Του Νίκου Χρυσόγελου
συμπροέδρου των ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στις 5/3/2016 στο PressPublica
Μια ολόκληρη ήπειρος, η Ευρώπη, μοιάζει αδύναμη μπροστά στη διαχείριση του προσφυγικού, αν και στο παρελθόν βρέθηκε αντιμέτωπη με πολύ μεγαλύτερους αριθμούς. Για παράδειγμα, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου πάνω από 40.000.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες. Οι εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και στην Τσεχοσλοβακία οδήγησαν στην προσφυγιά εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τις δύο αυτές χώρες. Ο πόλεμος στα Βαλκάνια την δεκαετία του ’90 δημιούργησε εκ νέου μεγάλα κύματα προσφύγων και μεταναστών, όπως και η κατάρρευση του τείχους στο Βερολίνο και του ανατολικού μπλοκ συνολικά. Κι όμως, τότε η Ευρώπη τα κατάφερε καλύτερα.
Αλλά τα μεγέθη σήμερα δεν είναι αδιανόητα για μια ήπειρο σαν την Ευρώπη. «Σηκώνει» ένα πολύ μικρό «βάρος» στο προσφυγικό σε σχέση με τα 60.000.000 προσφύγων που υπάρχουν παγκοσμίως. Δεν θα μπορούσε μια ευρωπαϊκή χώρα με πληθυσμό 20.000.000 να φιλοξενήσει οργανωμένα 20.000 πρόσφυγες; Κι όμως, αυτό φαίνεται να ξεσηκώνει μεγάλες αντιδράσεις, ακόμα και σε χώρες που έχουν 500.000 πολίτες τους μετανάστες σε κάποιες άλλες χώρες. Δεν μπορεί η Ευρώπη των 500.000.000 κατοίκων να φιλοξενήσει οργανωμένα 2.000.000 πρόσφυγες; Κι όμως, ο Λίβανος, μια μικρή χώρα 4.500.000 κατοίκων φιλοξενεί επίσημα 1.835.840 Σύριους σύμφωνα με την UNHRC,(οι εκτιμήσεις μιλάνε για περίπου 2.000.000 πρόσφυγες). Δεν μπορεί μια χώρα όπως η Ελλάδα που υποδέχεται μέσα σε 2 μήνες το καλοκαίρι, πάνω από 20.000.000 τουρίστες, να οργανώσει την υποδοχή και διαχείριση 1.000.000 προσφύγων μέσα σε διάστημα 1 χρόνου;
Είναι ανάγκη να σκεφτούμε, λοιπόν, έξω από τα στερεότυπα και να αξιοποιήσουμε δημιουργικά την εμπειρία από άλλους τομείς για την διαχείριση του προσφυγικού, ώστε αυτή να είναι αποτελεσματική, οργανωμένη κι επωφελής τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τις κοινωνίες υποδοχής.
Οι κυβερνήσεις, ΟΧΙ η «Ευρώπη», ευθύνονται για την κλιμάκωση της κρίσης
Σήμερα, οι κυβερνήσεις αδυνατούν να εφαρμόσουν τις αποφάσεις που υπέγραψαν για κοινή ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του θέματος. Με πρωταγωνίστριες τις χώρες που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της προσφυγιάς και μετανάστευσης πριν από λίγες μόλις δεκαετίες (Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία, Πολωνία), ανατρέπουν στην πράξη, με μονομερείς ενέργειες, όσα αποφάσισαν από κοινού.
ΔΕΝ είναι, λοιπόν, η «Ευρώπη» που αποτυγχάνει, αλλά οι κυβερνήσεις που προσπαθούν να αποδομήσουν και δεν εφαρμόζουν την, έστω όχι πλήρως επαρκή, ευρωπαϊκή πολιτική για το προσφυγικό. Άλλα αποφασίζουν οι κυβερνήσεις από κοινού κι άλλα κάνουν τελικά οι κυβερνήσεις, η κάθε μία χωριστά. Άλλα προτείνει το ευρωκοινοβούλιο και η Κομισιόν, άλλα κάνουν οι κυβερνήσεις. Ας σταματήσουμε, λοιπόν, να ρίχνουμε το ανάθεμα στην «Ευρώπη» και ας χρεώσουμε τις ευθύνες σε εκείνες τις κυβερνήσεις που βαρύνονται με την κλιμάκωση της κρίσης. Όπως αναφέρει και ο Filippo Grandi, επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η αποτυχία των κρατών να εφαρμόσουν την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική είναι αυτή που οδηγεί σε κλιμάκωση της κρίσης. Κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική χρειάζεται, όχι λαϊκίστικες και εθνικιστικές προσεγγίσεις.
Η σύσκεψη των αρχηγών υπό τον πρόεδρο της δημοκρατίας
Μια σειρά γεγονότων γύρω από το προσφυγικό, και όχι μόνο, δημιουργούν μεγάλη ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης αλλά και για το κατά πόσο το ελληνικό πολιτικό προσωπικό αλλά και οι θεσμοί της ελληνικής κοινωνίας προετοιμάζονται εγκαίρως λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις.
Ακούμε με έκπληξη το ένα κόμμα να ρίχνει τις ευθύνες στο άλλο. Κι όμως, από το 2012 είχε υποχρέωση η χώρα να οργανώσει δομές υποδοχές, όταν η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες προειδοποιούσε ότι πάνω από 250.000 πρόσφυγες από την Συρία έπρεπε να γίνουν δεκτοί στην Ευρώπη. Αν από τότε τα κράτη μέλη είχαν οργανώσει την υποδοχή Σύριων προσφύγων δεν θα είχαμε την σημερινή κρίση.
Η Ελλάδα είχε δεσμευτεί από το 2012 να δημιουργήσει χώρους φιλοξενίας για 20.000 πρόσφυγες και να λειτουργήσει τουλάχιστον 4 κέντρα υποδοχής. Όχι μόνο οι κυβερνήσεις αλλά και τα κόμματα και οι φορείς κρύβονταν πίσω από το δάκτυλο τους. Όταν ως ευρωβουλευτής των Πράσινων και περιφερειακός σύμβουλος Ν. Αιγαίου (με τον Οικολογικό Άνεμο) έθετα το θέμα, δεχόμουν επιθέσεις και αντίλογο του στυλ «είμαστε τουριστική περιοχή, δεν θέλουμε πρόσφυγες» (και όχι από ανθρώπους που ανήκαν στην νέο-ναζιστική Χρυσή Αυγή). Δεχόμουν επιθέσεις ότι είμαι «ο λαγός για να έρθουν κέντρα για τους πρόσφυγες». Κι έτσι η χώρα και τα νησιά βρέθηκαν απροετοίμαστα. Τα 4 κέντρα που έπρεπε να λειτουργούν από το 2012, φτιάχτηκαν με παρέμβαση του στρατού και τώρα τον λογαριασμό θα τον πληρώσει η χώρα (ο στρατός δεν είναι επιλέξιμος για ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις), ενώ θα μπορούσαν να κατασκευαστούν με ευρωπαϊκούς πόρους και η λειτουργίας τους να διασφαλιστεί από ευρωπαϊκούς πόρους.
Αλλά όλα αυτά τα χρόνια, από το 1990 μέχρι σήμερα, όταν η Ελλάδα απέκτησε την διπλή ιδιότητα της χώρας αποστολής (μεταναστών) αλλά και της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών δεν καταφέραμε να έχουμε μια ολοκληρωμένη και ευέλικτη, προσαρμοζόμενη στις διαφορετικές συνθήκες, πολιτική κοινωνικής ένταξης. Από τα 290.000.000 που εισέρευσαν στη χώρα για τους πρόσφυγες και μετανάστες την προηγούμενη περίοδο, τα περισσότερα πήγαν για «φύλαξη συνόρων» και ελάχιστα για κοινωνική ένταξη και δημιουργία κατάλληλων υποδομών. Τώρα τα πάνω από 500.000.000 Ευρώ ευρωπαϊκών για άσυλο, μετανάστες και ένταξη είναι ακόμα δύσκολο να αξιοποιηθούν από την Ελληνική πλευρά, και μάλλον θα αξιοποιηθούν μέσω Διεθνών Οργανισμών ή απευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μια και η χώρα έχει «χαθεί» στο πώς μπορεί να οργανώσει τις δημόσιες δομές, σε συνεργασία με την αυτοδιοίκηση και την κοινωνία των πολιτών.
Η πρόσφατη 8ωρη σύσκεψη των αρχηγών υπό τον πρόεδρο της Δημοκρατίας ανέδειξε για άλλη μια φορά την ανεπάρκεια του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Αλλά το ανησυχητικό είναι ότι παραμένουν αποσπασματικές και πολύ καθυστερημένες οι όποιες αποφάσεις και πρωτοβουλίες από την πλευρά της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης. Αυτό που θα χρειάζονταν σήμερα δεν είναι μόνο μια σύσκεψη υπό τον πρόεδρο της δημοκρατίας για να επαναλάβουν, λίγο πολύ, τα κόμματα τις θέσεις τους και να παίξουν το κομματικό παιχνίδι τους για λόγους επικοινωνιακούς, αλλά μια στρατηγική που θα διαμορφωθεί από κοινού με την συμμετοχή των κομμάτων, της αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεων προσφύγων και μεταναστών που θα έχει δύο διαστάσεις:
– Οργανωμένη υποδοχή, καταγραφή και διαχείριση των κυμάτων προσφύγων (γιατί κυρίως πρόσφυγες είναι σχεδόν 70-80% όσων εισέρχονται στη χώρα αυτή την περίοδο) με όρους ανθρωπισμού αλλά και κοινωνικών υποδομών.
– Οργανωμένη κοινωνική ένταξη για τουλάχιστον 50.000 πρόσφυγες που έχει δεσμευτεί η χώρα να φιλοξενήσει
Η χώρα δεν είχε ποτέ οργανωμένες δομές διαχείρισης μεγάλων προσφυγικών και μεταναστευτικών κυμάτων που έπρεπε να διαχειριστεί ως χώρα υποδοχής, όταν και στο παρελθόν δέχθηκε μεγάλα κύματα. Αμέσως μετά την μικρασιατική καταστροφή, το διάστημα 1922-1923, με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, 1.200.000 έλληνες πρόσφυγες φτάνουν στην Ελλάδα (17.000 Έλληνες κι Αρμένιοι φτάνουν στο Χαλέπι της Συρίας), ενώ 400.000 μουσουλμάνοι και Τούρκοι εγκαταλείπουν την Ελλάδα στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών και πηγαίνουν στην Τουρκία. Οι πληθυσμοί αυτοί προσφύγων θα βιώσουν την τραγικότητα που ζουν οι σημερινοί Σύριοι πρόσφυγες.
Αλλά η χώρα θα δεχθεί πρόσφυγες από την Παλαιστίνη και το Λίβανο, ενώ οι πόλεμοι στην Γιουγκοσλαβία και τα Βαλκάνια καθώς και η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ θα στείλει στη χώρα εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες. Η εμπειρία αυτή δεν μας βοήθησε, όμως, να γίνουμε καλύτεροι, να οργανώσουμε τις υποδομές μας ώστε να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη.
Φυσικά η σημερινή κατάσταση έχει αναλογίες αλλά και σημαντικές διαφορές σε σχέση με το παρελθόν. Τα κύματα είναι πιο μαζικά και αποτελούνται σχεδόν στο σύνολό τους από ανθρώπου που φεύγουν από εμπόλεμες περιοχές, όχι απλώς από περιοχές που βιώνουν μια κρίση ή μια μετάβαση σε ένα άλλο καθεστώς. Κι απαιτούν πολύ καλύτερη οργάνωση από μια χώρα υποδοχής, όπως η Ελλάδα, που δεν έχει επιλύσει βασικά διαρθρωτικά της προβλήματα.
Η οργάνωση όμως της χώρας, όχι απλώς της κεντρικής διοίκησης, σε σχέση με το προσφυγικό θα μπορούσε – υπό προϋποθέσεις να είναι μια ευκαιρία για μετάβαση σε μια συνολικότερη προσπάθεια αλλαγής του τρόπου που έχει οργανωθεί η χώρα μέχρι σήμερα. Θα μπορούσαν να αναδειχθούν στοιχεία συμμετοχική σχεδιασμού και για τα επείγοντα και για την μακροχρόνια στρατηγική, για την ανάδειξη της κοινωνικής καινοτομίας (πχ δημιουργία συνεργατικών-συνεταιριστικών σχημάτων για προσφορά υπηρεσιών προς τους πρόσφυγες αλλά και ένταξης τους), συνδυαστικές λύσεις τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τους κατοίκους της χώρας (πχ αναβάθμιση και καινοτόμες λύσεις για άστεγους, για παροχή υπηρεσιών υγείας κα). Η εθελοντική προσφορά κι αλληλεγγύη των πολιτών εντυπωσιάζει αλλά παραμένει πολύ πίσω από τις σημερινές ανάγκες. Το πέρασμα σε μια οργανωμένη πολιτική που υποδέχεται τους πρόσφυγες με οργανωμένο τρόπο και τους διασφαλίζει σε ένα σημαντικό αριθμό από αυτούς όρους διαμονής και κοινωνικής ένταξης, μπορεί να δημιουργήσει χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας για άνεργους κατοίκους της χώρας αλλά και να καλύψει με την συμμετοχή προσφύγων που έχουν τα απαραίτητα προσόντα και ικανότητες-δεξιότητες σημαντικά κενά που υπάρχουν σε κρίσιμους τομείς (τεχνίτες, κοινωνικές υπηρεσίες, φροντίδα στο σπίτι, παροχή υπηρεσιών υγείας). Θα μπορούσε να κινητοποιήσει κοινωνικές δυνάμεις που σήμερα είναι στην ανεργία και στο περιθώριο για μια από κοινού και με κατάλληλη αξιοποίηση υπαρχόντων ευρωπαϊκών πόρων προβλημάτων ανεργίας, φτώχειας, έλλειψης κοινωνικής στέγης, αναβάθμισης κοινωνικών υποδομών, αναζωογόνησης επαγγελμάτων αλλά και γειτονιών, δημιουργίας κουλτούρας διαπολιτισμικής συνεργασίας. Το προσφυγικό θα μπορούσε λοιπόν να μετατραπεί σε ευκαιρία για την αναγέννηση της χώρας και της κοινωνίας, σε μια win-win διαδικασία για πρόσφυγες και ντόπιους.
Οι χώρες που έχουν ξεχάσει, οι ανεύθυνοι πολιτικοί
Δεν υπάρχει χώρα στην Ευρώπη που να μην έχει βιώσει την προσφυγιά σε κάποια στιγμή της ιστορίας της, είναι λοιπόν ακατανόητη η στάση κυβερνήσεων που αρνούνται να δεχτούν έστω και 10.000 πρόσφυγες, όταν κάποιοι εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες τους βρήκαν φιλοξενία ως πρόσφυγες (ή και μετανάστες) σε άλλες χώρες κάποια επώδυνη στιγμή της ιστορίας τους. Πώς ξεχνιέται ότι πριν από μερικές μόλις δεκαετίες, 200.000 Ούγγροι και άλλοι τόσοι Τσέχοι κατέφυγαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;