Τα ευάλωτα νοικοκυριά πρέπει να προστατεύονται από το υψηλότερο κόστος στέγασης που μπορεί να ακολουθήσει τις ανακαινίσεις και να οδηγήσει σε εξώσεις, εκτοπίσεις και εξευγενισμό. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας τα κράτη μέλη να παρακολουθούν προσεκτικά το συνολικό μείγμα πολιτικών τους όσον αφορά τις άμεσες ή έμμεσες αρνητικές επιπτώσεις στα ευάλωτα νοικοκυριά. Τα μέτρα για την προστασία των ενοικιαστών από αρνητικές και ανεπιθύμητες επιπτώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν χρηματοδοτική στήριξη υπό όρους για εργασίες ανακαίνισης που αποτρέπουν την έξωση των ενοικιαστών, φορολογικά κίνητρα για τους ιδιοκτήτες, χρηματοδοτική στήριξη για διακανονισμό ή αναπρογραμματισμό καθυστερούμενων μισθωμάτων για φτωχότερα νοικοκυριά, ανώτατο όριο στην αύξηση του ενοικίου εάν ο ιδιοκτήτης λάβει δημόσια χρηματοδοτική στήριξη, ή νομοθετικά μέτρα που διασφαλίζουν ισορροπία μεταξύ της αύξησης των ενοικίων και της εξοικονόμησης ενέργειας που επιτυγχάνεται μέσω της ανακαίνισης. Η επιβολή του κανονιστικού πλαισίου για την προστασία των ενοικιαστών και η αντιμετώπιση των ιδιοκτητών, καθώς και η πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το δικαίωμα στέγασης και τα δικαιώματα των ενοικιαστών έναντι εξώσεων αποτελούν επίσης σημαντικά βήματα.
Η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές είναι οικονομικά πιο προσιτή για τους καταναλωτές, εφόσον όμως αυτοί μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση σε αυτή. Τα συστήματα συλλογικής ιδιοκατανάλωσης μπορούν να ξεπεράσουν την περιορισμένη ικανότητα των ενεργειακά φτωχών νοικοκυριών να έχουν πρόσβαση σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και να καθίστανται ενεργά ως καταναλωτές και συγχρόνως παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας («παραγωγοί-καταναλωτές»). Η ιδιότητα του παραγωγού-καταναλωτή και η συμμετοχή σε συστήματα συλλογικής ιδιοκατανάλωσης αποφέρουν ευρύτερα μη οικονομικού χαρακτήρα οφέλη: χειραφέτηση, νέες δεξιότητες και κοινωνική ένταξη για το άτομο, καθώς και εμπιστοσύνη και διασυνδέσεις για την κοινότητα.
Οι δήμοι καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο καθιστώντας τα συστήματα συλλογικής ιδιοκατανάλωσης ανοικτά και προσβάσιμα στα νοικοκυριά που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια, ιδίως όταν η συμμετοχή σε αυτά θα συνεπαγόταν, σε διαφορετική περίπτωση, οικονομική επιβάρυνση, καθώς και πολύπλοκες διοικητικές διαδικασίες και δαπάνες.
– Για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας διατίθεται χρηματοδότηση. Τουλάχιστον το 30 % του συνολικού ποσού του προϋπολογισμού της Ένωσης στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για τα έτη 2021 – 2027
(28) και του συνολικού ποσού του Μέσου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(29) και τουλάχιστον το 37 % του συνολικού ποσού του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας
(30) θα πρέπει να δαπανώνται για την ενσωμάτωση κλιματικών στόχων. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν μεγάλα περιθώρια χρηματοδότησης διαρθρωτικών μέτρων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
– Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, τα κράτη μέλη έχουν διαθέσει σημαντικό μερίδιο των πόρων σε μέτρα ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της ανακαίνισης κτιρίων. Κατά την αναθεώρηση των σχεδίων και τη συμπερίληψη των κεφαλαίων για το REPowerEU, η ενεργειακή φτώχεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως ένας από τους έξι στόχους στους οποίους θα πρέπει να συμβάλουν οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις.
– Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής
(31) παρέχουν επίσης σημαντικές επενδύσεις για την εφαρμογή μέτρων ενεργειακής απόδοσης, μεταξύ άλλων ειδικά για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
– Η ενεργειακή φτώχεια είναι επίσης επιλέξιμη για χρηματοδότηση από εθνικά έσοδα στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας εκπομπών της Ένωσης που θεσπίστηκε με την οδηγία 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου
(33), και των κονδυλίων στο πλαίσιο του Ταμείου Εκσυγχρονισμού
(34) και μέσω του επικείμενου Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα.
– Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα αποσκοπεί στην παροχή χρηματοδότησης στα κράτη μέλη για τη στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών, συμπεριλαμβανομένων των νοικοκυριών που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια, των ευάλωτων πολύ μικρών επιχειρήσεων και των ευάλωτων χρηστών των μεταφορών που πλήττονται ιδιαίτερα από φτώχεια στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, με τη στήριξη επενδύσεων για αυξημένη ενεργειακή απόδοση και πρόσβαση σε κινητικότητα και μεταφορές μηδενικών και χαμηλών εκπομπών. Για να αποδεσμευτεί η χρηματοδότηση, τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα κοινωνικά τους σχέδια για το κλίμα έως τον Ιούνιο του 2025, τα οποία θα βασίζονται στις επικαιροποιήσεις των εθνικών σχεδίων τους για την ενέργεια και το κλίμα του 2024.
– Η Επιτροπή διαχειρίζεται έργα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και του Προγράμματος για το Περιβάλλον και τη Δράση για το Κλίμα (LIFE)
(35). Επιπλέον, μέσω του χρηματοδοτούμενου από την Ένωση συμβουλευτικού κόμβου για την ενεργειακή φτώχεια, παρέχει τεχνική βοήθεια στους δήμους για τη διάγνωση της ενεργειακής φτώχειας, καθώς και τον σχεδιασμό και την υλοποίηση τοπικών στοχευμένων δράσεων.
– Στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης
(36), η Επιτροπή στηρίζει τα κράτη μέλη, κατόπιν αιτήματός τους, στις προσπάθειές τους να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μεταρρυθμίσεις, μεταξύ άλλων στον τομέα της ενεργειακής φτώχειας, της ανακαίνισης κτιρίων και της εκπόνησης των κοινωνικών σχεδίων για το κλίμα.
Τα διαρθρωτικά μέτρα, ιδίως εκείνα για την πρόσβαση στην ενεργειακή απόδοση, την ανακαίνιση κτιρίων ή τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απαιτούν σημαντική αρχική και συνεχή χρηματοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 28 της Οδηγίας (ΕΕ) 2023/1791.
Είναι σημαντικό οι δημόσιες δαπάνες και τα συστήματα χρηματοδότησης να είναι κατάλληλα προσαρμοσμένα ώστε να στηρίζουν τα ευάλωτα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια, να κινητοποιούν περαιτέρω ιδιωτικές επενδύσεις, να προωθούν δανειοδοτικά προϊόντα ενεργειακής απόδοσης και να παρέχουν δημόσιες εγγυήσεις.
Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να μεριμνούν ώστε τα σχέδια και τα προγράμματά τους που χρηματοδοτούνται από τα ταμεία της Ένωσης να στοχεύουν σε ευάλωτα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια, δημιουργώντας παράλληλα συνέργειες σε ολόκληρη την Ένωση και μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών σχεδίων και προγραμμάτων.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα νοικοκυριά που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια στερούνται ιδίων πόρων και έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε εμπορικά δάνεια, αντιμετωπίζουν εμπόδια στην πρόσβαση σε χρηματοδότηση για επενδύσεις. Ως εκ τούτου, τα εν λόγω νοικοκυριά χρειάζονται δημόσια χρηματοδοτική στήριξη που μπορεί να λάβει τη μορφή άμεσης αρχικής επιδότησης, άμεσης πληρωμής για έργα ενεργειακής απόδοσης ή ανακαίνισης, δημόσιου δανείου που επιτρέπει στα νοικοκυριά να αποπληρώσουν τη δημόσια επένδυση ενώ παράλληλα κάνουν οικονομία στους λογαριασμούς ενέργειας, δανείων μηδενικού έως χαμηλού επιτοκίου ή οποιουδήποτε άλλου καινοτόμου τρόπου χρηματοδότησης που θα τους βοηθήσει να χρηματοδοτήσουν έργα ενεργειακής ανακαίνισης,
Όσον αφορά θεσμούς όπως τα παρατηρητήρια, επισημαίνεται ότι το ισχυρό σημείο των παρατηρητηρίων ενεργειακής φτώχειας είναι ότι φέρνουν σε επαφή όλους τους βασικούς εμπλεκόμενους παράγοντες, ώστε να κατανοήσουν διατομεακά την κατάσταση της ενεργειακής φτώχειας σε όλα τα επίπεδα. Πρόκειται λοιπόν για ένα πολυτομεακό εργαλείο διακυβέρνησης, το οποίο μπορεί να χρησιμεύσει ως εμβληματικό έργο για άλλους τομείς πολιτικής. Τα παρατηρητήρια αυτά μπορούν επίσης να αποτελέσουν μια πλατφόρμα για τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στον εθνικό και τοπικό διάλογο, παρέχοντας βασικές πληροφορίες σχετικά με το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας και προτείνοντας πρωτοβουλίες πολιτικής.
Για την αποτελεσματική επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφοριών με φιλικό προς τον χρήστη τρόπο τονίζεται ότι αυτό διαδραματίζει καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Τα νοικοκυριά που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια έχουν διαφορετικές ανάγκες και ικανότητες συμμετοχής και, ενδεχομένως, περιορισμένη πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες. Τα δίκτυα παροχής συμβουλών στον τομέα της ενέργειας ή οι υπηρεσίες μίας στάσης, όπως ορίζονται στην οδηγία (ΕΕ) 2023/1791 μαζί με τις προτάσεις για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, μπορούν να αποτελέσουν αποτελεσματικά εργαλεία. Τα εργαλεία αυτά θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμα και προσαρμοσμένα στις ανάγκες των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα, των ευάλωτων ή όσων πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια, και θα μπορούσαν επίσης να παρέχονται μέσω εργαζομένων στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας και της φροντίδας υγείας, ή άλλων εργαζομένων πρώτης γραμμής που βρίσκονται σε τακτική άμεση επαφή με τις εν λόγω πληθυσμιακές ομάδες.
Οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε άμεση και τακτική επαφή με άτομα που διατρέχουν κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας, όπως είναι οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας υγείας ή της εκπαίδευσης ή οι κοινωνικοί λειτουργοί, καθώς και οι ενεργειακοί σύμβουλοι, θα πρέπει να έχουν τις δεξιότητες να εντοπίζουν την ενεργειακή φτώχεια και να παρέχουν συμβουλές και πληροφορίες σε ενεργειακά φτωχά νοικοκυριά. Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν συμβουλές σχετικά με βασικά μέτρα μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας, επεξήγηση των λογαριασμών ενέργειας, συμβουλές σχετικά με τη στέγαση και τα δικαιώματα των ενοικιαστών έναντι εξώσεων ή πού πρέπει να απευθυνθούν για περαιτέρω συμβουλές ή στήριξη.
Το ζήτημα των δεξιοτήτων αφορά επίσης τους ίδιους τους καταναλωτές. Για να μπορέσουν να επωφεληθούν από τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, οι καταναλωτές χρειάζονται κίνητρα και δεξιότητες για να ασχοληθούν πιο δραστήρια με την ενέργεια, μέσω υψηλότερου ενεργειακού και ψηφιακού γραμματισμού, σύμφωνα τόσο με τις ενεργειακές τους ανάγκες όσο και με τους στόχους μείωσης της ενέργειας. Τούτο απαιτεί δεξιότητες όπως η χρήση έξυπνων μετρητών και η αξιοποίηση της ευελιξίας της ζήτησης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα ευάλωτα νοικοκυριά και στα νοικοκυριά που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια, ώστε να τα βοηθήσουμε να αυξήσουν τον ενεργειακό, χρηματοοικονομικό και ψηφιακό γραμματισμό τους και να ξεπεράσουν τη δυσκολότερη θέση εκκίνησής τους, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της υιοθέτησης καινοτόμων τεχνολογιών. Ορισμένες ομάδες ενδέχεται να έχουν περιορισμένες επιλογές για τη λήψη κατάλληλων μέτρων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διαμένουν σε ενοικιαζόμενα καταλύματα,