συνηθίσει όταν μιλάμε για ΑΟΖ να εννοούμε την εκμετάλλευση θαλασσίων περιοχών ή τη σύγκρουση γεωπολιτικών συμφερόντων. Κι όμως ΑΟΖ θα μπορούσε να σημαίνει προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας. Ένα επιστημονικό άρθρο αναδεικνύει σημαντικά θέματα που προκύπτουν από ένα ερευνητικό πρόγραμμα. “Θαλάσσια κύματα καύσωνα στη Μεσόγειο Θάλασσα: Μια αξιολόγηση από την επιφάνεια έως το υπέδαφος” τ ωνHugo Dayan, Ronan McAdam, Mélanie Juza, Simona Masina, Sabrina Speich
Το άρθρο αποτελεί μέρος του Θέματος Έρευνας “Διακυβέρνηση των ωκεανών και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή: Σύγκριση αντιδράσεων, χαρτογράφηση μελλοντικών πορειών”.
Στη Μεσόγειο Θάλασσα, τα θαλάσσια οικοσυστήματα και η οικονομία που βασίζεται στους πόρους είναι κοινά μεταξύ πολλών χωρών, καθιστώντας την περιφερειακή θάλασσα σημαντικών γεωπολιτικών και οικονομικών διακυβευμάτων.
Σύμφωνα με το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον:
- περιοχή της Μεσογείου θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
- Οποιαδήποτε θα ασκήσει πρόσθετη πίεση στα ήδη επιβαρυμένα οικοσυστήματα και στις ευάλωτες οικονομίες και κοινωνίες.
- Οι παράκτιες ζώνες αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους καταστροφών, συμπεριλαμβανομένων των πλημμυρών και της διάβρωσης, καθώς και της αλάτωσης των δέλτα των ποταμών και των υδροφορέων που στηρίζουν την επισιτιστική ασφάλεια και τα μέσα διαβίωσης.
- Η Μεσόγειος φιλοξενεί περισσότερους από 510 εκατομμύρια ανθρώπους.
- Μέχρι το 2050, η ζήτηση προβλέπεται να διπλασιαστεί ή και να τριπλασιαστεί.
- Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 2°C θα μειώσει τις βροχοπτώσεις κατά ~10 έως 15%.
- Μια αύξηση της θερμοκρασίας από 2°C σε 4°C θα μείωνε τις βροχοπτώσεις έως και 30% στη Νότια Ευρώπη.
- Η θερμοκρασία του νερού να αυξηθεί κατά 1,8°C έως 3,5°C έως το 2100, με θερμά σημεία στην Ισπανία και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τις τελευταίες δεκαετίες, τα Θαλάσσια Κύματα Καύσωνα (ΘΚΖ) στο Μεσόγειο Θάλασσα έχουν προκαλέσει συμβάντα μαζικής θνησιμότητας σε διάφορα θαλάσσια είδη και κρίσεις απώλειες για τις βιομηχανίες θαλασσινών.
Η αύξησή της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας έχει σημαντικές και ακραίες φαινόμενα λόγω εξάτμισης μεγάλης ποσότητας νερού και συσσωρευτής ενέργειας στην ατμόσφαιρα. Πολλές μελέτες έχουν γίνει για τα θαλάσσια κύματα καύσωνα εστιάζοντας κυρίως στη θερμοκρασία στις επιφανείς της θάλασσας. Λιγότερο έχει μελετηθεί η επίδραση των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα στις στήλες νερού στη θάλασσα πέρα από τι επιφανειακό στρώμα. Η έρευνα που δημοσιεύθηκε στα σύνορα αναπτύσσει νέες προσεγγίσεις επικεντρώνοντας στο επίπεδο ΑΟΖ αλλά εξετάζει και τις κυμάτων καύσων υποθαλάσσιων υποθαλάσσιων σε βάθος 30 – 100 μέτρων.
Τα Θαλάσσια Κύματα Καύσωνα πρέπει να γίνουν πιο έντονα, μεγαλύτερης διάρκειας και συχνότερα λόγω της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης. Η μελέτη προτείνει να κατανοηθεί καλύτερα πόσο μπορεί να επηρεάσει τα ύδατα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) κάθε μεσογειακής χώρας από τις αλλαγές στα Θαλάσσια Κύματα Καύσωνα, ώστε να συμβάλει στην υποστήριξη για τη διαχείριση και την προσαρμογή σε εθνική κλίμακα.
Εξετάστηκε η μεταβλητότητα των επιφανειακών και υποθαλάσσιων Κυμάτων Καύσωνα κατά την περίοδο 1987-2019 στον ΑΟΖ της Μεσογείου.
Συνδυάζοντας δορυφορικές παρατηρήσεις υψηλής ανάλυσης και μια περιφερειακή ανάλυση, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας και η περιεκτικότητα σε θερμότητα της υποθαλάσσιας στήλης νερού για τον ορισμό των επιφανειακών και υποθαλάσσιων κυμάτων καύσωνα.
Στη μελέτη υπογραμμίζονται οι σημαντικές διαφορές μεταξύ επιφανειακών και υποθαλάσσιων ακραίων γεγονότων. Η συχνότητα των Θαλάσσιων Κυμάτων Καύσωνα είναι υψηλότερη στην επιφάνεια από ό,τι υποθαλάσσια και έχει αυξηθεί σημαντικά στις περισσότερες ΑΟΖ τόσο στην επιφάνεια όσο και στην υποθαλάσσια, ενώ η διάρκεια τους είναι μεγαλύτερη υποθαλάσσια από ό,τι στην επιφάνεια σε όλες τις ΑΟΖ. Οι εντάσεις τους μειώνονται με το βάθος, ενώ η αύξησή τους με την πάροδο του χρόνου είναι πιο ανομοιόμορφη σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου.
Η μέγιστη ένταση των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα εμφανίζει σημαντικές θετικές τάσεις με υψηλότερες τιμές επιφάνειας στη Δυτική Μεσόγειο Θάλασσα, ενώ υποθαλάσσια φτάνει στις ακραίες τιμές της στον ΑΟΖ της λεκάνης της Λεβαντίνης.
Αντίθετα, η σωρευτική ένταση των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα εμφανίζει τις ακραίες τιμές τάσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα τόσο στην επιφάνεια όσο και στην υποθαλάσσια.
Η επιλογή μιας λίστας “Top-Ten” ΑΟΖ δείχνει ότι ο αντίκτυπος στον ΑΟΖ είναι διαφορετικός ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα και το βάθος, τονίζοντας την ανάγκη να ληφθούν υπόψη όλα τα χαρακτηριστικά τους και να αποφευχθεί η εστίαση μόνο στην επιφάνεια.
Συνολικά, τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα ενίσχυσης των συστημάτων παρατήρησης επιφάνειας και υποθαλάσσια στα περισσότερα εθνικά ύδατα για την καλύτερη εκτίμηση των κινδύνων σε τοπική κλίμακα και την ανταπόκριση στις ποικίλες ανάγκες των χωρών μερών.
ΣΧΗΜΑ
Σχήμα 1 Περιοχές ΑΟΖ (συνεχείς γραμμές) και υποπεριοχές (διακεκομμένες γραμμές) στη Μεσόγειο Θάλασσα όπως ορίζονται από το Θαλάσσιο Ινστιτούτο της Φλάνδρας (2019) . Τα δύο τμήματα στις [37-43°Β· 4°Α] και [34°Β· 10-36°Α] (κόκκινες γραμμές). Υποδεικνύεται (με χρώμα) βαθυμετρία μικρότερη από 100 m.
Η Μεσόγειος Θάλασσα καλύπτει μόνο το 0,82% της επιφάνειας του ωκεανού και αντιπροσωπεύει μόνο το 0,32% του όγκου του παγκόσμιου ωκεανού και συνδέεται με αυτόν μέσω του στενού και ρηχού Πορθμού του Γιβραλτάρ.
Παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος, η Μεσόγειος Θάλασσα φιλοξενεί περισσότερα από 17.000 θαλάσσια είδη (μεταξύ 4% και 18% των θαλάσσιων ειδών του κόσμου) , εκ των οποίων το 20-30% είναι ενδημικά (το υψηλότερο ποσοστό ενδημισμού στον κόσμο) , καθιστώντας τη Μεσόγειο Θάλασσα μία από τις κύριες δεξαμενές θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Συγκεκριμένα, εξαιρετικά σημαντικοί μόνιμοι και παροδικοί πληθυσμοί κορυφαίων πελαγικών θηρευτών, όπως δελφίνια, φάλαινες, τόνοι και ξιφίες, φιλοξενούνται από αυτόν τον μικρό αριθμό ωκεανών.
Αυτή η περιφερειακή θάλασσα αποτελεί επίσης κέντρο σημαντικών γεωπολιτικών και οικονομικών διακυβευμάτων, καθώς περιβάλλεται από είκοσι μία κυρίαρχες χώρες από τρεις ηπείρους, οι οποίες μοιράζονται θαλάσσια οικοσυστήματα και μια οικονομία που βασίζεται στους φυσικούς πόρους .
Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του περιορισμένου μεγέθους της και του ημίκλειστου χαρακτήρα της, η Μεσόγειος Θάλασσα είναι πολύ ευαίσθητη και αντιδρά γρήγορα στις ανθρωπογενείς επιρροές. Η υπερεκμετάλλευση, η ρύπανση, η αυξανόμενη αστικοποίηση, η αύξηση του πληθυσμού και η κλιματική αλλαγή ασκούν πίεση στο περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, τις υπηρεσίες και τους πόρους της Μεσογείου. Επιπλέον, τόσο οι βόρειες περιοχές όσο και οι νότιες περιοχές της Μεσογείου χαρακτηρίζονται από κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και θρησκευτικές ανισότητες που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη μελλοντική ανάπτυξη και τη διαχείριση του μεσογειακού οικοσυστήματος.
Στο πλαίσιο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στο Μεσόγειο Θάλασσα έχει αυξηθεί με ρυθμό 0,041 ± 0,006 °C/έτος κατά την περίοδο 1982-2018 ( Pisano et al., 2020 ), περίπου 0,037 ± 0,9 ± 0,003 την περίοδο Schuckmann et al., 2020 ) και 0,038 ± 0,002°C/έτος κατά την περίοδο 1982-2020 ( Juza and Tintoré, 2021 ), που αντιστοιχεί σε περίπου τριπλάσιο ρυθμό υπερθέρμανσης των ωκεανών παγκοσμίως τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες ( IPCC, 2021) , με υψηλή χωρική μεταβλητότητα στις εκτιμήσεις.
Η Μεσόγειος γίνεται θερμότερη και ξηρότερη . Υπό αυτή την θέρμανση, οι βιολογικοί οργανισμοί που θα εξαντληθούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ανάλογα με την ανοχή στην υπερθέρμανση του συγκεκριμένου είδους – η οποία διαφέρει σημαντικά από το είδος σε είδος – και η ικανότητά τους να προσαρμόζονται εκτός των ορίων ανοχής τους.
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η ιδιαίτερα ταχεία τάση θέρμανσης της επιφάνειας της Μεσογείου Θάλασσας έχει συσχετιστεί με μια ισχυρή αύξηση των θαλάσσιων καυσώνων, της ασυνήθιστα υψηλής θερμοκρασίας των ωκεανών, και έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της αυξανόμενης προσοχής τις τελευταίες δύο δεκαετίες λόγω του αντικειμένου τους στους ωκεανούς στο σύνολό τους.
Σε όλο τον παγκόσμιο ωκεανό, τα θαλάσσια κύματα καύσωνα έχουν καταστροφικές στα θαλάσσια είδη , σε οικοτόπους, στα θαλάσσια λιβάδια , στα φύκια , στους κοραλλιογενείς υφάλους και στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Στο παρελθόν, η Μεσόγειος υπέστη πολλά θαλάσσια κύματα καύσωνα που προκάλεσαν οικονομική και οικολογική ζημιά, όπως κρίσιμες απώλειες θαλασσινών προιόντων και μαζικά γεγονότα θνησιμότητας, όπως το καλοκαίρι του 1999 και το καλοκαίρι του 2003.
Τα θαλάσσια κύματα καύσωνα δεν περιορίζονται αποκλειστικά στην επιφάνεια της θάλασσας , αλλά μπορούν επίσης να διαδοθούν βαθύτερα στη στήλη του νερού και μπορεί να προκαλέσουν αρνητικές οικολογικές συνέπειες . Αναμένεται να γίνουν πιο έντονες και συχνές ( IPCC, 2021), και να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο τα πολλά και τις υπηρεσίες που παρέχονται από τα μεσογειακά οικοσυστήματα, όπως η διατήρηση της βιοποικιλότητας, τα τρόφιμα, η ρύθμιση της ποιότητας του αέρα και η βιωσιμότητα της ανθρώπινης κοινωνίας.
Τα Θαλάσσια Κύματα Καύσωνα στο Μεσόγειο Θάλασσα έχουν αντιμετωπιστεί από προηγούμενες μελέτες σε διάφορες κλίμακες. Οι μελετητές και άλλοι επιστήμονες προτείνουν μια πιο λεπτομερή περιφερειακή διαίρεση της λεκάνης της Μεσογείου με βάση βιολογικά και όχι γεωγραφικά κριτήρια, ώστε να αντιμετωπίζονται οι συγκεκριμένες περιπτώσεις που σχετίζονται με τα υδάτινα συστήματα και ως εκ τούτου, δεν παρέχονται στους τελικούς χρήστες παρακολούθηση και δείκτες ανά τοποθεσία και είδος.
Ωστόσο, η αντιμετώπιση αυτής της «γεωβιολογικής» πολυπλοκότητας στην κλίμακα μιας μεγάλης λεκάνης όπως η Μεσόγειος είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πράγματι, εμπλέκεται μια μεγάλη ποικιλία τελικών χρηστών, όπως διαχειριστές θαλάσσιων οικοσυστημάτων, οργανισμοί αλιείας, διαχειριστές θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (ΘΠΠ), διάφορα επίπεδα αρχών και κρατικές διεκδικήσεις.
Λαμβάνοντας υπόψη την εξαιρετικά σύνθετη πρόκληση και για να βοηθήσει στην παροχή πλαισίου για μελλοντικές μελέτες οικολογικών και οικονομικών επιπτώσεων, οι μελετητές προτείνουν να ξεπεραστεί το όριο που θέτει η πολυπλοκότητα μιας βιολογικής προσέγγισης, διερευνώντας μια προσέγγιση σε εθνική κλίμακα. Αντί να απαντήσω μεμονωμένα σε πολλούς τελικούς χρήστες, η εργασία τους επικεντρώνεται στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) – όπου τα ειδικά δικαιώματα κατέχονται από μια χώρα – ως αρχική προσέγγιση προσανατολισμένη στα ενδιαφερόμενα μέρη -αν και το πρόβλημα επανέρχεται αφού σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν συμφωνηθεί τα όρια κάθε ΑΟΖ και υπάρχουν πολλές αμφισβητήσεις για τα όρια μεταξύ των γειτονικών κρατών, όπως μπορεί να διαπιστώσει και από τον χάρτη των ορίων κάθε ΑΟΖ που χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη όπως ορίζονται από το Θαλάσσιο Ινστιτούτο της Φλάνδρας (2019).
Από την άλλη, η κλιματική κρίση θα έπρεπε κανονικά να οδηγεί σε συνεργασίες μεταξύ των χωρών στο Μεσόγειο για την κατανόηση των επιπτώσεων των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα τόσο στα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Πάντως, σε αντί με προηγούμενες και πρόσφατες εργασίες που επικέντρωναν μόνο στη θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας, η μελέτη διεά τις εξετάσεις των θαλάσσιων κυμάτων καύσωνα και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας όπου ανάλογα με το βάθος αναπτύσσονται. διαφορετικές θαλάσσιες κοινότητες που επηρεάζονται από τις αλλαγές.
Η χωρική μεταβλητότητα της δυναμικής των θαλασσών είναι τέτοια που ακόμη και γειτονικές ΑΟΖ μπορεί να βιώσουν πολύ διαφορετικές συνθήκες και μακροπρόθεσμες τάσεις. Δεν αρκεί για τους ενδιαφερόμενους φορείς σε εθνικό επίπεδο να λαμβάνουν πληροφορίες σε κλίμακα λεκάνης, είναι μια τοπική άποψη των ωκεανίων διεργασιών και αλλαγών.
Και η συνεργασία στο Μεσόγειο είναι όρος επιβίωσης για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει γρήγορα, στην ξηρά, στην επιφάνεια της θάλασσας αλλά και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι ΑΟΖ θα μπορούσαν να αποτελέσουν πεδία έρευνας για την προστασία των θαλασσών και όχι για την εξόρυξη υδρογονανθράκων, ορυκτών ή σύγκρουσης κρατών.
