ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΤΣΙΚΑ,
πολιτικού επιστήμονα-διεθνολόγου
Εδώ και χρόνια, αρκετοί προειδοποιούσαμε ότι είναι ανέφικτη η κατασκευή του φαραωνικού αγωγού EastMed μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Ευτυχώς που υπάρχουν τα αρχεία του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου. Δεν είμαστε “Επιμηθείς”. Δεν τα διαπιστώνουμε εκ των υστέρων.
1. Η κατασκευή του αγωγού θα ήταν πανάκριβη.
2. Έτσι κι αλλιώς ήταν τεχνικά εξαιρετικά δύσκολη, διότι επρόκειτο για τον μεγαλύτερο σε μήκος υποθαλάσσιο αγωγό στον πλανήτη, ιδιαιτέρως δε στα ιλιγγιώδη βάθη της Μεσογείου.
3. Τυχόν λειτουργία του θα ήταν οικολογικά επικίνδυνη, καθώς κανείς δεν μπορούσε να αποκλείσει ατυχήματα, σε περιοχές περιβαλλοντικά ευαίσθητες. Την ίδια στιγμή ο Τουρισμός είναι βασική πηγή εισοδήματος των γύρω χωρών και θα πληττόταν ανεπανόρθωτα αν καταστρεφόταν το θαλάσσιο περιβάλλον.
4. Το κέρδος του ήταν πλήρως αμφισβητούμενο, καθώς το φυσικό αέριο σε λίγα χρόνια θα είναι ανεπιθύμητο στην Ευρώπη. Η Ε.Ε. έχει αποφασίσει μετά το 2050 να μην χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Το έργο ανήκε σε μοντέλο ανάπτυξης που τείνει -ευτυχώς- να ξεπεραστεί.
5. Το βασικό πρόβλημα όμως ήταν ότι, το σχέδιο για τον αγωγό είχε ανομολόγητο στόχο να αποκλείσει την Τουρκία από τις ενεργειακές πηγές και συνεργασίες της Ανατολικής Μεσογείου. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία έχει την μεγαλύτερη ηπειρωτική ακτογραμμή στην περιοχή. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτό από την ίδια, αλλά και άλλους ισχυρούς παίκτες της περιοχής. Η χώρα στην οποία υποτίθεται ότι θα κατέληγε ο αγωγός, η Ιταλία, δεν είχε υπογράψει την σχετική συμφωνία !
Υποκατάστατο της επίλυσης διαφορών ;
Οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας το 2017 κατέρρευσαν με βασική ευθύνη της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Τότε η Τουρκία προειδοποίησε να μην προχωρήσουν έρευνες και γεωτρήσεις για υδρογονάνθρακες στα ανοιχτά της Κύπρου. Διότι αυτό θα σήμαινε ότι οι Ελληνοκύπριοι θα αποφάσιζαν μόνοι τους για τον ενεργειακό πλούτο της Κύπρου. Ενώ αν είχε βρεθεί λύση στο Κυπριακό, το ζήτημα θα ήταν αρμοδιότητα της νέας κυβέρνησης της Ομοσπονδιακής Κύπρου στην οποία θα συμμετείχαν και οι Τουρκοκύπριοι.
H ελληνοκυπριακή ηγεσία έπραξε ακριβώς το αντίθετο. Άρχισε τις υποθαλάσσιες έρευνες. Η συνέπεια ήταν να δώσει στην Τουρκία τη δυνατότητα να αμφισβητήσει εμπράκτως με πολεμικά πλοία την ικανότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας να τις προχωρήσει. Έτσι άρχισε η ένταση στην θαλάσσια περιοχή στα ανοιχτά της Κύπρου.
Αργότερα, στην συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ για τον EastMed, η Τουρκία απάντησε με την σύναψη του τουρκο-λιβυκού Συμφώνου. Και έστειλε το ερευνητικό πλοίο “Ορούτς Ρέϊς” σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο για να το “εφαρμόσει” επί του πεδίου.
Οι ηγεσίες Ελλάδας και Κύπρου προσπάθησαν να υποκαταστήσουν την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών και του Κυπριακού, με τους τριμερείς “άξονες” Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου. Νόμιζαν ότι έτσι θα αποφύγουν προωθητικούς συμβιβασμούς και αμοιβαίες παραχωρήσεις, που απαιτούνται για την διευθέτηση κάθε διένεξης. Ή είχαν την αυταπάτη ότι θα ενδυναμώσουν την θέση τους τόσο, ώστε να επιβάλλουν μονομερώς στην Τουρκία τις θέσεις της δικής μας πλευράς στην επίλυση των προβλημάτων.
Με την υπογραφή για τον EastMed και την μεγάλη δημοσιότητα που έδωσαν, θέλησαν να δείξουν στο δικό τους κοινό ότι αναλαμβάνουν «πρωτοβουλίες», για να τις αξιοποιήσουν πολιτικά και επικοινωνιακά στο εσωτερικό των χωρών τους.
Αναγκαία η συνεργασία
Συνεπώς, η μη υλοποίηση του EastMed δεν είναι ήττα της Ελλάδας και της Κύπρου. Είναι ήττα ενός κούφιου -χωρίς πραγματική βάση και τεκμηρίωση- «μεγαλοϊδεατισμού», που αγνοεί τα διεθνή δεδομένα και τους συσχετισμούς δυνάμεων στην περιοχή μας. Ο αγωγός δεν ακυρώθηκε από το non paper του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών. Ήταν γνωστό ότι “ο βασιλιάς είναι γυμνός”. Το non paper απλά το φώναξε.
Εξάλλου, δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ που θεωρούν ότι είναι ανέφικτος και ασύμφορος ο αγωγός. Ήδη και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με δηλώσεις αξιωματούχων της, δηλώνει ότι δεν θα εντάξει την κατασκευή του αγωγού στα χρηματοδοτούμενα έργα, καθώς αυτός είναι αντίθετος με την ενεργειακή πολιτική της.
Μάλιστα, πολύ πρόσφατα οι μεγάλες ενεργειακές εταιρείες, TOTAL, Exxon Mobil κ.α., δήλωσαν ότι αναστέλλουν τις έρευνες για υδρογονάνθρακες γύρω από την Κρήτη. Αυτό οφείλεται σε δύο λόγους: στο ότι τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι επικερδή, αλλά και στο ότι δεν έχουν συμφωνηθεί οι οριοθετήσεις των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και άλλων χωρών της περιοχής.
Ο δρόμος είναι ένας. Η επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών και του Κυπριακού μέσω απευθείας διαπραγματεύσεων, και προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για όσα δεν μπορέσουν να λυθούν στον πολιτικό διάλογο. Με ρεαλιστικές προσδοκίες. Με ειλικρινή και έμπρακτη αναγνώριση ότι όλες οι παράκτιες χώρες -άρα και η Τουρκία- έχουν νόμιμα συμφέροντα σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Με στόχο την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Μέχρι τότε, θα ήταν καλό να συμφωνηθεί αποχή από κινήσεις που συμβάλλουν στην ένταση, όπως έρευνες, γεωτρήσεις και εξορύξεις έξω από τα χωρικά ύδατα Ελλάδας, Τουρκίας και Κύπρου.
Μόνο με ενεργειακή συνεργασία όλων των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου, περιλαμβανομένης της Τουρκίας, μπορούν να λυθούν τα θέματα αυτά. Η πρόταση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, για μια Διάσκεψη των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, για θέματα ασφάλειας, ενέργειας και ΑΟΖ, πρέπει να αξιοποιηθεί.