Για μια διαφορετική πολιτική για τα νησιά, οι ευχές και τα λόγια του αέρα δεν αρκούν

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ καλούμε την κυβέρνηση να παρουσιάσει συγκεκριμένες προτάσεις σε σχέση με τα νησιά. Οι γενικολογίες και η επανάληψη των ίδιων και των ίδιων συνθημάτων δεν έχουν βοηθήσει τα νησιά τόσες δεκαετίες, πολύ περισσότερο που τώρα οι προκλήσεις είναι πολύ μεγαλύτερες. Στα παλιά προβλήματα, όπως η κακή σύνδεση των νησιών την περίοδο εκτός τουριστικής «σαιζόν», η ακαταλληλότητα του σημερινού συστήματος υγείας και του κοινωνικών υποδομών για τα νησιά μας, ή η υπερβολή εξάρτηση της επιβίωσης από τον μαζικό τουρισμό (που επιδιώκουμε να αυξάνεται συνεχώς ξεπερνώντας τις αντοχές των νησιωτικών συστημάτων και υποδομών), έρχονται να προστεθούν τώρα η οικολογική και κλιματική κατάρρευση.

Η κυβέρνηση αναφέρθηκε με γενικολογίες σε μια σειρά σοβαρά ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα νησιά, όπως η ενέργεια, η διαχείριση των απορριμμάτων, η σύνδεση των νησιών μεταξύ τους και με τα σημαντικά λιμάνια, οι υποδομές υγείας (διασφάλισης καλής υγείας κι ενεργούς – υγιούς γήρανσης. κι όχι απλώς νοσηλείας μετά από ασθένεια), η διασφάλιση κατοικίας για ντόπιους αλλά και για δασκάλους, και γενικότερα δημόσιους υπαλλήλους στις τουριστικές περιοχές. Παραμένει ζητούμενο μια ολοκληρωμένη και συνεκτική νησιωτική πολιτική, μια επεξεργασμένη πολιτική για τα νησιά που είναι ιδιαιτερες περιοχές από άποψη οικολογική, κοινωνική και οικονομική, έχουν διαφορετικά μεγέθη και διαφορετικές δυνατότητες και ευκαιρίες αλλά και προβλήματα. Σήμερα κυριαρχούν τα αποσπασματικά και αντιφατικά μέτρα για τα νησιά. Η στρατηγική για τα νησιά πρέπει να έχει ως στόχο την διατήρηση της οικολογικής τους ισορροπίας και την ανάπτυξη της κοινωνικής συνοχής τους που είναι οι βάσεις για την βιωσιμότητά τους, την σύγκλιση μεταξύ των νησιών, την ευημερία των κοινωνιών. Αυτό απαιτεί μεταξύ άλλων αλληλεπίδραση και συνοχή μεταξύ διαφορετικών πολιτικών και στόχων, εργαλεία εφαρμογής των πολιτικών και χρονοδιαγράμματα υλοποίησης. 

Το ενεργειακό των νησιών

Αναφέρθηκε στη Βουλή ότι η κυβέρνηση «δίνει προτεραιότητα στην άμεση Ολοκλήρωση της Ηλεκτρικής Διασύνδεσης των Κυκλάδων με την Αττική». Αυτό είναι ένα σχέδιο που έτσι κι αλλιώς έχει προγραμματιστεί, δεν είναι καινούργιο. Το βασικό θέμα είναι αν η διασύνδεση βοηθάει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που καλύπτει τις ανάγκες των νησιών και ενός τμήματος του υπόλοιπου (ηπειρωτικού) δικτύου ή απλώς μεταφέρει στα νησιά ηλεκτρική ενέργεια από το ηπειρωτικό δίκτυο κι από σταθμούς που παράγουν την ενέργεια με καύση λιγνίτη ή φυσικού αερίου. Στην πρώτη περίπτωση, η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στα νησιά και η μεταφορά μέρους της ενέργειας στο υπόλοιπο δίκτυο μπορεί να συμβάλλει όχι μόνο στην απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα αλλά και στην διασφάλιση οικονομικών πόρων για την χρηματοδότηση κοινωνικών και οικολογικών υποδομών στα νησιά, εφόσον οι «επενδυτές» είναι οι κάτοικοι των νησιών. Αν απλώς μεταφέρουν ηλεκτρισμό που παράγεται με ορυκτά καύσιμα στο ηπειρωτικό δίκτυο αυτό δεν έχει σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος αλλά μόνο με την ενίσχυση των εσόδων των αντίστοιχων επιχειρήσεων φυσικού αερίου ή λιγνίτη.

Την ίδια στιγμή βέβαια η κυβέρνηση θέλει να εντατικοποιήσει την εκμετάλλευση της εξόρυξης των ορυκτών καυσίμων κάτι που μπορεί να ακυρώσει – ως οικονομική, όχι μόνο ως περιβαλλοντικά λανθασμένη επιλογή – το μέλλον της νησιωτικής βιωσιμότητας. Εξορύξεις και ότι αυτό συνεπάγεται (στρατιωτικοποίηση, άλλου είδους οικονομία του πετρελαίου-φυσικού, κίνδυνος πρόκλησης ατυχημάτων από την εξόρυξη ή την διέλευση πλοίων μεταφοράς καυσίμων) θα αλλάξουν την οικονομία των νησιών, χωρίς καν να έχει συζητηθεί αυτό και να έχει συνειδητοποιηθεί από τις νησιωτικές κοινωνίες.

Διαχείριση απορριμμάτων

Αναφέρθηκε, επίσης στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης η «αποτελεσματική διαχείριση και αξιοποίηση των απορριμμάτων με σύγχρονες τεχνολογίες κυκλικής οικονομίας, ώστε να μειωθεί η ρύπανση και να μπορέσει να μπει τάξη στο ζήτημα αυτό που επηρεάζει και την συνολική εικόνα των νησιών μας». Όμως, αυτό συμβαίνει να είναι υποχρέωση της χώρας και δεν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα. Το ζητούμενο λοιπόν και αυτό που περιμέναμε να ακούσουμε από την κυβέρνηση είναι το πώς θα υλοποιηθεί η υποχρέωση που έχουμε και σε ποιο χρόνο. Αλλιώς πρόκειται για ωραίες εκθέσεις ιδεών μαθητών γυμνασίου, όχι για προγραμματικές δηλώσεις κυβέρνησης που πρέπει να παρουσιάσει ποσοτικούς στόχους, χρονοδιαγράμματα, εργαλεία υλοποίησης και διαδικασίες

Τι μοντέλο τουρισμού;

Ακούσαμε πολλές φορές αναφορές στα θέματα του τουρισμού ακόμα και ωραίες εκθέσεις για τον τουρισμό εμπειρίας, ενώ ο υπουργός τουρισμού αναφέρθηκε στα προβλήματα που δημιουργεί η μαζική κρουαζιέρα. Όμως, την ίδια στιγμή η κυβέρνηση, οι υπουργοί και οι βουλευτές της μιλάνε για αξιοποίηση μαρίνων και λιμένων (και κατασκευή νέων;;).

Όμως δεν ακούσαμε τίποτα συγκεκριμένο ως τουριστική πολιτική, ακούσαμε κατά βάση τα ίδια στο δια ταύτα: τουριστική προβολή, προσέλκυση περισσότερων σκαφών, καθώς και μερικά ευχολόγια για «βελτίωση των θεσμικών ζητημάτων» και «ολοκληρωμένη απόδοση των τουριστικών οφελών στις τοπικές κοινωνίες».

Να επισημάνουμε, επίσης, ότι είναι αδύνατον να εκπονηθεί και να συζητηθεί μέσα σε 6 μήνες ένα «στρατηγικό σχέδιο για αειφόρο τουρισμό», εκτός αν είναι αντιγραφή παλιότερων, που ούτε αειφόρο τουρισμό προώθησαν ούτε καν επέδρασαν στις τάσεις και πρακτικές. Όμως, η σημερινή εποχή απαιτεί επιλογές, διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες για την φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής, αλλαγή μοντέλων, μεταστροφή από το σημερινό μοντέλο μαζικού τουρισμού προς ένα μοντέλο που είναι υπεύθυνο, βάζει όρια, συνδυάζει τον τουρισμό με άλλες παραγωγικές δραστηριότητες ποιοτικών και βιολογικών προϊόντων, προωθεί αλλαγή περιβαλλοντικών συμπεριφορών για να μειωθεί το οικολογικό αποτύπωμα και επιτυγχάνει εξοικονόμηση ενέργειας.

Μόνο με κατάλληλα εργαλεία και όχι με ευχές μπορεί να μετασχηματιστούν οι τουριστικές πολιτικές αλλά και οι τουριστικές επιχειρήσεις αν θέλουμε να προστατευθεί η βιοποικιλότητα των νησιών, να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή και να μειωθούν οι ανισότητες μέσα στις περιφέρειες και να προστατευθεί το κλίμα.

Εξάλλου ο τουρισμός θα είναι πιθανόν ένα από τα θύματα της οικολογικής και κλιματικής κατάρρευσης και τα νησιά πρέπει να επεξεργαστούν και να εφαρμόσουν πραγματικά – όχι να έχουν στα συρτάρια κλειδαμπαρωμένα – σχέδια προσαρμογής στην κλιματικής αλλαγή και διαχείρισης των αυξημένων κινδύνων από την κατάρρευση του κλίματος.

Ποια θαλάσσια στρατηγική

Η χώρα μας έχει υποχρέωση να επεξεργαστεί μέσα από ευρύ διάλογο αλλά κυρίως να προωθήσει μια αξιόπιστη θαλάσσια στρατηγική, που θα συνδυάζει νησιωτικές πολιτικές και προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, σε μια εποχή που καταρρέουν και το κλίμα και η βιοποικιλότητα, ενώ τα πλαστικά αυξάνονται ραγδαία όχι μόνο στη θάλασσα αλλά και σε ολόκληρη την αλυσίδα της ζωής. Ευχολόγια ότι σε 2 χρόνια θα καταργηθούν τα πλαστικά μιας χρήσης μας θυμίζουν την απαγόρευση του καπνίσματος, που χρειάζεται να γίνει σύσκεψη για να αποφασιστεί η εφαρμογή της …νομοθεσίας.

Η κυβέρνηση υπόσχεται «ενίσχυση και βελτίωση της ακτοπλοϊκής διασύνδεση των νησιών μας, μιας και αποτελεί δημόσιο αγαθό». Είναι μια επανάληψη, πολύ βαρετή, μια και όλοι οι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν αναφερθεί με σχεδόν τα ίδια λόγια τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια στο θέμα. Από τις προγραμματικές δηλώσεις αλλά κυρίως την επόμενη μέρα περιμένουμε να δούμε αν η κυβέρνηση έχει μια σαφή πολιτική για το πώς θα αναπτυχθεί ένα αποτελεσματικό δίκτυο συγκοινωνιών, με πιο πράσινα πλοία, που θα συνδέει τα νησιά 12 μήνες το χρόνο και όχι μόνο στην διάρκεια του καλοκαιριού.

Δεν είδαμε, πάντως, κάποια αξιολόγηση του μεταφορικού ισοδύναμου. Απουσιάζει ένα σχέδιο για πράσινες ακτοπλοϊκές συνδέσεις και διευκόλυνση της επικοινωνίας και ανάπτυξης των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων μεταξύ των νησιών στο πλαίσιο ενός πιο βιώσιμου μοντέλου περιφερειακής οικολογικής κοινωνικό-οικονομικής ανάπτυξης. Και πολύ περισσότερο που μέχρι σήμερα οι κυβερνήσεις αλλά και οι περιφερειακές αρχές δεν μπόρεσαν να αξιοποιήσουν υπάρχοντα εργαλεία ευρωπαϊκών πολιτών για την ενίσχυση των παράκτιων συγκοινωνιών, την συνεργασία μεταξύ διαφορετικών φορέων (πχ ναυπηγείων, επιχειρήσεων ακτοπλοϊκού έργου, περιφερειών) για την προώθηση του μετασχηματισμού και της βιωσιμότητας των ακτοπλοϊκών συνδέσεων αλλά και την δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων και θέσεων εργασίας. Όμως οι νησιώτες δεν μπορεί να είναι στο κέντρο της συζήτησης την περίοδο του μαζικού τουρισμού και να «εξαφανίζονται» από το ενδιαφέρον όταν οι τουρίστες επιστρέψουν στις χώρες τους.

Ποιο οικονομικό μοντέλο για τα νησιά

Περιμέναμε να ακούσουμε κάτι συγκεκριμένο για την ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής οικολογικών και ποιοτικών ιδιαίτερων προϊόντων με στόχο την μείωση των εισαγωγών καταναλωτικών προϊόντων από μακρινές χώρες, ένα σχέδιο και όχι ευχολόγιο για μεγαλύτερη πνοή στην τοπική οικονομία. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητες – ιδιαίτερα στα νησιά – ως κυρίαρχη πολιτική για να πετύχουμε ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 4% ετησίως. Όμως ένα τέτοιο παραγωγικό μοντέλο ήδη αφήνει πίσω του πολλά προβλήματα, που τόσο η κεντρική συζήτηση όσο και η τοπική και περιφερειακή αρνείται έστω να συνειδητοποιήσει: οι υποδομές στα νησιά δεν μπορεί να αντέξουν μεγάλες πιέσεις, η αύξηση των αξιών γης και κατοικίας φέρνει μεν εισοδήματα σε όσους πουλάνε γη αλλά θα αποκλείσει στο μέλλον μεγάλα τμήματα των νησιωτικών κοινωνιών που δεν θα είναι σε θέση να διαχειριστούν και να πληρώνουν αξίες γης και υπεραξίες που δεν έχουν σχέση με την καθημερινή και εργασία ζωή των ανθρώπων (κατοικία, κόστος ζωής, μαγαζιά κα) αλλά με μια φούσκα “real estate”.

Είναι αστείο, λοιπόν, να περιορίζεται όλη η συζήτηση για την οικονομία των νησιών στο ΦΠΑ στα τρόφιμα ή στον ΕΝΦΙΑ όταν συντελούνται τεράστιες οικονομικές αλλαγές, ανεβαίνουν οι αξίες γης σε απαγορευτικά επίπεδα για τις επόμενες γενιές και κάνουν αδύνατη ή εντελώς ασύμφορη την καλλιέργεια της γης ή το άνοιγμα ενός σπιτιού από νέες οικογένειες.

Το κόστος ζωής εξαιτίας πολλών παραγόντων (φόροι, μεταφορικό κόστος, τουρισμός, φούσκα real estate, κόστος υπηρεσιών, περιορισμένες εναλλακτικές κα) αλλάζει ριζικά την οικονομία των νησιών.

Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι ενώ σε λίγους μήνες θα υπογραφεί η νέα Προγραμματική Περίοδος 2021-2028 δεν έχει καν ανοίξει ο διάλογος και δεν υπάρχει στοιχειώδης προετοιμασία σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για τη στρατηγική, τις προτεραιότητες, τα εργαλεία και τους συγκεκριμένους στόχους της περιφερειακής και τοπικής πολιτικής, σε τελευταία ανάλυση πως θέλουμε να πάνε τα νησιά μας την επόμενη δεκαετία 2020-2030. Πρέπει να λάβουμε βέβαια υπόψη ότι αυτή είναι κρίσιμη δεκαετία λόγω της οικολογικής και κλιματικής κατάρρευσης που μπορεί να συμπαρασύρουν τα πάντα προς την καταστροφή αν δεν λάβουμε εγκαίρως μέτρα τόσο συγκράτησης της κλιματικής αλλαγής σε κάπως ελεγχόμενα επίπεδα (το πολύ αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά +1,5 βαθμούς Κελσίου) όσο και προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα.

Το κλίμα που αλλάζει και η οικολογική κατάρρευση που εξελίσσονται πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι περιμέναμε θέτουν όλο και περισσότερο σε μεγάλο κίνδυνο τις νησιωτικές και παράκτιες περιοχές, καθώς και τις υποδομές τους (λιμάνια, συστήματα καλλιέργειας, υδατικούς πόρους, αποχετεύσεις και συστήματα επεξεργασίας λυμάτων κα), θα ενισχύσουν τα φαινόμενα ερημοποίησης καθώς και διάβρωσης, ιδιαίτερα της παράκτιας ζώνης, με πολύ πιο έντονο σε σχέση με το παρελθόν τρόπο.

Η πολιτική προστασία είναι ένας από τους τομείς που θα πρέπει να αλλάξουμε δραματικά, μια και τα φαινόμενα που ήδη βιώνουμε δεν συγκρίνονται με αυτά που είχαμε συνηθίσει να συμβαίνουν στο παρελθόν. Δεν είναι τυχαίο ότι όλο και περισσότερα κράτη, δήμοι και νησιά υιοθετούν πολιτικές και ψηφίσματα για ”κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω κλιματικής κρίσης».

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ περιμένουμε από την κυβέρνηση να πάρει πρωτοβουλία και να προσκαλέσει σε συστηματικό και οργανωμένο διάλογο για όλα αυτά τα θέματα με στόχο μια στρατηγική για την οικονομική, κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα των νησιών. Πολύ περισσότερο που ο περιφερειακός σχεδιασμός ενόψει και της νέας προγραμματικής περιόδου απαιτεί προσεγγίσεις σχεδιασμού από τα «κάτω προς τα πάνω» (“bottom up”), ιεράρχηση προτεραιοτήτων και συνεκτικές πολιτικές και εργαλεία εφαρμογής. Τα αποσπασματικά έργα, οι σπασμωδικές πολιτικές επιλογές και η ανυπαρξία εργαλείων εφαρμογής πολιτικής αφήνουν τα νησιά εκτεθειμένα είτε σε τυχαίες επιλογές των αγορών είτε στις μεγάλες κλιματικές και κοινωνικές ανακατατάξεις.