Πριν λίγες μέρες μεταδόθηκε η είδηση της τοποθέτησης του πρωθυπουργού στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας, στο πλαίσιο του 28ου Ετήσιου Συνεδρίου «Economist Government Roundtable», ως μιας κοινής ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για επίτευξη των στόχων της κλιματικής αλλαγής. Στη συζήτηση αυτή ο πρωθυπουργός, έβαλε το θέμα στο τραπέζι λέγοντας ότι «η Ευρώπη ήταν και παραμένει ηγέτιδα δύναμη στην πυρηνική τεχνολογία. Η Ελλάδα δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια. Δεν υπάρχει τρόπος να φτάσουμε στο ουδέτερο ισοζύγιο εκπομπών χωρίς την πυρηνική ενέργεια. Επενδύουμε, λοιπόν, ως Ευρωπαίοι, στην επόμενη γενιά μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων;».

Όλα τα ΜΜΕ εξέλαβαν τη δήλωση αυτή ως προοίμιο πιθανών μελλοντικών πρωτοβουλιών για την προώθηση της πυρηνικής ενέργειας και στην Ελλάδα. Παράλληλα, το φως της δημοσιότητας είδαν και πληροφορίες ότι η ελληνική κυβέρνηση διακριτικά, αλλά με σαφή τρόπο, ζήτησε από της περιφερειακές αυτοδιοικήσεις της χώρας να γνωμοδοτήσουν, με αναφορά στο επίπεδο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για τη δυνατότητα διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων ξένων χωρών, και συγκεκριμένα της Βουλγαρίας. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι για το θέμα αυτό έχει προκληθεί έντονος προβληματισμός στους κόλπους των περιφερειακών αυτοδιοικήσεων.

Παράλληλα, τα διεθνή ΜΜΕ μετέδωσαν πρόσφατα την πρόθεση της Τουρκίας να προχωρήσει στην κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, τόσο στην ανατολική Θράκη, όσο και στη Σινώπη, στην ακτή της χώρας αυτή στη Μαύρη Θάλασσα.

H συζήτηση για την αναγκαιότητα ή όχι της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικούς σταθμούς δεν είναι εύκολη γιατί κάθε μια χώρα μπορεί να προβάλλει μεγάλη ποικιλία επιχειρημάτων όταν θέλει να προχωρήσει σε τέτοιες λύσεις. Τα επιχειρήματα αυτά διαμορφώνονται από τους κυβερνώντες λαμβάνοντας υπόψη τη μακροπρόθεσμη στρατηγική ενέργειας, τις διεθνείς σχέσεις, τις οικονομικές σχέσεις, και τους όρους ασφάλειας. Στους τελευταίους βεβαίως υπεισέρχεται και το θέμα της σεισμικότητας, δεδομένου ότι σε ό,τι αφορά στη δική μας γεωγραφική περιοχή οι σεισμοί είναι πολλοί, συχνοί και μερικές φορές έχουν μεγάλα μεγέθη. Η υψηλή σεισμικότητα της ευρύτερης περιοχής απεικονίζεται ανάγλυφα στην Εικόνα 1. Σε αυτό ακριβώς το θέμα θα εστιάσω εδώ.

Για παράδειγμα, δεν ξεχνάμε το μεγάλο σεισμό μεγέθους 7,4 που ισοπέδωσε την ανατολική Θράκη στις 9 Αυγούστου του 1912, όταν ενεργοποιήθηκε ένας κλάδος του μεγάλου ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας. Ανατολικότερα, στο ίδιο ρήγμα νότια της Σινώπης έγινε στις 27 Δεκεμβρίου ο πολύ μεγάλος και εξολοθρευτικός σεισμός μεγέθους 7,9. Στην Ελλάδα, οι μεγάλοι σεισμοί που υπερβαίνουν το μέγεθος 7 ή και το 7,5 δεν είναι πολύ συχνοί, αλλά είναι πάντα παρόντες. Ο μεγαλύτερος της τελευταίας εκατονταετίας είχε μέγεθος 7,7 και έγινε στις 9 Ιουλίου του 1956 στις Κυκλάδες, μεταξύ Σαντορίνης, Αμοργού και Αστυπάλαιας προκαλώντας σημαντικές καταστροφές και μεγάλο τσουνάμι.

Ο αντίλογος λέει ότι οι διεθνείς προδιαγραφές αντισεισμικής κατασκευής σταθμών παραγωγής πυρηνικής ενέργειας είναι εξαιρετικά αυστηρές και πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη μελλοντική σεισμικότητα σε βάθος χιλιετίας και ίσως περισσότερο. Αυτό είναι αληθές. Ωστόσο, η ασφάλεια που προκύπτει ποτέ δεν φθάνει κυριολεκτικά στο επίπεδο του 100%. Συνεπώς, χρειάζεται σημαντική στάθμιση και του παράγοντα «σεισμικότητα» πριν τη λήψη μιας τελικής απόφασης. Γι’ αυτό και το 1981, μετά τους ισχυρούς σεισμούς των Αλκυονίδων στον ανατολικό Κορινθιακό κόλπο, ματαιώθηκε η δρομολογημένη κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στην Κάρυστο της νότιας Εύβοιας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έκτοτε η αντισεισμική τεχνολογία έχει κάνει άλματα προόδου. Αλλά το θέμα «ασφάλεια 100%» παραμένει. Εξάλλου, στη χώρα μας η γνώση των ενεργών γεωλογικών ρηγμάτων απέχει σημαντικά από το να είναι πλήρης. Μόλις πριν δύο χρόνια ξεκινήσαμε ως επιστημονική κοινότητα την κατασκευή μιας βάσης δεδομένων των ενεργών ρηγμάτων από την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών υπό το συντονισμό του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας.

Εξίσου σημαντικό είναι και το θέμα της διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων κυρίως εκείνων που χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα. Οι κατ’ αρχήν εφικτές λύσεις που προκρίνονται διεθνώς είναι η εναπόθεση τέτοιων αποβλήτων σε γεωλογικώς ασφαλείς δομές στο υπέδαφος. Αλλά αυτή η προσέγγιση δεν προσφέρει έτοιμες και ασφαλείς λύσεις για το λόγο ότι τα απόβλητα δεν πρέπει να διαφύγουν από το γεωλογικό χώρο εναπόθεσης, είτε μέσω της επαφής τους με υπόγεια νερά είτε λόγω ισχυρών σεισμών. Για αυτό το λόγο έχει προκριθεί η κατασκευή των λεγόμενων εγκαταστάσεων γεωλογικής διάθεσης (Geological Desposal Facilities, GDFs), δηλαδή η τεχνητή κατασκευή στο υπέδαφος ασφαλών δομών εναπόθεσης αποβλήτων. Αλλά και αυτή η λύση απαιτεί πολύχρονη προσπάθεια σχεδιασμού και κατασκευής με υπέρογκο κόστος και γι’ αυτό είναι ελάχιστες οι τοποθεσίες όπου αυτό έγινε κατορθωτό, π.χ. στη Φινλανδία, η οποία όπως είναι γνωστό χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά χαμηλή σεισμικότητα.

Στη χώρα μας και σε γειτονικές χώρες, που χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή σεισμικότητα, θα πρέπει να σταθμιστεί με πολύ μεγάλη προσοχή και με ιδιαίτερη βαρύτητα ο παράγοντας «ασφάλεια λόγω σεισμικότητας», τόσο για την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων όσο και για την εναπόθεση στο γεωλογικό υπόβαθρο των εξωτερικών ή εγχώριων πυρηνικών αποβλήτων.

• (Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021)