Του Νίκου Χρυσόγελου
Αντιδήμαρχου Κλιματικής Διακυβέρνησης και Κοινωνικής Προστασίας
Μέλος του Συμβουλίου των ΠΡΑΣΙΝΩΝ- Οικολογία
Σήμερα το θέμα της προσβάσιμης και βιώσιμης κατοικίας είναι στο κέντρο των πολιτικών διεκδικήσεων σε ευρωπαϊκό, Εθνικό και τοπικό επίπεδο.
– Στην Αθήνα, ένας από τους εμβληματικούς στόχους στο πλαίσιο του Κλιματικού Σύμφωνου Αθήνας είναι η δημιουργία αποθέματος 1000 δημοτικών κατοικιών υψηλής ενεργειακής απόδοσης (σχεδόν παθητικά που δεν θα χρειάζονται εξωτερική ενέργεια βασισμένη σε ορυκτά καύσιμα). Εργαζόμαστε πάνω σε αυτό.
– Πρόσφατα, όμως, το Δημοτικό Συμβούλιο υπερψήφισε την εισήγηση του Δημάρχου Αθηναίων Χάρης Δούκα για το Στρατηγική του Δήμου για τη Στέγαση, που θέτει ως βασικό στόχο την προσβάσιμη, ποιοτική, ανθεκτική και βιώσιμη κατοικία.
Συνεργαστήκαμε ειδικοί, υπηρεσίες και 4 αντιδήμαρχοι η Μαρία Στρατηγάκη, η Μάρω Ευαγγελίδου, ο Πάρης Χαρλαύτης και ο Νικος Χρυσόγελος καθώς η ΔΑΕΜ, μια από τις εταιρίες του Δήμου Αθηναίων, συνεισφέροντας ο καθένας /η καθεμία στο αντικείμενό του/της.
– Ο Δήμαρχος συμμετέχει στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία των Δημάρχων για τη Στέγαση Mayors’ Alliance for housing
👉 Το θέμα της προσιτής και βιώσιμης στέγασης είναι ένα από τα 4 κεντρικά θέματα συνεργασίας μας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, στο πλαίσιο της Συμφωνίας που έχουμε υπογράψει για να μας παρέχει δωρεάν συμβουλευτική υποστήριξη για ωρίμανση και αναζήτηση πόρων για την υλοποίηση των φιλόδοξων κλιματικών σχεδίων μας, δηλ του Κλιματικού Συμφώνου Αθήνας και του Κλιματικού Επενδυτικού Σχεδίου Αθήνας. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει κεντρικό ρόλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το θέμα της υποστήριξης σχεδίων για τη στέγαση που είναι πλέον φλέγον θέμα πανευρωπαϊκά.
Στην Ελλάδα έχουμε ιδιομορφίες:
– Είμαστε η μόνη χώρα στην ΕΕ χωρίς στρατηγική για τη στέγαση.
– Στο μακρινό παρελθόν υπήρχε ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας που όμως έκλεισε μέσα στην κρίση, ενώ ακόμα διατηρεί περιουσία και μεγάλο αποθεματικό.
– Η στέγαση αντιμετωπίζεται κυρίως ως αντικείμενο κερδοσκοπίας και όχι ως δικαίωμα και αναπόσπαστο κομμάτι των πολιτικών συνοχής και κοινωνικής δικαιοσύνης.
– Την εποχή της κρίσης κατέρρευσαν τα εισοδήματα και δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα γιατί το όνειρο για ιδιοκτησία κατοικίας (είχε φτάσει στα ύψη με το 80% να κατέχει τουλάχιστον μια κατοικία και το θέμα κατοικία να έχει μετατραπεί σε πανάκριβη φούσκα) μετατράπηκε σε εφιάλτη, “κόκκινα δάνεια” με 500.000 νοικοκυριά να κινδυνεύουν να χάσουν την κατοικία τους ενώ κάποιοι την έχουν ήδη χάσει και χιλιάδες σπίτια έχουν περάσει στις τράπεζες και σε funds.
Οι μέχρι τώρα πολιτικές της κυβέρνησης για τη στέγαση βασίζονται σε επιδότηση ενοικίου και επιδότηση αγοράς κατοικίας. Η ενίσχυση της ζήτησης με σταθερή λίγο-πολύ προσφορά ακινήτων και μεγάλη ζήτηση κτιρίων για άλλες χρήσεις (χιλιάδες golden visa, κερδοσκοπία ακινήτων, Airbnb) έχει επιδεινώσει το στεγαστικό.
Μία στις 4 κατοικίες παραμένουν κλειστές
Την ίδια στιγμή όμως παραμένουν κλειστές 117.137 κενές κατοικίες, ή 26,8% του συνόλου κατοικιών στην Αθήνα, ενώ δημογραφικές και άλλες αλλαγές (κλιματική και ενεργειακή κρίση, εισοδηματική και ενεργειακή φτώχεια, αλλαγές αξιών και προτύπων) δεν έχουν εξεταστεί συστηματικά ως προς τις επιπτώσεις στο στεγαστικό. Έχουμε για παράδειγμα στην Αθήνα:
– πολλές μονογονεικές οικογένειες καθώς και οικογένειες με ένα μόνο άτομο, είτε νεαρής είτε μεγάλης ηλικίας
– σημαντικό ποσοστό κατοικιών κακής ποιότητας, χωρίς καλή μόνωση και ενεργοβόρες. Υπολογίζεται ότι το ποσοστό αυτό στην Αθήνα ξεπερνάει το 70-77%
– το ποσοστό ιδιοκτησίας έχει πέσει από το 80% στο 60% ίσως και χαμηλότερα, αν αναλογιστούμε ότι πολλοί νέοι άνθρωποι μένουν με τους γονείς τους μέχρι και τα 35+ λόγω αδυναμίας να νοικιάζουν ή αγοράσουν κατοικία
– πολλές κατοικίες παραμένουν κλειστές και συχνά σε κακή κατάσταση λόγω μετανάστευσης, κληρονομικών προβλημάτων, θανάτου ιδιοκτητών (χωρίς απογόνους), αδυναμίας των ιδιοκτητών να καταβάλουν το κόστος ανακαίνισης.
– Πολλά από τα κλειστά κτίρια ανήκουν σε ιδρύματα, νοσοκομεία και φορείς που αντιμετωπίζουν δυσκολίες να διαχειριστών την σημαντική αυτή περιουσία.
Η σύγχρονη στεγαστική πολιτική δεν μπορεί να μην λάβει υπόψη ότι:
🏘 Σήμερα υπάρχουν διάφορα σχήματα που εξασφαλίζουν την πρόσβαση στην κατοικία, δεν υπάρχει μόνο η με κάθε τρόπο ιδιοκτησία κατοικίας, αλλά και η μακροχρόνια ενοικίαση, η προστατευόμενη κατοικία, η συγκατοίκηση, η συνεργατική κατοικία κλπ
🏡 Η πρόσβαση σε κατοικία σε πολλές πόλεις εξασφαλίζεται μέσω δημοτικών και συνεργατικών κατοικιών, μη κερδοσκοπικών σχημάτων και σε ορισμένες περιπτώσεις επιδοτούμενης κατοικίας. Αυξάνεται επίσης ο ρόλος των (community) Land Trust Funds που περνάει από τις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.
🏠 Ο ρόλος των δήμων αλλά και συνεργατικών σχημάτων είναι σημαντικός για προσβάσιμη και βιώσιμη κατοικία για όλους κι όλες, χωρίς αποκλεισμούς. Επίσης θα μπορούσαν να διασφαλίσουν δίκαιες λύσεις win-win, αν περνούσαν με συμβάσεις μακροχρόνιας χρήσης σε δήμους και συνεργατικά σχήματα, χιλιάδες κατοικίες που είναι σήμερα κλειστές ή στα χέρια τραπεζών και κερδοσκοπικών funds για ανακαίνιση, ενεργειακή αναβάθμιση, εγκατάσταση ηλιακών κι άλλων συστημάτων και ενοικίαση με προσιτό κόστος.
🏠 Δεν μπορεί η πρόσβαση σε κατοικία να απομονωθεί από την ανάγκη να είναι οι κατοικίες όμορφες, ποιοτικές, ανθεκτικές απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα, κλιματικά φιλικές, υψηλής ενεργειακής απόδοσης ή να μην εντάσσονται σε εξίσου όμορφες, πράσινες, βιώσιμες, ανθεκτικές και κλιματικά ουδέτερες γειτονιές.
ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ
Τι σημαίνει λοιπόν προσβάσιμη και βιώσιμη κατοικία, κάτι που συναντάμε ως όρο πλέον τόσο στο Πλαίσιο Στρατηγικής για τη Στέγαση του Δήμου Αθηναίων όσο και – εδώ και χρόνια – σε διεθνή κείμενα ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών;
Για παράδειγμα το UN Habitat ορίζει ότι:
” η βιώσιμη στέγαση έχει σχεδιαστεί για να διαρκεί, χρησιμοποιεί λιγότερη ενέργεια και πόρους και υποστηρίζει υγιείς, ανθεκτικές κοινότητες, χωρίς να αυξάνει το κόστος για τους κατοίκους“.
🌱 Η βιώσιμη στέγαση λειτουργεί όταν:
• Μειώνει την κατανάλωση ενέργειας και νερού μέσω έξυπνου σχεδιασμού και καλών πρακτικών
• Χρησιμοποιεί ανθεκτικά, τοπικά και χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα υλικά
• Είναι συμπαγής, σε καλή τοποθεσία και συνδεδεμένη με υπηρεσίες για τους πολίτες
• Μειώνει το μακροπρόθεσμο κόστος για τα νοικοκυριά και τις πόλεις
💸 Η προσιτή τιμή και η βιωσιμότητα πάνε χέρι-χέρι
– Αποδοτικά κτίρια σημαίνουν χαμηλότερους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας
– Ανθεκτικά υλικά σημαίνουν λιγότερες επισκευές.
– Ο καλός σχεδιασμός μειώνει το κόστος μεταφοράς, κατασκευής και ανακαίνισης.
Όταν οι πόλεις επενδύουν εκ των προτέρων στον βιώσιμο σχεδιασμό, οι άνθρωποι εξοικονομούν πόρους με την πάροδο του χρόνου.
🏗️ Το κλειδί είναι η κλίμακα και η πολιτική
Η βιώσιμη στέγαση παραμένει οικονομικά προσιτή όταν υποστηρίζεται από ισχυρό σχεδιασμό, πολιτικές γης χωρίς αποκλεισμούς, δημόσιες επενδύσεις και λύσεις με πρωτοβουλία της κοινότητας – ειδικά για νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Επίσης η κλίμακα των εργασιών και η μαζική πράσινη προμήθεια υλικών και υπηρεσιών, η συνεργασία με συνεργατικά σχήματα και η συμμετοχή των χρηστών της κατοικίας είναι ζητήματα που συμβάλλουν στη μείωση του κόστους.
Η βιώσιμη στέγαση δεν αφορά την κατασκευή πιο ακριβών κατοικιών. Πρόκειται για την κατασκευή καλύτερων κατοικιών που κοστίζουν λιγότερο για να ζήσουν μακροχρόνια, για τους ανθρώπους και για τον πλανήτη.
Η πανεπιστημιακή έρευνα και η επαγγελματική εμπειρία μας δίνει σήμερα πληροφορίες για το πώς μπορεί να κατασκευαστεί ή να ανακαινιστεί ποιοτικά μια κατοικία με μηχανισμούς και υλικά που μειώνουν το κόστος. Μια ενεργειακά αποτελεσματική κατοικία δεν σημαίνει πάντα πιο ακριβή κατοικία αλλά σωστά σχεδιασμένη κατοικία, καταρρίπτοντας στερεότυπα ότι ποιοτικές και ενεργειακά αυτόνομες /παθητικές κατοικίες είναι μόνο ακριβές.
Είχα τη χαρά να συμμετάσχω ως ομιλητής το τελευταίο διάστημα σε πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Μπολόνια, Ρίμινι, Ρώμη, Μαδρίτη, Aranjuez, Λονδίνο κλπ) και στην Ελλάδα (CoHub, Heinrich Boell Foundation, ΕΤΕΡΟΝ, ΔΑΕΜ) με την ιδιότητα μου ως Αντιδημαρχία Κλιματικής Διακυβέρνησης Δήμου Αθηναίων. Και μπορώ να πω ότι επιτέλους ο Δήμος μας βρίσκεται σε μια πορεία σύγκλισης με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις: Βιέννη, Βαρκελώνη, Ρώμη, Βερολίνο, Βρυξέλλες κλπ). Προφανώς είμαστε στα πολύ αρχικά βήματα, όταν άλλες πόλεις όπως η Βιέννη με 100 χρόνια ιστορία στην πολιτική στέγασης καλύπτει με συνεργατική και υποστηριζόμενη κατοικία το 60-65% των αναγκών. Όμως πλέον έχουμε πολιτική δέσμευση, αρχικό Στρατηγικό πλαίσιο, εργαζόμαστε για να δημιουργηθούν οι όροι για προσβάσιμη και βιώσιμη κατοικία όσον αφορά το ρόλο του δήμου, αναζητούμε πόρους, ξεκινάμε να δημιουργούμε τις αναγκαίες δομές, συνεργαζόμαστε με πόλεις και φορείς, υποβάλλουμε ευρωπαϊκά προγράμματα. Μια τέτοια αρχή είναι εξόχως σημαντική. Δεν είμαστε λοιπόν πλέον στο μηδέν. Φυσικά έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας.
Και είναι σημαντικό ευρωπαϊκοί πόροι για τη στέγαση (200-300 δις ευρώ για το σύνολο των χωρών) καθώς και από το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο (4.8 δις για την αντιμετώπιση ενεργειακής και κινητικής φτώχειας στην Ελλάδα) να περάσουν και σε δήμους και σε συνεργατικά σχήματα για να πετύχουμε κοινωνικούς, κλιματικούς, οικονομικούς στόχους ως προς την στέγαση.