλειτουργίες είτε στον δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Τόσο η GRECO όσο και ο ΟΟΣΑ επισημαίνουν ότι το ισχύον πλαίσιο για την προστασία των καταγγελλόντων στην Ελλάδα είναι ανεπαρκές.

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Η κατάταξη της Ελλάδας, σύμφωνα με την έκθεση του οργανισμού ‘Freedom House’, ήταν χαμηλή το 2013 όσον αφορά τον δείκτη της ελευθερίας του Τύπου, μετά από μια αρνητική τάση που την τοποθετεί στην κατηγορία των χωρών όπου ο Τύπος αξιολογείται ως «εν μέρει ελεύθερος».

Το σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Ελλάδα καλύπτει σε πρώτη φάση την περίοδο 2013 έως 2015 και προβλέπει την ανάπτυξη ικανοτήτων αξιολόγησης κινδύνου.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ επισημαίνουμε ότι έμφαση πρέπει να δοθεί στους κάτωθι επί μέρους τομείς:

Φορολογική διοίκηση. Οι πρακτικές διαφθοράς που διευκολύνουν τη φοροδιαφυγή συνεπάγονται σημαντικό κόστος για το ελληνικό κράτος. Πρόσφατες μελέτες για την ανάπτυξη της παραοικονομίας υπολόγισαν ότι το κόστος αυτό έφτασε το 2012 σε επίπεδα της τάξης του 24,3 % του ΑΕΠ.

Οι καταγγελίες για μεγάλης κλίμακας φοροδιαφυγή έχουν προκαλέσει σημαντικές διαμάχες στη χώρα μας.

Υγειονομική περίθαλψη. Ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης συγκαταλέγεται μεταξύ των τομέων στους οποίους η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά τη διαφθορά. Αντιπροσωπεύει το 10 % του ΑΕΠ. Τόσο οι άτυπες πληρωμές όσο και οι προμήθειες εξοπλισμού και φαρμάκων πλήττονται από τη διαφθορά.

Η έρευνα της Transparency International (Διεθνής Διαφάνεια) για το 2011 σχετικά με τη δωροδοκία ήσσονος σημασίας στην Ελλάδα, επισημαίνει την πρόσθετη πληρωμή – «φακελάκι» – που δίνεται συνήθως στα δημόσια νοσοκομεία κυρίως για χειρουργικές επεμβάσεις.

Δημόσιες συμβάσεις. Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρομέτρου, το 2013 στις επιχειρήσεις σχετικά με τη διαφθορά, 76 % των Ελλήνων ερωτηθέντων πιστεύουν ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στις δημόσιες συμβάσεις τις οποίες διαχειρίζονται οι εθνικές αρχές (μέσος όρος ΕΕ: 56 %) και 94 % πιστεύουν το ίδιο για τις συμβάσεις τις οποίες διαχειρίζονται οι περιφερειακές και τοπικές αρχές (μέσος όρος ΕΕ: 60%). Αυτά τα ποσοστά συγκαταλέγονται στα υψηλότερα της ΕΕ.

Χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Το νομοθετικό και λειτουργικό πλαίσιο της Ελλάδας για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών εξακολουθεί να μην είναι ανεπτυγμένο. Η ειδική έρευνα του Ευρωβαρομέτρου του 2013 σχετικά με τη διαφθορά δείχνει ότι 86 % των Ελλήνων (το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ) θεωρούν ότι δεν υπάρχει επαρκής διαφάνεια και εποπτεία της χρηματοδότησης των κομμάτων (μέσος όρος ΕΕ: 67%).

Σύγκρουση συμφερόντων. Το ελληνικό Σύνταγμα καθορίζει ειδικούς κανόνες για το ασυμβίβαστο μεταξύ των καθηκόντων των βουλευτών και ενός ευρέος φάσματος θέσεων στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένων των εκτελεστικών καθηκόντων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης

Δίωξη της διαφθοράς. Στην Ελλάδα το Σύνταγμα προβλέπει μια περίπλοκη και περιορισμένη χρονικά διαδικασία προσφυγής στη δικαιοσύνη σε περίπτωση αξιόποινων πράξεων που διαπράχθηκαν από υπουργούς, πρώην υπουργούς και υφυπουργούς, γεγονός που δημιουργεί σημαντικά εμπόδια για την άσκηση δίωξης.

Η GRECO έχει κατ’ επανάληψη ζητήσει την κατάργηση των ειδικών διατάξεων περί παραγραφής για υπουργούς και πρώην υπουργούς.

Το δέον γενέσθαι στο άμεσο μέλλον για την πάταξη της διαφθοράς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

Στην Ελλάδα έχουν γίνει ήδη κάποια βήματα προς μία σφαιρική στρατηγική προσέγγιση της καταπολέμησης της διαφθοράς, μεταξύ άλλων με τον διορισμό εθνικού συντονιστή για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Ωστόσο, το πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς παραμένει πολύπλοκο και δεν έχει ακόμη αποδώσει βιώσιμα αποτελέσματα.

Οι μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω, ενώ απαιτείται μια πιο σθεναρή απάντηση στις πελατειακές σχέσεις και την ευνοιοκρατία στη δημόσια διοίκηση.

Στην Ευρώπη χρειάζεται μια ισχυρότερη πολιτική κατά της διαφθοράς και πιο αποτελεσματικά μέσα κατά του οργανωμένου εγκλήματος, για την ενδυνάμωση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομίας

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ επισημαίνουμε ότι απαιτείται περισσότερη προσοχή στα ακόλουθα θέματα για την πάταξη της διαφθοράς τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο της ΕΕ, ήτοι:
-Διασφάλιση επαρκών εξουσιών και στήριξης ώστε ο εθνικός συντονιστής καταπολέμησης της διαφθοράς να μπορέσει να εφαρμόσει πολιτικές καταπολέμησης της διαφθοράς. Επίσης, διασφάλιση της έγκαιρης υλοποίησης του εθνικού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

-Θέσπιση ολοκληρωμένων κωδίκων δεοντολογίας για τους αιρετούς αξιωματούχους σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, καθώς και των αντίστοιχων εργαλείων λογοδοσίας.

-Εξάλειψη δυνητικών εμποδίων όσον αφορά τη διερεύνηση αδικημάτων διαφθοράς αναμορφώνοντας τους κανόνες παραγραφής για εν ενεργεία και πρώην μέλη της κυβέρνησης.

-Διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής των μέτρων καταπολέμησης της διαφθοράς που προβλέπονται στη στρατηγική για τη μεταρρύθμιση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων σε ό,τι αφορά την κωδικοποίηση και ενοποίηση της νομοθεσίας.

-Ενίσχυση της εποπτείας των δημοσίων συμβάσεων σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για τον εντοπισμό περιπτώσεων διαφθοράς, απάτης και συγκρούσεων συμφερόντων.

-Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας» όπου υψηλόβαθμοι γραφειοκράτες και πολιτικοί στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα προσχωρούν σε ιδιωτικούς οργανισμούς και εταιρίες για την ρύθμιση των οποίων ήταν προηγουμένως υπεύθυνοι.

-Θέλουμε να δώσουμε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ισχυρότερα εργαλεία για να ελέγχουν τον τρόπο με τον οποίο δαπανούνται οι πόροι της ΕΕ, και να δράσουν κατά της διαφθοράς τόσο στο πλαίσιο των θεσμικών οργάνων της ΕΕ όσο και στην περίπτωση σοβαρών προβλημάτων εντός των κρατών μελών.

-Πιστεύουμε ότι η συμμετοχή περισσότερων πολιτών, η λογοδοσία και η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας για να προσλάβει μεγαλύτερη νομιμότητα η μελλοντική Ευρωπαϊκή συνεργασία.

Οι «ΠΡΑΣΙΝΟΙ – Αλληλεγγύη, Δημιουργία, Οικολογία» έχουμε μεταξύ των προτεραιοτήτων για το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την ενίσχυση της διαφάνειας σε όλη τη διαδικασία λήψης αποφάσεων από την Επιτροπή και άλλα όργανα της ΕΕ μέχρι όλες τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.

* Ο Πάνος Γρέδης είναι υποψήφιος ευρωβουλευτής με τον συνδυασμό “ΠΡΑΣΙΝΟΙ-Αλληλεγγύη,Δημιουργία,Οικολογία”