Αυτή η έκθεση δημοσιεύθηκε αρχικά στο Investigate-Europe .

Τον Νοέμβριο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να συμπεριλάβει τον αγωγό αερίου EastMed στον πέμπτο κατάλογο Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος. Η Ελλάδα πιέζει το έργο για γεωπολιτικούς λόγους και η ΕΕ παίζει μαζί, αγνοώντας τους δικούς της κλιματικούς στόχους. Αυτό είναι ένα κοινό άρθρο των Investigate Europe και Reporters United σχετικά με μια τρέχουσα πράξη υποκρισίας για το κλίμα.

Ο αγωγός EastMed —που σχεδιάζεται να διατρέξει 1.900 km με δυνατότητα παράδοσης 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ορυκτού αερίου ετησίως από την Κύπρο και το Ισραήλ στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας – έχει πολλούς υποστηρικτές σε κυβερνητικό επίπεδο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Τον Ιανουάριο του 2020, Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ υπέγραψαν διακυβερνητική συμφωνία για τον αγωγό. Το έργο έχει (ΣΣ είχε) επίσης την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες το θεωρούν (ΣΣ θεωρούσαν;) ένα βιώσιμο ανταγωνισμό απέναντι στην προμήθεια της Ευρωπαϊκής αγοράς με αέριο της Ρωσίας. Ο EastMed θα ενταχθεί στις τάξεις των αμερικανικών αγωγών LNG και άλλων αγωγών αερίου που φέρνουν μη ρωσικό αέριο στην Ευρώπη. Η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία και η Βόρεια Μακεδονία έχουν επίσης εκφράσει την υποστήριξή τους δηλώνοντας ότι το έργο «υπόσχεται να συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής».

Τα τελευταία 12 χρόνια, η πολιτική ηγεσία της Ελλάδας προωθεί τον EastMed ως πυλώνα της ενεργειακής και γεωπολιτικής στρατηγικής της χώρας. Το Investigate Europe μίλησε με τρεις πολιτικούς από διαφορετικά πολιτικά κόμματα που έχουν διατελέσει υπουργοί ενέργειας σε διαφορετικές κυβερνήσεις. Και οι τρεις – από τους Σοσιαλδημοκράτες (ΠΑΣΟΚ), μέχρι την αριστερή προηγούμενη κυβέρνηση του Σύριζα και τη σημερινή δεξιά Νέα Δημοκρατία – υποστήριξαν το εγχείρημα.

«Ο EastMed θα έθετε την Ελλάδα στον ενεργειακό χάρτη ως κόμβο για την παραγωγή και τη μεταφορά αερίου, αναβαθμίζοντας τον γεωπολιτικό μας ρόλο στην περιοχή», δήλωσε ο Γιάννης Μανιάτης, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Ενέργειας μεταξύ 2013 και 2015. Αυτή είναι η θέση που μοιράζεται με τον συντηρητικό συνάδελφό του και προηγούμενο υπουργό Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη. «Θεωρούμε πολύ σημαντική τη γεωπολιτική διάσταση του αγωγού EastMed», σχολίασε ο Γιώργος Σταθάκης, ο οποίος είχε το ίδιο χαρτοφυλάκιο από το 2016 έως το 2019.

Επιβλαβείς «διαφεύγουσες εκπομπές» μεθανίου

Το EastMed είναι ένα εξαιρετικά φιλόδοξο έργο. Εάν κατασκευαστεί – με εκτιμώμενο κόστος 5,2 δισ. ευρώ, μαζί με ετήσιο κόστος συντήρησης 90 εκατ. ευρώ – θα είναι, σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας του Ισραήλ, ο μακρύτερος και βαθύτερος υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου στον πλανήτη.

Το μεθάνιο είναι πιο ισχυρό αέριο θερμοκηπίου από το διοξείδιο του άνθρακα.

Παρά την πολιτική διαφημιστική εκστρατεία, ο αγωγός δεν έχει τίποτα να προσφέρει στους καταναλωτές εκτός από την ακριβότερη ενέργεια και την επιδείνωση της κλιματικής κρίσης. Η εξόρυξη και η καύση ορυκτού αερίου εκπέμπουν τόσο διοξείδιο του άνθρακα όσο και μεθάνιο, τα δύο πιο κρίσιμα αέρια του θερμοκηπίου. Το μεθάνιο είναι το πιο ισχυρό από τα δύο. Για πάνω από 20 χρόνια, ένα μόριο μεθανίου είναι περίπου 90 φορές πιο αποτελεσματικό στην (υπερ) θέρμανση της ατμόσφαιρας σε σχέση με ένα μόριο διοξειδίου του άνθρακα.

Το μεθάνιο εκπέμπεται σε όλη την αλυσίδα εξόρυξης, μεταφοράς και αποθήκευσης ορυκτού αερίου. Ο όρος «διαφεύγουσες εκπομπές» επινοήθηκε για να περιγράψει την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου κατά τη παραγωγική διαδικασία πριν από την καύση του αερίου, η οποία με τη σειρά της παράγει περισσότερες εκπομπές. Το αποτύπωμα του αερίου είναι τόσο αρνητικό, που από το 2022 και μετά, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) δεν θα χρηματοδοτεί πλέον έργα φυσικού αερίου ως μέρος της στρατηγικής της για τον τερματισμό της στήριξης για υποδομές υδρογονανθράκων.

Αυτό είναι το βρώμικο καύσιμο που θα μεταφέρει ο αγωγός EastMed. Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Global Witness, εάν ο αγωγός παραμείνει σε λειτουργία μέχρι το 2050, θα έχει παραγάγει περισσότερα αέρια θερμοκηπίου από αυτά που εκπέμπουν η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία μαζί σε ένα χρόνο.

«Ο EastMed δεν είναι συμβατός με την κλιματική έκτακτη ανάγκη», δήλωσε η Frida Kieninger, Senior Campaigner της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Food and Water Europe. «Θα ήταν ο βαθύτερος αγωγός αερίου που τοποθετήθηκε ποτέ στον βυθό της θάλασσας, με όλη την περιβαλλοντική καταστροφή που συνεπάγεται, συνδέοντας σαφώς μια περιοχή (γεμάτη εντάσεις) με νέα κοιτάσματα αερίου. Η υποστήριξη του αγωγού EastMed θα στήριζε σημαντικά την εξόρυξη ακόμη περισσότερου αερίου από προβληματικές πηγές».

Η πρόσφατη πρόταση της ΕΕ ζητά την επισήμανση ορισμένων πυρηνικών έργων ως «πράσινων»

Η απόφαση της ΕΕ και της Ελλάδας να υποστηρίξουν τον EastMed και να συμπεριλάβουν τον αγωγό στο PCI έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ανάγκη εγκατάλειψης του “φυσικού” αερίου ως ορυκτού καυσίμου για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς υπάρχουν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. Η υποστήριξη της Ευρώπης για το ορυκτό αέριο φαίνεται ότι θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Σύμφωνα με προσχέδιο της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιοποίησε η EURACTIV, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να κρίνει ως πράσινες ορισμένες επενδύσεις σε σταθμούς παραγωγής ενέργειας με καύση “φυσικού” αερίου υπό ορισμένες προϋποθέσεις, παρά το γεγονός ότι το αέριο είναι ορυκτό καύσιμο.

Ο πέμπτος κατάλογος PCI που εγκρίθηκε από την Επιτροπή περιλαμβάνει 20 έργα αερίου. Η συμμετοχή στον κατάλογο παρέχει σε αυτά τα έργα πολλαπλά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων απλοποιημένων διαδικασιών χορήγησης αδειών (δεσμευτικό χρονικό όριο τριάμισι ετών), ταχύτερες περιβαλλοντικές αξιολογήσεις και επιλεξιμότητα για οικονομική βοήθεια στο πλαίσιο του Μηχανισμού “Συνδέοντας την Ευρώπη” (CEF).

Ο ενημερωμένος κατάλογος θα υποβληθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο. Και οι δύο συννομοθέτες έχουν στη διάθεσή τους δύο μήνες, από την έγκριση από την Επιτροπή τον Νοέμβριο, είτε να αποδεχτούν είτε να απορρίψουν τον κατάλογο – μια διαδικασία που μπορεί να παραταθεί για άλλους δύο μήνες. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει προγραμματιστεί για τις 26 Ιανουαρίου 2022 στην Επιτροπή Βιομηχανίας και τον Φεβρουάριο στην Ολομέλεια. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δεν μπορούν να τροποποιήσουν το σχέδιο καταλόγου.

Αφήστε ένα σχόλιο

Borchardt (Ευρωπαϊκή Επιτροπή): «Ο EastMed πρέπει να είναι εκτός λίστας PCI»

Σε μια αποκλειστική συνέντευξη στο Investigate Europe τον Οκτώβριο του 2020 , ο πρώην Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Klaus-Dieter Borchardt, μίλησε ξεκάθαρα για το έργο.

Ο Borchardt διευκρίνισε ότι το να είσαι στη λίστα PCI δεν σημαίνει καμία εγγύηση για χρηματοδότηση από την Ε.Ε. Μιλώντας για έργα που βρίσκονται στη λίστα χωρίς καμία πρόοδο εδώ και χρόνια, είπε: «Αν ένα έργο δεν έχει εξελιχθεί για τρία, τέσσερα χρόνια, θα πρέπει αυτόματα να βγει από τη λίστα. Βρίσκονται εκεί επειδή το θέλουν οι κυβερνήσεις ή οι φορείς προώθησης, επομένως δεν συνδέονται απαραίτητα με την ασφάλεια του εφοδιασμού ή με πτυχές απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές».

Ο Borchardt ισχυρίζεται ότι ο EastMed είναι ένα τέτοιο έργο. «Μπορώ να καταλάβω ότι υπάρχει πολύ αέριο στη Μεσόγειο Θάλασσα, αλλά θα ήταν πιο λογικό να χρησιμοποιήσουμε τις περιφερειακές εγκαταστάσεις LNG παρά να φέρουμε αέριο με έναν μακρύ αγωγό στην Ελλάδα και περαιτέρω στις αγορές μας», είπε. “Προσπαθούμε επίσης να κινηθούμε προς άλλες πηγές ενέργειας, όπως τα ανανεώσιμα αέρια και η ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια».

Ο EastMed απειλεί τους κλιματικούς στόχους

Η επιστήμη είναι ξεκάθαρα ενάντια στο έργο EastMed. «Τα στοιχεία της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή είναι ξεκάθαρα», λέει ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος για το κλίμα και την ενεργειακή πολιτική του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάδα. «Η πλειονότητα των ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνει κάτω από το έδαφος εάν θέλουμε να επιτύχουμε τον στόχο του 1,5°C και να αποτρέψουμε την κλιματική κατάρρευση. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Κλιματικής Αλλαγής του ΟΗΕ, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο σχεδιάζουν να εκπέμπουν 110% περισσότερες εκπομπές έως το 2020 από ό,τι είναι συμβατό με τον στόχο του 1,5°C, συμπεριλαμβανομένων 71% περισσότερων εκπομπών από το αέριο. Για να αποφευχθεί αυτό, έργα όπως ο EastMed πρέπει να εγκαταλειφθούν».

Ο Νίκος Μάντζαρης, Senior Policy Analyst στο Green Tank, μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης, επεσήμανε ότι στο COP26 καταγράφηκε ότι οι δεσμεύσεις των χωρών για το 2030 δεν θα μας οδηγούσαν να επιτύχουμε τον στόχο του 1,5°C. «Δεν είναι δυνατόν για την Ευρώπη, που επιθυμεί να θεωρείται παγκόσμιος ηγέτης για το κλίμα, να σπαταλήσει πολύτιμους πόρους σε υποδομές όπως ο EastMed για τη μεταφορά του λεγόμενου «φυσικού» αερίου, του οποίου η καύση θα προσθέσει δεκάδες εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα. στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο», πρόσθεσε.

Η Ευρώπη δεν χρειάζεται τον EastMed

Τα δεδομένα δείχνουν ότι η EastMed δεν απαιτείται για να καλύψει την ενεργειακή ζήτηση της Ευρώπης. Σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων Artelys, η ΕΕ διαθέτει επαρκείς προμήθειες από τη Νορβηγία, τη Ρωσία, την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αφρική για να καλύψει τη ζήτηση. Αυτό υποθέτει ακόμη και ένα σοκ εφοδιασμού σε μία από τις χώρες προέλευσης, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις αερίου της Ευρώπης αναμένεται να μειωθούν με την πάροδο του χρόνου.

Αν θέλει να παραμείνει κάτω από τον στόχο του 1,5°C, η Ευρώπη πρέπει να μειώσει την κατανάλωση αερίου κατά ένα τέταρτο των επιπέδων του 2018 έως το 2030 και κατά 90% έως το 2050. Μια τέτοια ταχεία μείωση της ζήτησης σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει χρόνος για χρήση του αερίου από τον EastMed. Τα κυπριακά κοιτάσματα δεν αναμένεται να ξεκινήσουν την παραγωγή μέχρι το 2030, σύμφωνα με τον ειδικό στην ενεργειακή έρευνα Rystad .

«Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, δεν υπάρχει πλέον χώρος για επέκταση της υποδομής φυσικού αερίου», σημείωσε ο Κωστής Γριμάνης της Greenpeace. «Η τρέχουσα υποδομή σε συνδυασμό με έργα ήδη υπό κατασκευή παγκοσμίως ισοδυναμεί με το 95% των επιτρεπόμενων εκπομπών κάτω από τον στόχο 1,5 ºC για τις επόμενες δεκαετίες».

Ο EastMed δεν μπορεί να επιτύχει διαφοροποίηση

Οι υποστηρικτές του έργου EastMed υποστηρίζουν ότι θα συμβάλει στη διαφοροποίηση των πηγών αερίου. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει όπως δείχνει η έρευνά μας. Αρχικά, η χωρητικότητά του είναι χαμηλή.

Ο Τσαρλς Έλληνας, πρώην Πρόεδρος της Κυπριακής Εταιρείας Υδρογονανθράκων, επεσήμανε ότι «ακόμη και με πλήρη δυναμικότητα, ο EastMed θα μπορούσε να καλύψει μόνο ένα μικρό κλάσμα των εισαγωγών φυσικού αερίου [της Ευρώπης] και δεν θα συμβάλει στη διαφοροποίηση των πηγών».

Η Επίτροπος Ενέργειας Kadri Simson πιστεύει ότι η Ρωσία είναι σημαντικός εταίρος για το φυσικό αέριο

Ακόμη και η ΕΕ δεν φαίνεται να στοχεύει σε μεγαλύτερη διαφοροποίηση. Σε μια συνέντευξη στο Euractiv, η Επίτροπος Ενέργειας Kadri Simson υποστήριξε ότι οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Νορβηγία, το Κατάρ και τις ΗΠΑ ήταν αρκετές για να επιτευχθεί ανεξαρτησία. Περιέγραψε, επίσης, τη Ρωσία ως «σημαντικό εταίρο» στο μέτωπο του αερίου, καθώς η Μόσχα είναι έτοιμη να πουλήσει σε ανταγωνιστικές τιμές. «Δεν βλέπω την Ευρώπη να γυρίζει την πλάτη της στο ρωσικό αέριο», σχολίασε ο Έλληνας, «ειδικά καθώς αυτό κοστολογείται πολύ πιο ανταγωνιστικά από ό,τι θα ήταν το αέριο EastMed».

Είναι ο EastMed οικονομικά βιώσιμος;

Οι τιμές του αερίου είναι το κλειδί για την οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού, σύμφωνα με τον Ιμπραήμ του WWF Ελλάς. «Ο EastMed είναι ακριβός και εάν κατασκευαστεί, θα λειτουργεί σε συνθήκες μειωμένης ζήτησης και αυξημένου ανταγωνισμού με άλλες, φθηνότερες, πηγές αερίου. Είναι πιθανό ότι θα γίνει ένα περιουσιακό στοιχείο με υψηλή περιεκτικότητα σε άνθρακα, προκαλώντας ζημίες δισεκατομμυρίων ευρώ».

Η ένταξη στον κατάλογο PCI της ΕΕ δεν εγγυάται σε καμία περίπτωση τη βιωσιμότητα του έργου, καθώς μπορεί να παρέχει μόνο έως το ένα τρίτο της χρηματοδότησης που απαιτείται για την κατασκευή, ενώ το υπόλοιπο θα πρέπει να αντληθεί από τον ιδιωτικό τομέα.

Η παγίδα αερίου της Ευρώπης By Investigate Europe Επεισόδιο podcast

Ακούστε το podcast του IE σχετικά με την έρευνά μας σχετικά με την παγίδα αερίου της Ευρώπης

Παρά αυτά τα μειονεκτήματα, η ΕΕ και η Ελλάδα φαίνονται αποφασισμένες να κλειδώσουν τις επενδύσεις σε ένα καύσιμο που όχι μόνο βλάπτει το κλίμα αλλά καθιστά τους καταναλωτές ευάλωτους στην ενεργειακή φτώχεια, όπως επισημαίνουν οι επικριτές. «Έργα όπως ο EastMed μας καθιστούν εξαρτημένους για δεκαετίες από το αέριο, το οποίο έχει κόστος για το κλίμα, αλλά, όπως μπορούμε να δούμε από την πρόσφατη εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, κοστίζει και στους καταναλωτές, επιδεινώνοντας τον αντίκτυπο στους ήδη φτωχούς ενεργειακά». λέει ο Γκριμάνης της Greenpeace.

Ωστόσο, η κριτική του EastMed φαίνεται να επεκτείνεται σταδιακά. Σε πρόσφατο άρθρο του, ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Γιάννης Βαληνάκης από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας  χαρακτήρισε τον αγωγό ως ετοιμοθάνατο και μη βιώσιμο.

Αυτό που κάνει την κλιματική υποκρισία πίσω από τον EastMed ακόμη πιο κραυγαλέα είναι η υπάρχουσα διαθεσιμότητα πράσινων εναλλακτικών λύσεων για το αέριο. «Τα ευρωπαϊκά κονδύλια πρέπει να διοχετευθούν σε υποδομές αποθήκευσης και διαχείρισης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, που αποτελούν απόλυτη προϋπόθεση για τη μετάβαση σε ένα 100% κλιματικά ουδέτερο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας βασισμένο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας. Αυτός ο στόχος θεωρείται ευρέως ως το σκαλοπάτι για την πλήρη κλιματική ουδετερότητα για τις χώρες του ΟΟΣΑ από ένα ευρύ φάσμα δεξαμενών σκέψης και ερευνητικών ιδρυμάτων», σημείωσε ο Μάντζαρης.

Το πρόβλημα με το φυσικό αέριο

Το πρόβλημα με το αέριο δεν περιορίζεται στον αγωγό EastMed, αλλά μπορεί να βρεθεί σε όλο το φάσμα των έργων που περιλαμβάνονται στη λίστα PCI. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτά περιλαμβάνουν τον αγωγό Gas Interconnector Greece-Bulgaria (IGB) μεταξύ της Βόρειας Ελλάδας και της Βουλγαρίας, και τον αγωγό Poseidon που συνδέει την Ελλάδα με την Ιταλία.

Όμως τα 20 έργα αερίου στην πέμπτη λίστα PCI καλύπτουν όλη την Ευρώπη. Μεταξύ αυτών των έργων είναι ένας τερματικός σταθμός αερίου στην Πολωνία, ένας αγωγός αερίου που συνδέει τη Μάλτα με την Ιταλία, η διασύνδεση αερίου μεταξύ Βουλγαρίας και Σερβίας, μια υπόγεια αποθήκευση αερίου στη Ρουμανία, η ενίσχυση μιας υπόγειας αποθήκευσης αερίου στη Λετονία και ένας αγωγός στη Ρουμανία για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Μαύρη Θάλασσα.

Πάνω από 100 οργανισμοί από όλη την Ευρώπη έγραψαν επιστολή διαμαρτυρίας, καλώντας την ΕΕ να υιοθετήσει έναν κατάλογο PCI που να είναι απαλλαγμένος από έργα αερίου. Οι οργανώσεις ισχυρίστηκαν ότι εάν κατασκευαστούν όλα τα προτεινόμενα έργα ορυκτών αερίων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο PCI, θα κοστίσουν περισσότερα από 30 δισεκατομμύρια ευρώ, χρήματα «που δεν θα δαπανηθούν για τη μετάβαση σε ένα καθαρό, δίκαιο, μέλλον».

«Το ορυκτό αέριο δεν είναι βιώσιμο», σχολιάζει η Kieninger της Food and Water Europe. «Αν περισσότερο από το 3% αυτού του ορυκτού αερίου (το οποίο είναι κυρίως μεθάνιο) διαρρέει, ο αντίκτυπος του αερίου στο κλίμα είναι χειρότερος από αυτόν του άνθρακα. Το γεγονός αυτό αναφέρεται ακόμη και στο έγγραφο  Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής  της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να καίμε περισσότερο αέριο εάν θέλουμε να προστατεύσουμε το κλίμα μας».

Editing: Georgia Nakou (Reporters United) και Sindhuri Nandhakumar (Investigate Europe)