Η ενεργειακή φτώχεια έχει εδώ και καιρό χτυπήσει πολλές κοινωνίες ακόμα και στην Ευρώπη. Η Ελλάδα έχει από τα πιο υψηλά ποσοστά νοικοκυριών που βιώνουν την ενεργειακή φτώχεια, ως αποτέλεσμα πολλών παραμέτρων. Δεν είναι μόνο αποτέλεσμα εισοδηματικών κριτηρίων αλλά και κατάστασης της κατοικίας, της αγοράς ενέργειας, των εφαρμοζόμενων πολιτών κα. Οι Πράσινοι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρουσιάζουν το Εγχειρίδιο Ενεργειακής Φτώχειας, ενώ φορείς στην Ελλάδα έχουν παρουσιάσει από το 2017 αναλυτικές και ολοκληρωμένες προτάσεις που δεν έχουν ακολουθηθεί, όμως, από τις κυβερνήσεις. Οι επιδοματικές προσεγγίσεις εντείνουν αντί να επιλύουν το πρόβλημα.
Απαιτείται ασφαλής, σταθερή και οικονομικά προσιτή παροχή ενέργειας στα σπίτια μας για θέρμανση, ψύξη και τροφοδοσία συσκευών. Οι άνθρωποι βιώνουν ενεργειακή φτώχεια όταν δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε επαρκή παροχή ενέργειας στα σπίτια τους. Ως αποτέλεσμα, δυσκολεύονται να ζεστάνουν, να δροσίσουν ή να φωτίσουν τα σπίτια τους.
Η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να συμβεί λόγω χαμηλών εισοδημάτων, υψηλών λογαριασμών ενέργειας και ενεργειακής αναποτελεσματικότητας στα κτίρια. Οι αρνητικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία και ευεξία ενός ατόμου μπορεί να είναι σοβαρές. Τουλάχιστον 50 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ζουν σε ενεργειακή φτώχεια, με τους πιο ευάλωτους της κοινωνίας να πλήττονται περισσότερο. Εκατομμύρια άλλοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες καθώς ζούμε μια ενεργειακή κρίση που εκτινάσει σήμερα τις τιμές στα ύψη. Η ενεργειακή φτώχεια δεν απειλεί πλέον μόνο τους πιο ευάλωτους αλλά και ανθρώπους που μέχρι σήμερα ήταν σε σχετικά καλή οικονομική κατάσταση.
Οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης στα ευάλωτα νοικοκυριά επιδεινώνονται από τις ακραίες θερμοκρασίες που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Τα ίδια αυτά νοικοκυριά έρχονται αντιμέτωπα με στεγαστική κρίση σε όλη την Ευρώπη, με ραγδαία αυξανόμενες τιμές ενοικίων και κατοικιών.
Εν τω μεταξύ, περισσότερα από επτά στα 10 κτίρια στην ΕΕ είναι ενεργειακά αναποτελεσματικά. Επομένως, καταναλώνεται τεράστια ποσότητα ενέργειας, σε υψηλές τιμές, και σπαταλάται. Ένα ενεργειακά αναποτελεσματικό σπίτι μπορεί να είναι ανεπαρκώς μονωμένο. Μπορεί να έχει υγρασία ή να είναι υπερβολικά ζεστό το καλοκαίρι. Λαμβάνοντας μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των σπιτιών μας, μειώνουμε τις ανάγκες κατανάλωσης ενέργειας. Και στο κάτω κάτω, η φθηνότερο μορφή ενέργειας είναι η ενέργεια που δεν χρησιμοποιούμε.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα αντιμετώπισής της, στην Ελλάδα μέχρι σήμερα η μόνη πολιτική που υπάρχει είναι κυρίως επιδοματική, τα επιδόματα πετρελαίου θέρμανσης και τώρα επιπλέον τα διάφορα επιδόματα για την βενζίνη κίνησης και το ηλεκτρικό ρεύμα.
Ήδη εδώ και μερικά χρόνια κάποιοι φορείς έχουν διατυπώσει μια διαφορετική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας μέσω ολοκληρωμένης πολιτικής και πράσινης και κοινωνικής καινοτομίας, όχι μέσω επιδομάτων. Ήδη μελέτη του 2017 για την Ελλάδα εντοπίζει τα προβλήματα και διατυπώνει προτάσεις. Θέλοντας να αναδείξει τις επιπτώσεις του φαινομένου στην Ελλάδα και να συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο για την αντιμετώπισή του, το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας εξέδωσε το 2017 την μελέτη «Ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα: Προτάσεις κοινωνικής καινοτομίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου» σε συνεργασία με την ΚοινΣΕπ «Άνεμο Ανανέωσης» και το ΙΝΖΕΒ – Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης.
Στην μελέτη, που συνέταξαν οι Alice Κοροβέση, Κυριακή Μεταξά, Ελευθερία Τουλουπάκη και Νίκος Χρυσόγελος, παρουσιάζονται οι παράγοντες που συνθέτουν το πολύπλευρο πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας καθώς και οι κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε πολιτικές και καλές πρακτικές για την αντιμετώπιση του φαινομένου από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, περιλαμβάνει μια σειρά προτάσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος στην Ελλάδα που δείχνουν την κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κινηθούν οι πολιτικές αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας. Πιο συγκεκριμένα, οι προτάσεις αυτές καταδεικνύουν την ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση πράσινης, κοινωνικής καινοτομίας που σε συνδυασμό με την επαρκή τεκμηρίωση του φαινομένου, μπορεί να προσφέρει βιώσιμες λύσεις, αναφορικά και με τα σημερινά δεδομένα της Ελλάδας. Οι προτάσεις που αναπτύσσονται σε τέσσερις βασικούς άξονες: αλλαγές στην πολιτική, ενημέρωση και εκπαίδευση, αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων και αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τις αρχές και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, ώστε να μπουν οι βάσεις για μια συγκροτημένη στρατηγική και μια αποτελεσματική και βιώσιμη πολιτική καταπολέμησης της ενεργειακής φτώχειας, την οποία υφίστανται τόσοι συμπολίτες μας.
Την περίοδο 2018-2020 επικαιροποιήθηκε η έρευνα και δημοσιεύθηκε η νέα μελέτη “Ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα 2.0. Πολιτικές εξελίξεις και προτάσεις κοινωνικής καινοτομίας για την αντιμετώπιση της”. Με αφορμή την πρόθεση τότε της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δημιουργήσει ένα παρατηρητήριο για τη συλλογή δεδομένων καθώς και την οριοθέτηση και παρακολούθηση του φαινομένου της ενεργειακής φτώχειας, ο τ. αντιπρόεδρος της Ενεργειακής Ένωσης κ. Μάρος Σέφτσοβιτς (Maroš Šefčovič) επισημαίνει σε ομιλία του, τον Ιανουάριο του 2016, ότι στην πορεία προς την ενεργειακή μετάβαση σε ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους δεν επιτρέπεται να παραβλέπονται οι κοινωνικές συνέπειες του απαραίτητου ριζικού μετασχηματισμού του ενεργειακού μας συστήματος, κυρίως αυτές που αφορούν την ικανοποίηση βασικών ενεργειακών αναγκών των πιο ευάλωτων κοινωνικών στρωμάτων. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, η οποία δεν υφίσταται μόνο στις λιγότερο πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελλάδα, αλλά εντείνεται τα τελευταία χρόνια και στις οικονομικά πιο εύρωστες, το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας γίνεται ολοένα και περισσότερο αντιληπτό ως πρόβλημα και ως μια διακριτή μορφή φτώχειας, καθώς δεν συνδέεται μόνο με το χαμηλό εισόδημα αλλά ορίζεται και από άλλους παράγοντες, όπως το αυξανόμενο κόστος της ενέργειας, η χρήση ενεργειακά μη αποδοτικών κτιρίων και συσκευών κ.λπ. Ένδειξη αυτής της συνειδητοποίησης αποτελεί το γεγονός ότι για πρώτη φορά στα περισσότερα Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα τα οποία υποβλήθηκαν το 2018 από όλα τα κράτη-μέλη γίνονταν αναφορά στην ανάγκη αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας. Παράλληλα, όμως διακρίνονταν μια αμηχανία απέναντι στον ακριβή ορισμό του φαινομένου καθώς δεν υπήρχε ακόμα μια κοινή οριοθέτησή του από τους επιστήμονες που το ερευνούσαν.
Αν και η Ελλάδα είχε θέσει στο Εθνικό της Σχέδιο συγκεκριμένο ποσοτικό στόχο για τη μείωση της ενεργειακής φτώχειας κατά 50% έως το 2025 και κατά 75% έως το 2030, ελάχιστα πράγματα έχουν γίνει και οι τελευταίες εξελίξεις οδηγούν σε αύξηση αντί για μείωση (κατά 50%) της ενεργειακής φτώχειας. Παράλληλα η ενεργειακή φτώχεια πλήττει τώρα όλο και περισσότερα νοικοκυριά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πρόσφατα οι Πράσινοι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχοντας επικεντρώσει ιδιαίτερα στο θέμα της ενεργεακής φτώχειας, ζήτησαν από τη συμμαχία RIGHT TO ENERGY COALITION να επεξεργαστούν ένα Εγχειρίδιο Ενεργειακής Φτώχειας στην Ευρώπη (Energy Poverty Handbook). Η επεξεργασία του ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκε πρόσφατα. Την έρευνα υποστήριξαν οι πράσινοι ευρωβουλευτές Ciarán Cuffe και Kim van Sparrentak.
Το Εγχειρίδιο επικεντρώνει στα αποτελέσματα ερευνών για 10 χώρες, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Από τα βασικά συμπεράσματά του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Ενεργειακής και Κλιματικής Πολιτικής – IEECP (δ/ντής ο Βλάσης Οικονόμου) που ηταν ένας από τους συντελεστές του εγχειριδίου είναι ότι στα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος μεσοπρόθεσμα εάν δεν προβούμε άμεσα σε πολύ γρήγορη απανθρακοποίηση της θέρμανσης (απεξάρτησης από πετρέλαιο, κάρβουνο και αέριο για θέρμανση), οι συνταγές επιδομάτων σε πετρέλαιο θέρμανσης και φυσικό αέριο θα επιτείνουν την ενεργειακή κρίση και κατά συνέπεια είναι αδιέξοδες.
Το εγχειρίδιο αυτό περιλαμβάνει διάφορες μελέτες με σενάρια για την ενεργειακή φτώχεια και ΌΛΕΣ συγκλίνουν στο ίδιο – χρειάζεται να επιταχύνουμε την πράσινη μετάβαση τώρα – όσο αργούμε τόσο θα αυξάνεται το κοινωνικό κόστος!
Τα χρήματα που λαμβάνει η Ελλάδα δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της κρίσης στα φτωχά νοικοκυριά σε ορίζοντα δεκαετίας, εάν η χώρα δεν ξεκινήσει σήμερα μαζικά προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι ειναι καιρός η πράσινη σκέψη να μπει πια ουσιαστικά μπροστά και στην Ελλάδα – οι νεοκλασικές θεωρίες δεν μπόρεσαν ούτε μπορούν να απαντήσουν πια στην κρίση, αντίθετα μόνο την επιδεινώνουν.
https://www.greens-efa.eu/en/article/study/energy-poverty-handbook