Το συνέδριο των Πράσινων υιοθέτηση το κείμενο “Μια οικονομία για όλους και όλες” με στόχο να ανοίξει μια ευρεία συζήτηση με φορείς για τα οριστικοποιηθεί, λαμβάνοντας υπόψη και τις αλλαγές που είναι ραγδαίες και επανακαθορίζουν πολλά. 

1. Εισαγωγή

Η ενεργειακή κρίση με την μεγάλη άνοδο των ενεργειακών τιμών που ξεκίνησε από τις αρχές καλοκαιριού έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι πλέον οι κοινωνίες πρέπει να αντιμετωπίζουν τα θέματα των πολλαπλών κρίσεων – κλιματική, οικολογική, κοινωνική, υγειονομική και οικονομική – με συνεκτικές στρατηγικές και πολιτικές και όχι αποσπασματικά.

Η σημερινή ενεργειακή κρίση έχει φυσικά και γεωπολιτικά χαρακτηριστικά αλλά κυρίως είναι κρίση του (ορυκτού) αερίου, της μεγάλης εξάρτησής μας από το αέριο που σε μεγάλο ποσοστό εισάγει η Ευρώπη. Δεν είναι κρίση που οφείλεται στους “γρήγορους ρυθμούς ενεργειακής μετάβασης και περάσματος στην κλιματική ουδέτερη οικονομία”. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει, αν είχαμε επιταχύνει τους ρυθμούς μετάβασης με κλιματική και κοινωνική δικαιοσύνη, σωστή χωροθέτηση και συμμετοχή των πολιτών οι τιμές ενέργειας δεν θα ακολουθούσαν αυτή την πορεία, ο πλούτος από την ενέργεια δεν θα συγκεντρώνονταν στα χέρια λίγων και η οικονομία συνολικά αλλά και σε επίπεδο νοικοκυριών δεν θα κινδύνευε. Επίσης, η αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και της ακρίβειας μόνο προσωρινά μπορεί να βασιστεί σε επιδοτήσεις λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος (που στην πραγματικότητα προέρχονται από το ταμείο για δίκαιη μετάβαση και απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και καταλήγουν στα ταμεία των ενεργειακών εταιριών κυρίως ορυκτών καυσίμων). Μεσο/μακροπρόθεσμα απαιτείται πολιτική ενίσχυσης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ώστε να μειώσουν την ενεργειακή κατανάλωση και να μεγιστοποιήσουν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κυρίως ηλιακών συστημάτων, και που θα παράγονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό στη χώρα. Μια τέτοια στρατηγική θα βοηθήσει και στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών, την επίτευξη κλιματικών στόχων, την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη της σχετικής – υπάρχουσας – βιομηχανίας στην Ελλάδα (βιομηχανία ηλιακών, ναυπηγία για αιολικά, πράσινες τεχνολογίες για πλοία κ.ά.)

Η εποχή της διακινδύνευσης και των κρίσεων μέσα στις κρίσεις

Αν και αρκετοί έχουν μιλήσει για την εποχή της διακινδύνευσης, του αυξημένου ρίσκου λόγω των πολλαπλών κρίσεων (κλιματική, οικολογική, κοινωνικών ανισοτήτων, υπερ-μεγέθυνσης, στρατιωτικών), λίγοι μπορούσαν να φανταστούν ότι ένας “απρόβλεπτος, αόρατος παράγοντας” – όπως ένας ιός – μπορούσε να σταματήσει έστω και για λίγο την κούρσα της ανάπτυξης και να γονατίσει και τις πιο ισχυρές και πλούσιες οικονομίες αλλά και τα πιο ισχυρά συστήματα περίθαλψης.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες διεθνείς εκθέσεις, κινήματα πολιτών, επιστημονικές ανακοινώσεις προειδοποιούσαν για τις επιπτώσεις από την κλιματική και οικολογική κρίση, από την κυριαρχία μιας “οικονομίας της αγοράς” που αγνοεί τα θέματα της κοινωνικής ανισότητας και της αυξανόμενης περιβαλλοντικής κατάρρευσης.

Ιδιαίτερα από το 2007 και ένθεν, οι εκθέσεις του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή διαπιστώνουν ότι η κλιματική αλλαγή που οφείλεται σε ανθρωπογενή αίτια είναι πλέον σε εξέλιξη και δεν έχουμε παρά ελάχιστα χρόνια μπροστά μας για να αλλάξουμε πορεία, ώστε να μην πέσει η ανθρωπότητα πάνω στα βράχια της ανεξέλεγκτης πλέον κλιματικής κατάρρευσης. Αλλά αυτή η κρίση έρχεται να συμπληρώσει – με δραματικό τρόπο – τις άλλες κρίσεις, οικολογική, οικονομική, κοινωνικής δικαιοσύνης, απειλών για την υγεία

Η δημιουργία όμως μιας ανθεκτικής απέναντι στις κρίσεις κοινωνίας, βιώσιμης και υγιούς, απαιτεί βαθιές αλλαγές στο οικονομικό, παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο.

Η χώρα πράγματι αλλάζει αλλά με τρόπο που αφήνει απέξω, κατεστραμμένους/ες πολλούς/ές

Η χώρα και η οικονομία μετασχηματίζονται όχι μόνο λόγω της πανδημίας και των μέτρων που λαμβάνονται αλλά και λόγω στρατηγικών επιλογών που κάνει η σημερινή κυβέρνηση (σε συνέχεια των προηγούμενων) σε συνεργασία με ομάδες συμφερόντων, στο όνομα της πανδημίας και της υποτιθέμενης ανάπτυξης που χρειάζεται η χώρα:

1. βασικές υποδομές περνάνε σταδιακά εδώ και χρόνια σε μεγάλες επιχειρήσεις,
2. η χώρα στρέφεται σε μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα,
3. το Σχέδιο Ανάκαμψης κατευθύνει τους ευρωπαϊκούς πόρους κυρίως σε λίγα “εμβληματικά” πρότζεκτ αφήνοντας τους πολλούς εκτός των σχεδίων, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ανάγκη μείωσης της ανεργίας με στοχευμένες πολιτικές σε πράσινους και κοινωνικούς τομείς, χωρίς να ενισχύει τον μετασχηματισμό των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την ενδυνάμωση των κοινωνικών και συνεργατικών επιχειρήσεων, χωρίς να ενσωματώνει την διάσταση του φύλου στον σχεδιασμό.

Σε αυτήν την εποχή της κρίσης, οι αποφάσεις λαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο από μια μικρή ομάδα ηγετών αλλά και από μια μικρή ομάδα υπουργών και τεχνοκρατών μέσα σε κάθε χώρα – και στη δική μας – αλλά αυτές θα έχουν τεράστιες συνέπειες για όλους μας, μεταξύ άλλων και στο οικονομικό μοντέλο.

Η πανδημία και οι έκτακτες συνθήκες δημιούργησαν ένα πλαίσιο “επιβράδυνσης” της δημοκρατικής διαδικασίας ή και επιβολής αυταρχικών λύσεων και “αναστολής” βασικών δημοκρατικών λειτουργιών, αντί να οδηγήσουν στην ενδυνάμωση της συμμετοχικής δημοκρατίας, μεταξύ άλλων και για να υιοθετούνται μέτρα και ρυθμίσεις που θα ήταν ευρύτερα αποδεκτά και εφαρμόσιμα, χωρίς να αφήνουν πίσω σημαντικά τμήματα της κοινωνία. Μεγάλη ανησυχία προκαλεί όμως και η ανεξέλεγκτη διαχείριση των σημαντικών πόρων που θα διατεθούν στο πλαίσιο της ανάκαμψης, ο τρόπος που θα γίνει η διαχείρισή τους αλλά και το είδος των οικονομικών δραστηριοτήτων που θα ενισχύσουν. Η “ανάγκη διοχέτευσης των πόρων στην οικονομία” δεν πρέπει να γίνει σε βάρος του αποτελεσματος, της επίδοσης και κυρίως του κοινωνικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος που θα έχουν οι δραστηριότητες που θα ενισχυθούν από αυτούς τους δημόσιους πόρους.

Κρίση μετά την κρίση – αντί για ενίσχυση επιβράδυνση της δημοκρατικής συμμετοχής

Στην Ελλάδα η υγειονομική κρίση – και οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της – ήρθε να προστεθεί σε μια 11ετή οικονομική κρίση που συρρίκνωσε πολύ περισσότερο το ΑΕΠ, έσπρωξε ακόμη περισσότερο κόσμο στην ανεργία, έκλεισε ακόμη περισσότερες επιχειρήσεις και ταυτόχρονα οδήγησε σε μια ραγδαία περιβαλλοντική οπισθοδρόμηση και περαιτέρω περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Θεσπίστηκε μια πλειάδα νόμων που καταπατούν ευθέως τις αξίες προστασίας του περιβάλλοντος με την επίκληση της γρήγορης και άνευ όρων ανάκαμψης, καταστρατηγήθηκαν δημοκρατικές αρχές και διαδικασίες.

Ενώ δεν έχει αντιμετωπιστεί ακόμα η υγειονομική κρίση, η ελληνική κυβέρνηση – όπως και οι άλλες κυβερνήσεις – σχεδιάζει τις πολιτικές διάσωσης και ανάκαμψης που θα καθορίσουν την τύχη εκατομμυρίων ανθρώπων και θα δημιουργήσουν το πλαίσιο για πολύ σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιλογές.

Όμως, ενώ σε ορισμένες χώρες, υπάρχει μια πιο συμμετοχική διαδικασία, η ελληνική κυβέρνηση, συνεχίζοντας την αρνητική πολιτική παράδοση και των προηγούμενων, διαμόρφωσε σχέδια χωρίς ουσιαστική διαφάνεια και διαβούλευση – όπως επισημαίνουν και 83 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με ανοικτή επιστολή τους – ακόμα και εκεί όπου οι Κανονισμοί (για παράδειγμα Ταμείο που θα χρηματοδοτήσει το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και ΕΣΠΑ 2021-2017) επιβάλλουν κάτι τέτοιο ως κριτήριο αποδοχής του σχεδίου από τις ευρωπαϊκές δομές.

Mε βάση το άρθρο 18.4 (στοιχείο ιζ) του Κανονισμού για το Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) τα κράτη μέλη οφείλουν να συμπεριλάβουν «περίληψη της διεξαχθείσας σύμφωνα με το εθνικό νομικό πλαίσιο διαδικασίας διαβούλευσης με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, τις οργανώσεις νεολαίας και άλλους σχετικούς συμφεροντούχους, και τον τρόπο με τον οποίο αντικατοπτρίζονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας οι απόψεις που διατυπώνουν τα ενδιαφερόμενα μέρη».

Παρόλο αυτά “οι μέχρι στιγμής διαδικασίες του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα του κανονισμού”, αναφέρουν οι 83 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην κοινή επιστολή τους. Ούτε η κοινωνία ούτε καν το Ελληνικό Κοινοβούλιο συζήτησαν αναλυτικά τις “170 επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις” που διαφημίζει η κυβέρνηση, με πολλές από αυτές να είναι πολύ συζητήσιμες ή και φωτογραφικές ή να μην κινούνται προς την κατεύθυνση της πράσινης και κοινωνικά δίκαιης ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που πρέπει να έχει το σχέδιο.

Δυστυχώς, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο όνομα της γρήγορης εισροής ρευστότητας στις οικονομίες αλλά και της επικοινωνιακής διαχείρισης των σχεδίων ανάκαμψης δεν στάθηκε θεματοφύλακες των Κανονισμών και παρέβλεψε την απουσία ουσιαστικής και διαφανούς συμμετοχής στην διαμόρφωση του Ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ΕΛΛΑΔΑ 2.0.

Οι επιμέρους συζητήσεις με εκπροσώπους ορισμένων επαγγελματικών φορέων για αποσπασματικά ζητήματα δεν αναιρούν την ανάγκη ουσιαστικής διαβούλευσης για τις στρατηγικές, τις ιεραρχήσεις και τις εξειδικεύσεις των προτεραιοτήτων των σχεδίων ανάκαμψης και μετάβασης σε μια πράσινη οικονομία, σε ένα νέο κοινωνικό μοντέλο και σε μια κλιματικά ουδέτερη και βιώσιμη κοινωνία και οικονομία. Οι αποφάσεις που αφορούν την εργασία και τις θέσεις εργασίας, την εκπαίδευση, το είδος των επενδύσεων, τους στόχους της οικονομικής πολιτικής, το μοντέλο δημόσιας υγείας, την ενίσχυση των κοινωνικών υποδομών, την προστασία του περιβάλλοντος, την εθνική στρατηγική για το κλίμα και την ενέργεια, την άρση των ανισοτήτων και τη διάσταση του φύλου αλλά και των επιπτώσεων στις διάφορες κοινωνικές ομάδες, μεταξύ άλλων και στους/στις νέους/νέες, δεν είναι κάτι που μπορεί πλέον να αφήνεται μόνο στις κυβερνήσεις, όποιες και να είναι αυτές.

Η μετά COVID-19 εποχή απαιτεί συνεχή και ουσιαστική διαβούλευση για την από κοινού με τους πολίτες, το κοινοβούλιο, την αυτοδιοίκηση και την κοινωνία των πολιτών διαμόρφωση της νέας εποχής, του νέου οικονομικού, παραγωγικού, κοινωνικού, εργασιακού μοντέλου. Το μήνυμα είναι περισσότερη δημοκρατία, όχι δημοκρατία “υπό καθεστώς μερικής αναστολής” .

2. Οι επιπτώσεις της πανδημίας και της κλιματικής κατάρρευσης σε οικονομία και κοινωνία

Η πανδημία και τα μέτρα διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης – αλλού με καλύτερα και αλλού με χειρότερα αποτελέσματα ακόμα και τα μέτρα ανάκαμψης με την υπερβολική έμφαση σε “γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης” και μόνο, έχουν σημαντικές επιπτώσεις

• στην εφικτότητα της επίτευξης των στόχων για τη βιωσιμότητα (Sustainable Development Goals – SDGs), την γεφύρωση της οικονομίας με το περιβάλλον και την κοινωνία
• στις πολιτικές, στα μέτρα και στους διαθέσιμους πόρους για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, της φτώχειας και της μαζικής ανεργίας
• στην όποια πρόοδο είχε επιτευχθεί τα τελευταία 20 χρόνια σε θέματα φτώχειας, μείωσης του χάσματος πλουσίων και φτωχών, ισότητας των φύλων, βελτίωσης του προσδόκιμου ζωής κ.ά.
• στην πορεία για την προστασία του περιβάλλοντος
• στην προσβολή της ιδιωτικότητας και τις δημοκρατικές αξίες μέσω των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας

Η παγκόσμια οικονομία γνώρισε το 2020 τη χειρότερη ύφεση τα 90 τελευταία χρόνια, με τα πιο ευάλωτα τμήματα των κοινωνιών να επηρεάζονται δυσανάλογα:

• Περίπου 120 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν επιστρέψει ή πέσει σε ακραία φτώχεια.
• 114 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έχουν χαθεί.
• Τα φορολογικά έσοδα, οι άμεσες ξένες επενδύσεις, το εμπόριο και τα εμβάσματα έχουν μειωθεί και τα τρωτά σημεία του χρέους αυξήθηκαν παράλληλα με την αύξηση των επιπέδων χρέους σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η απάντηση όμως σε αυτή την κρίση δεν είναι μια άνευ όρων και ορίων ανάπτυξη αλλά ένα συνεκτικό σχέδιο αλλαγής του οικονομικού και παραγωγικού μοντέλου που

• δίνει έμφαση στην μεταρρύθμιση και στη βιώσιμη ευημερία και όχι απλώς στη μεγέθυνση κάποιων δημοσιονομικών αριθμών
• στον μετασχηματισμό της οικονομίας της σπατάλης, της κλιματικής – οικολογικής κρίσης και των οικονομικών – κοινωνικών ανισοτήτων σε μια κλιματικά ουδέτερη, βιώσιμη, κυκλική και κοινωνικά δίκαιη οικονομία για όλους και όλες, που διατηρεί μακροχρόνια το φυσικό πλούτο και την οικολογική ισορροπία.

Ανεργία και φτώχεια

Παρόλο που υπήρξε κάποια βελτίωση μετά από την οικονομική κρίση, τον Ιανουάριο του 2020, όταν εμφανίστηκε η πανδημία, η Ελλάδα ήταν αντιμέτωπη με περισσότερο από το διπλάσιο ποσοστό ανεργίας της ΕΕ-27 στο συνολικό πληθυσμό της (Ελλάδα 16,1%, ΕΕ 6,7%) και πολύ σοβαρή ανεργία μεταξύ των νέων κάτω των 25 χρόνων (Ελλάδα 33,4%, ΕΕ 15,2%) . Επίσης, το ποσοστό της απασχόλησης στη χώρα μας (δηλαδή το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε εργάσιμη ηλικία και που απασχολείται) βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίιπεδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εurostat το ποσοστό απασχόλησης για τα άτομα ηλικίας 20 έως 64 ετών στην Ελλάδα το 2020 ήταν 61% , το οποίο ήταν το χαμηλότερο ποσοστό στην ΕΕ των 27 (ο μέσος όρος στις χώρες της ΕΕ- 27 ήταν 72%).

Οικονομική φτώχεια

Μέσα στην πανδημία και εξαιτίας κάποιων μέτρων στήριξης, η πραγματική ανεργία, η φτώχεια και η κρίση δεν αποτυπώνονται με το πραγματικό μέγεθός τους. Ιδίως χτυπήθηκαν λόγω πανδημίας όσοι απασχολούνται στον πολιτιστικό και τουριστικό τομέα, τα εστιατόρια, τις ΜΜΕ και άλλες χαμηλόμισθες δραστηριότητες, οι νέοι/ες, οι μακροχρόνια άνεργοι/ες, όπως και πολλοί/ες από τους/τις αυτοαπασχολούμενους/ες, οι μικρές επιχειρήσεις και ο τομέας της ψυχαγωγίας. Η φτώχεια δεν αφορά μόνο όσους/ες είναι άνεργοι/ες αλλά και άτομα που είναι εργαζόμενα.

Το 17,9% του πληθυσμού διέτρεχε κίνδυνο εισοδηματικής φτώχειας πριν την νέα κρίση. Ίσως πιο εντυπωσιακό είναι ότι το 11% εκείνων που εργάζονταν, διέτρεχαν επίσης κίνδυνο φτώχειας. Τα επίπεδα φτώχειας για τα παιδιά ήταν ακόμα ψηλότερα. Από τα παιδιά κάτω των 16 ετών, το 20,4% διέτρεχαν κίνδυνο φτώχειας. Οι μονογονεϊκές οικογένειες με παιδιά βρίσκονταν ακόμα σε πιο απελπιστική κατάσταση.

Παρά το γεγονός ότι οι συντάξεις μειώθηκαν αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, σε σημείο που το 2019 ένα ποσοστό των ηλικιωμένων (8%) διέτρεχαν κίνδυνο φτώχειας, όμως συνέχισαν να αποτελούν πηγή οικονομικής στήριξης για τις οικογένειές τους.

Εκτός από την εισοδηματική φτώχεια, μετράται όμως και η υλική στέρηση. Αυτό σχετίζεται με την οικονομική πίεση, για το αν οι άνθρωποι μπορούν να αγοράσουν ανθεκτικά αγαθά που διαρκούν και οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια κοινωνία είναι φυσικό να έχουν, αν μπορούν για παράδειγμα να πληρώσουν το ενοίκιο, την υποθήκη τους ή άλλα δάνεια, αν μπορούν να διατηρούν το σπίτι τους ζεστό, και να τρώνε θρεπτικά τρόφιμα κ.λπ. Μια λίστα από 9 τέτοια “αντικείμενα” έχει διαμορφωθεί, και οι άνθρωποι θεωρείται ότι στερούνται υλικών αγαθών εάν δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά μόλις τρία από αυτά, και βρίσκονται σε σοβαρή στέρηση αν δεν μπορούν να αντέξουν τέσσερα από αυτά.

Το τρίτο μέτρο της φτώχειας είναι αυτό της συχνότητας εργασίας. Η πολύ χαμηλή συχνότητα εργασίας περιγράφει τον αριθμό των ατόμων ηλικίας 0-59 που ζουν σε νοικοκυριά όπου οι ενήλικες εργάστηκαν όχι περισσότερο από το 20% του δυναμικού τους κατά το προηγούμενο έτος.

Κοινωνικός αποκλεισμός

Ο κοινωνικός αποκλεισμός μπορεί να οριστεί ως «μια διαδικασία κατά την οποία ορισμένα άτομα ωθούνται στο περιθώριο, στα άκρα της κοινωνίας και εμποδίζονται από το να συμμετέχουν πλήρως λόγω της φτώχειας τους, ή λόγω έλλειψης βασικών ικανοτήτων και ευκαιριών για δια βίου μάθηση, ή ως αποτέλεσμα διακρίσεων. Αυτό τους απομακρύνει από θέσεις εργασίας, εισόδημα και ευκαιρίες εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και κοινωνικά και κοινοτικά δίκτυα και δραστηριότητες. Έχουν μικρή πρόσβαση στην εξουσία και στα όργανα λήψης αποφάσεων και έτσι συχνά αισθάνονται αδύναμα και ανίκανα να αναλάβουν τον έλεγχο των αποφάσεων που επηρεάζουν την καθημερινή τους ζωή» .

Υπολογίζεται, ότι το 30% του πληθυσμού στην Ελλάδα κινδύνευε το 2019 από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, το 16,2% ήταν άτομα σοβαρά αποκλεισμένα. Είναι προφανές ότι οι διάφορες μορφές φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού έχουν αυξηθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας και είναι πιθανό να κλιμακωθούν, όπως δείχνουν τα τελευταία στατιστικά δεδομένα. Προστέθηκαν στα παραπάνω ο φόβος της νόσου, η πίεση στα συστήματα υγείας, ο ψυχικός, ο φυσικός, ο πολιτιστικός και ο οικονομικός αντίκτυπος της καραντίνας συν ο περιορισμός της κινητικότητας.

Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι ο ψηφιακός αναλφαβητισμός με την ταυτόχρονη ραγδαία και ανεξέλεγκτη επικράτηση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας και την έλλειψη υποδομών δημιουργούν μια νέα μορφή τεράστιας ανισότητας αλλά και κινδύνους μαζικής επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων από ανεξέλεγκτες δομές. Μέσα στην πανδημία παρατηρήθηκε το φαινόμενο και το Κράτος και η Τοπική Αυτοδιοίκηση να δίνουν ανεξέλεγκτη πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των πολιτών σε κάθε λογής ιδιωτικές εταιρείες. Ανεξέλεγκτα στήθηκαν πλατφόρμες αιτήσεων για βοήθεια ευπαθών ομάδων, οδηγιών για συμπτώματα covid, συμμετοχής σε συνεντεύξεις προσλήψεων, συνεδριάσεων Διοικητικών Συμβουλίων, εργαστηρίων τέχνης, δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, οικογενειακής ψυχολογικής υποστήριξης, e.shope, αιτήσεων απαλλαγής τελών και φόρων, σε εταιρείες που συχνά κανείς δεν γνώριζε και που δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις νόμιμης διαχείρισης προσωπικών δεδομένων.

Η εποχή της διακινδύνευσης: από την ανάπτυξη χωρίς όρια, στα όρια που εκ των πραγμάτων θέτει το κλίμα και ο πλανήτης

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 (“Έκθεση της Λέσχης της Ρώμης”, οικολογικά και κοινωνικά κινήματα, διεθνείς οργανισμοί) προβλέφθηκαν οι κίνδυνοι όχι μόνο για την υγεία αλλά και για την κοινωνική συνοχή και την οικονομία από το μοντέλο ανάπτυξης που συνδέονταν όλο και περισσότερο με την συνεχή αύξηση του πλούτου μέσω της απεριόριστης κατανάλωσης, αγνοώντας τις “παράπλευρες απώλειες” στις κοινωνίες, στο περιβάλλον, ακόμα και την δυνατότητα να διασφαλιστεί μια παρόμοια ευημερία και για τις μελλοντικές γενεές. Οι περισσότερες προβλέψεις για τις επιπτώσεις είναι σήμερα – αρκετούς μήνες μετά την πανδημία – πραγματικότητα, στην υγεία, την οικονομία και την κοινωνία.

Ο κοροναϊός ως τελευταία προειδοποίηση για αλλαγή πορείας

Ο κοροναϊός άλλαξε απότομα τη ζωή μας, τον ρυθμό ανάπτυξης, τις οικονομικές προτεραιότητες, απειλεί σοβαρά την ατομική και δημόσια υγεία αλλά και προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους. Την ίδια στιγμή και μέσα σε αυτήν την δραματική κατάσταση τραντάζονται το σύστημα αξιών, οι οικονομικές και άλλες προτεραιότητες μας.

Αν κοιτάξουμε καλύτερα γύρω μας θα δούμε ότι οι κοινωνικές ανισότητες μεγεθύνονται αντί να μειώνονται σε περιόδους σαν κι αυτή που βιώνουμε, ενώ στην πραγματικότητα χρειάζονται περισσότερο παρά ποτέ πολιτικές συμπερίληψης όλων κι έμφαση στην κοινωνική συνοχή. Δυστυχώς, μεγάλα τμήματα της κοινωνίας αφήνονται στην τύχη τους σε περιόδους κρίσης όπως η τωρινή.

Απλά “συνηθισμένα” πράγματα, όπως ένα φιλί, ένα άγγιγμα, η παρέα, ένα τραπέζι με φίλους/ες, αναδεικνύονται σε αναντικατάστατα “αγαθά” και “υπηρεσίες” που είχαμε δωρεάν και δεν τους δίναμε σημασία, και που η οικονομία δεν μπορεί να “δημιουργήσει”, ίσως μόνο να προσφέρει “πλαστικά” υποκατάστατά τους. Το “είναι” αποκτά ξανά δραματική αξία σε σχέση με το “έχειν”. Το συνεχές κυνήγι της κατανάλωσης ή τα χρήματα ή τα ακίνητα και κινητά περιουσιακά “στοιχεία” δεν μπορούν να συγκριθούν ή να υποκαταστήσουν άλλες βασικές “άυλες” ανάγκες μας ή τη βιώσιμη ευημερία και ευτυχία που χαρίζουν ένα χαμόγελο, ένα άγγιγμα, μια αγκαλιά, μια βόλτα με τα πόδια ή το ποδήλατο, η φύση κοντά μας, η παρέα με τους φίλους/ες, ο έρωτας και η κοινωνική συνεύρεση.

Έχουμε μέσα σε αυτή την κρίση να αγωνιστούμε για την επιβίωσή μας, ενώ οι ανθρώπινες απώλειες από την πανδημία είναι σημαντικές και ο φόβος έχει κυριαρχήσει στις κοινωνικές σχέσεις. Αλλά, ταυτόχρονα, μας προσφέρεται μια μοναδική ευκαιρία να διαπιστώσουμε τόσο τα θετικά και τα σημαντικά που σήμερα μας λείπουν ή στερούμαστε λόγω των περιορισμών που επιβάλλονται όσο και τα λάθη, τα προβλήματα και τις κοινωνικές ανισότητες που υπάρχουν στον κόσμο μας και να κάνουμε τις αναγκαίες αλλαγές στην οικονομία, στην κοινωνική οργάνωση, στη σχέση μας με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους, στον τρόπο ζωής μας.

Τίποτα δεν μπορεί να είναι ίδιο την επόμενη μέρα. Μπορούμε ως κοινωνία να κάνουμε συνειδητά ένα restart, μια επανεκκίνηση, για να αλλάξουμε πορεία και να χαράξουμε μια διαδρομή που θα είναι βιώσιμη, συμπεριληπτική (inclusive), πράσινη, κοινωνικά υπεύθυνη, ανθεκτική και με λιγότερους προβλέψιμους κινδύνους. Αν θέλουμε να έχουμε λιγότερους κινδύνους και απειλές για την δημόσια υγεία πρέπει να δώσουμε έμφαση στην αποκατάσταση και την διατήρηση της υγείας και των οικοσυστημάτων, αφού είναι πλέον ορατό σε όλους τους πολίτες ότι η οικολογική κρίση συνδέεται με αυξημένους κινδύνους για την υγεία. Αλλά αν θέλουμε να έχουμε μια ανθεκτική, βιώσιμη οικονομία, πρέπει να αλλάξουμε στρατηγικά τις οικονομικές και αναπτυξιακές προτεραιότητες, μια και δεν μπορεί να υπάρχει οικονομία χωρίς ένα υγιές περιβάλλον, μια κοινωνία με συνοχή και ένα εκ νέου σταθεροποιημένο κλίμα.

Οι προκλήσεις για νέες πολιτικές μέσα στην κρίση

Μέσα στην κρίση ή και εξαιτίας της κρίσης, μια σειρά πολιτικών επιλογών που μερικά μόλις χρόνια πριν ούτε καν μπορούσαν να συζητηθούν, αποτελούν σήμερα μέρος του πακέτου οικονομικών και άλλων μέτρων που ελήφθησαν για να αντιμετωπιστεί η πανδημία και οι επιπτώσεις της σε όλα τα επίπεδα:

• Η ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας δύσκολα πλέον μπορεί να χλευαστεί, αντιθέτως αποτελεί “κοινό τόπο” στη σημερινή συγκυρία, υποχρεώνοντας ακόμα και τους φανατικούς υπέρμαχους ενός πλήρως ιδιωτικοποιημένου συστήματος περίθαλψης και κοινωνικής προστασίας να σιωπήσουν ή να ανακρούσουν πρύμνα, τουλάχιστον προς το παρόν.
• Κινητοποιούνται για την διάσωση της οικονομίας και την ανάκαμψη τεράστια ποσά σε διεθνές επίπεδο (μόνο οι ΗΠΑ θα διαθέσουν πάνω από 6 τρις δολάρια, ενώ συνολικά οι πόροι που θα διατεθούν παγκοσμίως θα ξεπεράσουν τα 20 τρις), όπως και σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Next Generation EU, Ταμείο Ανάκαμψης, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), όπου τα ποσά που θα διατεθούν από ευρωπαϊκές πηγές θα ξεπεράσουν το 1,8 τρις (χωρίς να υπολογίζονται τα ποσά που θα προέλθουν από καθαρά εθνικούς προϋπολογισμούς)
• “Αναστέλλονται” πολιτικές λιτότητας και αυστηρής δημοσιονομικής επιτήρησης, η αύξηση του χρέους δεν αποτελεί πλέον κόκκινο πανί ούτε καν για τους πιο φανατικούς του Ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας, ενώ μέσα σε ελάχιστους μήνες άλλαξαν οι αυστηροί κανόνες του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας
• Η Ευρωπαϊκή Ένωση “απέκτησε” διαδικασίες και αρμοδιότητες για την από κοινού προμήθεια ιατροφαρμακευτικού υλικού για λογαριασμό των κρατών μελών και με δυνατότητα να κάνει καλύτερες συμφωνίες σε σχέση με τις δυνατότητες των ασθενέστερων κρατών.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δανειστεί από τις αγορές για να καλύψει μέρος των ποσών που θα “μεταβιβαστούν” προς τα Κράτη – Μέλη και η αποπληρωμή του αμοιβαίου (κοινού) χρέους θα γίνει όχι με αυξημένη συμμετοχή των κρατών μελών στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό αλλά με έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων (κάτι που είχε απορριφθεί στις αρχές της χρηματοπιστωτικής κρίσης, αν και είχε προταθεί από τους Πράσινους, ιδιαίτερα μέσω της πρότασης του πράσινου Ευρωβουλευτή Sven Giegold, που είχε υπερψηφιστεί από το Ευρωκοινοβούλιο, τον Μάρτιο 2010, όταν η Ελλάδα έμπαινε στο πρώτο μνημόνιο). Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως το 30% των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα χρηματοδοτηθεί από πράσινα ομόλογα.
• Το φιλόδοξο – τουλάχιστον στα λόγια – σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που έγινε σύμβολο της ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά κινδυνεύει από τις προσπάθειες ορισμένων κυβερνήσεων να το αποδυναμώσουν και να στρέψουν πάλι τις κατευθύνσεις της ανάκαμψης σε πιο ‘business as usual” κατευθύνσεις.

Τα άνευ προηγουμένου φορολογικά και νομισματικά μέτρα – 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε παγκόσμια κλίμακα για διάσωση και τόνωση της οικονομίας καθώς και τα μέτρα έκτακτης ανάγκης από τις κεντρικές τράπεζες αλλά και περιφερειακούς θεσμούς – έχουν μετριάσει προς το παρόν τον κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας στις ανεπτυγμένες χώρες ειδικότερα, αν και δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν έναν μεγάλο αριθμό θανάτων ακόμα και στις πιο πλούσιες χώρες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, ΕΕ). Η κινητοποίηση τεράστιων πόρων έχει συμβάλλει στο να αποφευχθεί προς το παρόν μια συστημική χρηματοπιστωτική κρίση, όπως αυτή του 2008-2009, ενώ ορισμένοι δείκτες της αγοράς επωφελήθηκαν από την κρίση (φαρμακευτικές εταιρείες, τρόφιμα, μέσα και υπηρεσίες καθαρισμού κ.ά. Η πρόωρη όμως άρση των υποστηρικτών μέτρων μπορεί να δημιουργήσει φαινόμενο ντόμινο στην οικονομία, κυρίως των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και στην εργασία.

Επιτάχυνση αποκλινουσών, προϋπαρχουσών τάσεων μέσα στην πανδημία

Η κρίση επιτάχυνε δύο αποκλίνουσες, προϋπάρχουσες τάσεις:

• Η μία αφορά στην ενίσχυση της τεχνολογικής και ψηφιακής καινοτομίας – ορισμένες εφαρμογές τα πήγαν ιδιαίτερα καλά – και της έρευνας σε συγκεκριμένους τομείς (εμβόλια, ρομποτική) καθώς, και σε κάποια έκταση, της κοινωνικής καινοτομίας. Η κοινωνική απομόνωση επιτάχυνε την εξοικείωση μεγάλου τμήματος της κοινωνίας με ψηφιακές εφαρμογές, ακόμα και αν υπερτιμήθηκε συχνά η πρόοδος με την έμφαση να δίνεται στην ποσότητα (πχ ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης), χωρίς να γίνεται σε βάθος ανάλυση των τελικών αποτελεσμάτων, δηλαδή όχι μόνο πόσα παιδιά φαίνονταν συνδεδεμένα αλλά και πόσα συμμετείχαν ουσιαστικά ή – από την άλλη – ποια παιδιά, και ποια από αυτά ευάλωτα, έμειναν πλήρως εκτός εκπαίδευσης για κοινωνικούς κυρίως λόγους, αφού δεν υπήρξε πρόβλεψη ώστε η ψηφιοποίηση να περιλάβει και τις πιο ευάλωτες κατηγορίες παιδιών (μειονότητες, πρόσφυγες, φτωχικές οικογένειες κ.ά.).
• Η άλλη τάση είναι αυτή που εντοπίζεται (και) στην εκπαίδευση, οι εξελίξεις και τα μέτρα άφησαν και αφήνουν απέξω με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μεγάλες κοινωνικές ομάδες, ίσως και το ⅓ της κοινωνίας, από πολύ βασικές “κοινωνικές υπηρεσίες”, ενώ μεγαλύτερες είναι και οι ανισότητες σε πολλούς τομείς (ισότητα φύλων, ενεργοί εργαζόμενοι – άνεργοι, άτομα με δεξιότητες και γνώσεις – άτομα με στοιχειώδεις δεξιότητες και γνώσεις, επιχειρήσεις με πρόσβαση σε χρηματοοικονομικά εργαλεία και τραπεζικό δανεισμό vs μικρομεσαίες και κοινωνικές επιχειρήσεις που συναντούν πολλά εμπόδια, συχνά ανυπέρβλητα πρόσβασης σε χρηματοοικονομικά εργαλεία διάσωσης και κυρίως επανεκκίνησης).

Η αύξηση του χάσματος και της ανισότητας μέσα στις κοινωνίες και μεταξύ χωρών

Ήδη πολλές εκθέσεις διεθνών οργανισμών έχουν αναδείξει το γεγονός ότι ενώ ο ιός μπορεί να μολύνει τους πάντες χωρίς διακρίσεις, εντούτοις οι επιπτώσεις από την πανδημία είναι διαφορετικές σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, όχι μόνο με βάση την ηλικία ή την ύπαρξη ή μη υποκείμενων νοσημάτων αλλά και εξαιτίας διαφορετικών κοινωνικών συνθηκών. Για παράδειγμα, ιδιαίτερα στην πρώτη περίοδο της πανδημίας ο μεγαλύτερος αριθμός μολύνσεων σχετίζονταν με ταξίδια και με την μεσαία τάξη που για λόγους κοινωνικούς, οικονομικούς ή εργασιακούς ταξίδευε, συμμετείχε σε εκθέσεις, επισκέπτονταν διάφορες χώρες, ενώ τα περισσότερα θύματα φαίνεται να ήταν άτομα μεγάλης ηλικίας σε δομές όπως οίκοι ευγηρίας ή άλλες κλειστές δομές (Ν. Υόρκη, Ισπανία, Σουηδία κ.ά.). Όμως, όσο περνάει ο καιρός, οι μολύνσεις φαίνεται – σύμφωνα και με σχετική έκθεση του ΔΝΤ – να είναι δυσανάλογα περισσότερες μεταξύ φτωχικών γειτονιών και εργαζομένων στην παραγωγή, καθώς και σε κλειστές δομές ακόμα και μεταξύ του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού που είναι στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης της πανδημίας.

Το ίδιο ισχύει όμως και ως προς τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας. Φαίνεται ότι η πανδημία είχε δυσανάλογες οικονομικές επιπτώσεις στους πιο αδύναμους και ευάλωτους, ενώ το πιο πλούσιο τμήμα των κοινωνιών επωφελήθηκε, μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις σε σημαντικό βαθμό, και μπορεί να αύξησε την περιουσία του. Επίσης, οι μεγάλες επιχειρήσεις φαίνεται να επωφελήθηκαν δυσανάλογα σε σύγκριση με τις μικρές, μεσαίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις, με αποφάσεις και επιλογές των κυβερνήσεων και των συστημικών τραπεζών (απορρόφηση σε δυσανάλογο ποσοστό των κεφαλαίων κίνησης και των ενισχύσεων στήριξης που διατέθηκαν μέσα στην πανδημία, όπως και στο προβλεπόμενο σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ΕΛΛΑΔΑ 2.0).

Σύμφωνα με έκθεση που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του ΔΝΤ διαπιστώθηκε ότι:

• Για πολλούς ανθρώπους και επιχειρήσεις ακόμα και μέσα στον αναπτυγμένο κόσμο και σε χώρες όπως η Ελλάδα, ο αντίκτυπος της πανδημίας ήταν καταστροφικός. Αυτό εξηγεί και την αυξανόμενη οργή και αγανάκτηση μέσα στις κοινωνίες που οδηγεί και σε άρνηση συμμόρφωσης με συνεχείς απαγορεύσεις. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα η έξοδος από την προηγούμενη δημοσιονομική κρίση δεν οδήγησε παρά στην είσοδο στην νέα, ίσως βαθύτερη κρίση από τον κοροναϊό.
• Πολλές “αναπτυσσόμενες” χώρες αντιμετωπίζουν πολλαπλή κρίση μεγάλης κλίμακας, μην έχοντας τους πόρους για να διασφαλίσουν την υγεία των πολιτών, τον εμβολιασμό, την αναγκαία ιατρο-νοσηλευτική στήριξη ή τα στοιχειώδη για την καθημερινή επιβίωση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού καθώς και εργαλεία για την ανάκαμψη της οικονομίας, των επιχειρήσεων και της οικονομίας.
• Αν υπάρχει πρόβλημα στις πλούσιες χώρες γρήγορης και εκτεταμένης πρόσβαση του πληθυσμού στα εμβόλια, για την πλειονότητα των υπόλοιπων χωρών ο εμβολιασμός θα είναι ένα όνειρο για το 2023 ή 2024 ή το 2025 παρά το πρόγραμμα COVAX (χρηματοδότηση εμβολίων για τις πιο φτωχές χώρες).
• Δεν θα είμαστε ασφαλείς όσο το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού θα παραμένει χωρίς προστασία απέναντι στην πανδημία, και ίσως η κορύφωση της πανδημίας να μην είναι ορατή ακόμα αν ο ιός διαδίδεται και μεταλλάσσεται στις πιο φτωχές χώρες και επιστρέφει με στελέχη και μεταλλάξεις που ίσως είναι πιο επικίνδυνες (πχ Ν. Αφρικής, Βραζιλίας, Ινδίας. Αγκόλα-Τανζανίας κ.ά.).

3. Οι επιπτώσεις της κλιματικής και οικονομικής κρίσης στην οικονομία

Η κλιματική κρίση μπορεί να προκαλέσει άμεση ζημιά στην οικονομία διπλάσιου μεγέθους από αυτήν της πανδημίας σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες. Σε βάθος χρόνου, όμως μπορεί να απειλήσει τον ίδιο τον πολιτισμό, όχι μόνο την οικονομία. Από την άλλη, οι πολιτικές για το κλίμα μετασχηματίζουν την οικονομία.

O Χάρτης Πορείας Net Zero 2050, του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) δείχνει ότι “δεν έχει πλέον σημασία τι σκέφτονται οι κυβερνήσεις ή επιχειρήσεις της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων για την προσπάθεια απανθρακοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας και τη συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κάτω από 1,5 °C”. Ο IEA “καλεί σε απόσυρση από νέες επενδύσεις σε νέες υποδομές ορυκτών καυσίμων”,

Μόλις μια εβδομάδα αργότερα από την δημοσιοποίηση του Χάρτης Πορείας (τον οποίο παρήγγειλε η συντηρητική Βρετανική Κυβέρνηση ενόψει του COP 16 για το κλίμα, στα τέλη του 2021, είδαμε 3 από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες (Shell, ExxonMobil, Chevron) να βρίσκονται αντιμέτωπες με την απόφαση του δικαστηρίου (Shell) ή των “μετόχων” τους να αλλάξουν πορεία, μέσα στην ίδια την Γενική Συνέλευσή τους. Όλο και περισσότερα οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων θα βρίσκονται αντιμέτωπες τόσο με τα δικαστήρια όσο και με τους μετόχους τους, την κοινή γνώμη, τις διεθνείς συμφωνίες, τους νέους και τις νέες.

Η έκθεση 224 σελίδων του IEA αποκαλύπτει ένα νέο, άγνωστο κόσμο για όσες κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, χώρες, κοινωνίες συνεχίζουν να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους προς μια οικονομία που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα: πετρέλαιο, ορυκτό “φυσικό” αέριο, λιγνίτη και κάρβουνο: «Πέρα από τα έργα που έχουν ήδη αναληφθεί από το 2021, δεν υπάρχουν νέα πεδία πετρελαίου και φυσικού αερίου εγκεκριμένα για ανάπτυξη στην πορεία μας και δεν απαιτούνται νέα ανθρακωρυχεία ή επεκτάσεις ορυχείων», γράφει ο IEA. «Η ακλόνητη πλέον εστίαση της πολιτικής στην αλλαγή του κλίματος και στην πορεία καθαρών μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου οδηγεί σε απότομη μείωση της ζήτησης ορυκτών καυσίμων, πράγμα που σημαίνει ότι η εστίαση των παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου μεταβάλλεται εξ ολοκλήρου στην παραγωγή – και στη μείωση των εκπομπών – από τη λειτουργία των υπαρχόντων περιουσιακών στοιχείων.”

Η έκθεση δεν προέρχεται από έναν οργανισμό που προωθεί δράσεις για το κλίμα, εξάλλου δημιουργήθηκε το 1974 για να συμβάλλει στην προστασία των συμφερόντων των χωρών που καταναλώνουν πετρέλαιο και τα περισσότερα στελέχη του προέρχονται κυρίως από επιχειρήσεις ορυκτών καυσίμων. Αποκτά, λοιπόν, ιδιαίτερη σημασία η έκθεση μια και σκιαγραφεί τον βαθύ μετασχηματισμό του ενεργειακού τομέα της οικονομίας που αποτελούσε για δεκαετίες βασικό μοχλό κερδών και συσσώρευσης πλούτου. Οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων μπορούσαν να βασίζονται συνήθως στην ανάλυση του ΔΟΕ για να δικαιολογήσουν τους ισχυρισμούς τους ότι η ζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου θα συνεχίσει να αυξάνεται έως το 2040 ή και μετά. Μέχρι τώρα, η ανάλυση του ΙΕΑ που ήταν φιλική προς τα ορυκτά καύσιμα είχε σοβαρές, επιζήμιες επιπτώσεις στη διεθνή δράση για το κλίμα και την οικονομία. Στα πέντε χρόνια από την υπογραφή της Συμφωνίας του Παρισιού, 60 από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο επένδυσαν 3,8 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε νέα έργα ορυκτών καυσίμων – κυρίως επειδή ο IEA διαβεβαίωνε ότι μπορούσαν.

Πλέον οι κυβερνήσεις και οι τράπεζες δεν μπορούν να σφυρίζουν αδιάφορα. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν μπορούν πλέον να δικαιολογήσουν δανεισμό, παροχή εγγυήσεων, ασφάλιση ή επένδυση σε έργα επέκτασης κάρβουνου, λιγνίτη, φυσικού αερίου ή πετρελαίου ή σε αγωγούς, εγκαταστάσεις και υποδομές που διευκολύνει αυτήν την επέκταση. Γι αυτό είναι απαράδεκτη η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να παράσχει κρατική εγγύηση στην Energean Oil and Gas για δάνειο ύψους 100 εκατομμυρίων ευρώ, για να συνεχίσει τις “οικονομικά ζημιογόνες”, όπως η ίδια ισχυρίζεται, δραστηριότητες εξόρυξης πετρελαίου (κακής ποιότητας) από τον Πρίνο, στη Νέα Καρβάλη.

Η απώλεια της φύσης και η οικολογική κρίση απειλούν την οικονομία

Η συνεχιζόμενη απώλεια φυσικών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων των δασών, έχει γίνει συστημικός κίνδυνος για την παγκόσμια οικονομία, προειδοποιεί νέα έκθεση του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP). Κατά την τελευταία δεκαετία, το 26% της παγκόσμιας απώλειας δέντρων προκλήθηκε από την παραγωγή μόλις επτά γεωργικών προϊόντων – βοοειδή, φοινικέλαιο, σόγια, κακάο, καουτσούκ, καφές και ίνες ξύλου – αναφέρει η έκθεση State of Financing for Nature.

Εκτός από τις σημαντικές αλλαγές στα οικοσυστήματα, τελικά απειλούνται και οι οικονομίες που βασίζονται στους φυσικούς πόρους. Οι συντάκτες της έκθεσης προέτρεψαν τις κυβερνήσεις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις να θέσουν τη φύση στο επίκεντρο της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης τριπλασιάζοντας τη διαθέσιμη χρηματοδότηση για φιλικά προς το περιβάλλον έργα έως το 2030.

Για να επιτευχθούν οι στόχοι της συγκράτησης της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας και ανάκαμψης της βιοποικιλότητας και της ανακοπής της υποβάθμισης της γης, πρέπει να καλυφθεί σε παγκόσμιο επίπεδο το χάσμα χρηματοδότησης 4,1 τρις. δολαρίων στη φύση έως το 2050. Οι τρέχουσες επενδύσεις σε λύσεις που βασίζονται στη φύση ανέρχονται σε 133 δις δολάρια – τα περισσότερα από δημόσιες πηγές.

Λόγω της απουσίας μιας συστηματικής διερεύνησης του θέματος της οικονομικής διάστασης της κλιματικής και οικολογικής κρίσης στην Ελλάδα, και της απουσίας συγκεκριμένων εκτιμήσεων για το ύψος της ζημιάς που προκαλείται, μπορούμε με κάποια ασφάλεια να εκτιμήσουμε για την επίτευξη των κλιματικών στόχων, της προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα, της ανακοπής της ερημοποίησης και υποβάθμισης της γης καθώς και της αποκατάστασης της απώλειας οικοσυστημάτων, το χάσμα χρηματοδότησης ανέρχεται σε μερικά δεκάδες ή και εκατοντάδες δις μέχρι το 2030. Είναι για αυτό πολύ σημαντικό το μεγαλύτερο μέρος των πόρων και των επενδύσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 καθώς των ιδιωτικών και δημοσίων επενδύσεων για τη δεκαετία 2021-2030 να κατευθυνθούν σε δραστηριότητες και λύσεις που βασίζονται στη φύση, σε δράσεις για προστασία του κλίματος και προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα, στην προστασία και αποκατάσταση της φύσης και της βιοποικιλότητας (συμπεριλαμβανομένης και της γενετικής ποικιλότητας των ειδών) και στην προστασία του εδάφους από την ερημοποίηση και διάβρωση.

Η πιο ολοκληρωμένη μελέτη – αυτή της Τράπεζας της Ελλάδος (η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2011), υπολογίζει εξάλλου την οικονομική ζημιά στην Ελλάδα από την κλιματική αλλαγή στον αιώνα που διανύουμε περίπου στα 700-750 δις ευρώ, δηλαδή περισσότερο από 2,5 φορές το δημόσιο χρέος και 20πλάσια των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.

4. Η εισαγωγή νέων δεικτών και κανόνων για την αξιολόγηση της προόδου και της βιωσιμότητας

Η ανάγκη μεταστροφής σε ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης κάνει επιτακτική την υιοθέτηση εναλλακτικών δεικτών αξιολόγησης της ανθρώπινης προόδου. Οι εν λόγω δείκτες θα πρέπει να αξιολογούν όχι μόνο τις οικονομικές επιδόσεις μιας κοινωνίας, όπως το μέγεθος του ΑΕΠ ή το ισοζύγιο πληρωμών αλλά και την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα μιας οικονομίας, τον αντίκτυπο της στην ανθρώπινη ευημερία και το περιβάλλον, δηλαδή την ευρύτερη επίδραση των οικονομικών πολιτικών στην ίδια την οικονομία, στο περιβάλλον και στην κοινωνία.

Θεωρητικά πλαίσια όπως ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης (HDI) και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς αξιολόγησης των ακολουθούμενων οικονομικών πολιτικών και των διαφόρων προγραμμάτων στήριξης.

Ειδικότερα στην περίπτωση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων στήριξης, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης κρίνεται σκόπιμο η αξιολόγηση των χρηματοδοτούμενων έργων να περιλαμβάνει και αποτίμηση της συμβολής των συγκεκριμένων δράσεων στην επίτευξη των 17 στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και των 169 συνδεδεμένων στόχων. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει εφικτό με τη δημοσίευση πίνακα αποτελεσμάτων (όπου θα εμφανίζεται η εξέλιξη των σχετικών δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης) στο πλαίσιο του Κύκλου του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου όπου γίνεται η αξιολόγηση της πορείας του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της κάθε χώρας-μέλους. Με τον τρόπο αυτό η ΕΕ θα μπορεί να δώσει σάρκα και οστά στη διακηρυγμένη πολιτική της για βιώσιμη ανάπτυξη .

Επίσης, πρέπει να ενσωματώσουμε την διάσταση του φύλου σε όλες τις πολιτικές και προγράμματα και να παρακολουθούμε τις επιπτώσεις τους μέσω του Δείκτη Ισότητας Φύλων.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε και μια σειρά νέων εργαλείων, ώστε να παρακολουθούνται τα αποτελέσματα των πολιτικών σε σημαντικούς τομείς, όπως η μείωση των ανισοτήτων για λόγους φύλου ή η επίτευξη των στόχων για μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, η κοινωνική ένταξη κ.ά.:

• Το “κλιματικό ισοζύγιο” (climate budget), είναι ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει να παρακολουθούμε τις επιπτώσεις πολιτικών, μέτρων και επενδύσεων στην πραγματική μείωση (ή όχι) εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα
• Κάθε στρατηγική και προϋπολογισμός του κεντρικού κράτους, των περιφερειών και των δήμων θα πρέπει να αναλύεται σε “προϋπολογισμό φύλου”, σε “προϋπολογισμό νέων” και “προϋπολογισμό ΑΜΕΑ” αν θέλουμε να ενσωματώσουμε τις κοινωνικές διαστάσεις στην οικονομική πολιτική. Σήμερα απλώς βγαίνουν κάποια προγράμματα που αφορούν τους νέους ή τα ΑΜΕΑ αλλά δεμ αξιολογείται η συνεισφορά όλων των άλλων προγραμμάτων στην διασφάλιση των δικαιωμάτων των νέων, των ΑΜΕΑ ή των γυναικών, πέρα από τις γνωστές γενικότητες που περιλαμβάνονται σε όλα τα προγράμματα που προκηρύσσονται.
• Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί στην παρακολούθηση των επιπτώσεων των πολιτικών στην νησιωτικότητα και γενικά στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της συνοχής μεταξυ των περιφερειών, με αξιολόγηση των επιπτώσεων των οικονομικών επιλογών στις πολιτικές αυτές.

Το κόστος “αερίων που αλλάζουν το κλίμα” και η ενσωμάτωσή του με στόχο την δίκαιη διαμόρφωση των τιμών αγαθών και υπηρεσιών

Φαίνεται ότι μια σειρά νέων εργαλείων (χρηματο-οικονομικών, φορολογικών, αναδιανομής με βάση την δικαιοσύνη για την ενέργεια) υιοθετούνται σε περιφερειακό ή διεθνές επίπεδο, που θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και τις οικονομικές πολιτικές, στο “κόστος” υπηρεσιών και αγαθών, στην άνθιση ή συρρίκνωση οικονομιών και οικονομικών τομέων. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι η ενσωμάτωση του κλιματικού και κοινωνικού κόστους που προκαλεί η εκπομπή αερίων που αλλάζουν το κλίμα (κόστος CO2) που εκφράζει σε κλιματικό / κοινωνικό κόστος την ¨ενέργεια από ορυκτά καύσιμα που περιλαμβάνει κάθε αγαθό ή υπηρεσία που χρησιμοποιούμε”. Μαζί με άλλα σημαντικά κοινωνικά (συνθήκες εργασίας, αποτροπή εκμετάλλευσης και σύγχρονης σκλαβιάς) και οικολογικά κριτήρια (αποτροπή της καταστροφής περιβάλλοντος, αποφυγή χρήσης επικίνδυνων χημικών, δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης και ελαχιστοποίησης της σπατάλης φυσικών πόρων κ.ά.), πρέπει να ενσωματώσουμε στις τιμές αγαθών και υπηρεσιών και το κόστος που συνεπάγεται ή χρήση ορυκτών καυσίμων ή άλλες πρακτικές επιβάρυνσης του κλίματος.

Το κοινωνικό κόστος του CO2 είναι όλο και πιο έντονο. Όμως δεν πρέπει μια ενσωμάτωση αυτού του κόστους στις τιμές των προϊόντων να λειτουργήσει ως μια ακόμα επιβάρυνση που θα πληρώσουν κυρίως οι πιο αδύναμοι, αλλά ως ένας πόρος που θα επιστρέφει με κοινωνικά κριτήρια στους οικονομικά πιο αδύναμους, στο πλαίσιο μιας κλιματικής δικαιοσύνης και μιας νέας κοινωνικής αναδιαμενητικής πολιτικής.

Ο πλούτος που παράγεται από την ενέργεια θα πρέπει να αναδιανέμεται με βάση κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια, αντί να καταλήγει στις τσέπες των λίγων και ισχυρών. Μια πιθανή αναδιανομή του με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα και την συνολικη περιουσία θα ήταν ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς η αναδιάρθρωση της ενέργειας και της οικονομίας μπορεί να γίνει και κοινωνικά δίκαιη.

Ένα συνεκτικό φορολογικό σύστημα που επιδιώκει κοινωνικούς και πράσινους / κλιματικούς στόχους μειώνει την επιβάρυνση στην εργασία και στις πράσινες και κοινωνικά αναγκαίες υπηρεσίες, στα κοινωνικά χρήσιμα και οικολογικά αγαθά, και μεταφέρει την επιβάρυνση σε αντικοινωνικές και καταστροφικές για το κλίμα και το περιβάλλον οικονομικές και άλλες δραστηριότητες (ρύπανση, σπατάλη ενέργειας και πόρων, χρήση ορυκτών καυσίμων, βραχυπρόθεσμες κερδοσκοπικές μετακινήσεις κεφαλαίων, εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, χρήση φυτοφαρμάκων, εισαγωγές προϊόντων χωρίς κοινωνικά και περιβαλλοντικά μέτρα, κ.α) . Είναι λογικό το ΙΧ να επιβαρύνεται με υψηλό συντελεστή ΦΠΑ, αλλά τα ποδήλατα και τα εξαρτήματά τους θα έπρεπε να έχουν τον χαμηλότερο συντελεστή, αντί να επιβαρύνονται και αυτά, όπως σήμερα, με τον πιο υψηλό. Οι επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες (πχ ηλιακά συστήματα, συστήματα και υπηρεσίες εξοικονόμησης, επαναχρησιμοποίηση προϊόντων και υλικών κ.ά.) θα έπρεπε να ενισχυθούν με εφαρμογή χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ και κίνητρα φοροαπαλλαγών, ενώ αντιθέτως οι αντι-περιβαλλοντικές επενδύσεις και δραστηριότητες (πχ εξόρυξη μετάλλων και ορυκτών καυσίμων, συσκευές και γενικότερα επενδύσεις σε φυσικό αέριο ή πετρέλαιο) δεν πρέπει να τυγχάνουν ενισχύσεων και φορολογικών διευκολύνσεων ή και επιδοτήσεων όπως σήμερα συμβαίνει.

Πρέπει να μειώσουμε τα κίνητρα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που δίνονται σήμερα σε καταστροφικές για το κλίμα συμπεριφορές και πρακτικές.,Η επανεξέταση των δημόσιων επιδοτήσεων και του τι ενισχύουν, η συνεκτίμηση του κόστους της υποβάθμισης του οικοσυστήματος σε αγαθά και υπηρεσίες που χρησιμοποιούμε (δημόσιο, ιδιωτικός τομέας, νοικοκυριά) και η ενσωμάτωση της αξίας της φύσης στην ανάλυση πιστωτικού κινδύνου θα εφαρμόζονται όλο και περισσότερο στην προσπάθεια να στραφεί η οικονομία σε πιο πράσινη κατεύθυνση.

Η χώρας μας πρέπει να σταματήσει την φανερή ή “καλυμμένη” ενίσχυση των ορυκτών καυσίμων με ποσά που ξεπερνούν σε ετήσια βάση τα 4,9 δις ευρώ.

«Πράσινη» ταξινομία της ΕΕ για τις επενδύσεις και νέοι κανόνες για την επιλογή ενεργειακών έργων

Η ταξινομία της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση θέτει τις γενικές προϋποθέσεις που οφείλει να πληροί μια οικονομική δραστηριότητα για να χαρακτηριστεί ως «περιβαλλοντικά βιώσιμη». Στην δεύτερη προτεινόμενη «κατ’ εξουσιοδότηση πράξη» του καταλόγου κριτηρίων για τις βιώσιμες επενδύσεις (“EU taxonomy”) που παρουσιάστηκε από την Κομισιόν στις 2 Φεβρουαρίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ταξινομεί ορισμένες επενδύσεις σε “φυσικό” αέριο και πυρηνική ενέργεια ως βιώσιμες, πλην όμως μεταβατικού χαρακτήρα. Το αιτιολογικό της Κομισιόν είναι ότι «πρόκειται για δραστηριότητες που δεν μπορούν ακόμη να αντικατασταθούν από τεχνολογικά και οικονομικά εναλλακτικές λύσεις χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, αλλά συμβάλλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, σύμφωνα με τους στόχους και τις δεσμεύσεις της ΕΕ για το κλίμα, και υπό αυστηρές προϋποθέσεις, χωρίς να αποθαρρύνουν τις επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» . Ειδικότερα στην περίπτωση του “φυσικού” αερίου η «κατ’ εξουσιοδότηση πράξη» ορίζει πως οι εγκαταστάσεις θα πρέπει να πληρούν αυστηρές προϋποθέσεις, όπως να αντικαθιστούν πιο ρυπογόνες μορφές ενέργειας και να συμβάλουν στη μετάβαση σε ανανεώσιμες μορφές ενέργειας ή σε αέρια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών έως τις 31 Δεκεμβρίου 2035.

Σε αντίθεση με την παραπάνω απόφαση στο τέλος του Φεβρουαρίου 2022 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε το «πάγωμα» της χρηματοδότησης έργων φυσικού αερίου με την παράλληλη ενίσχυση της χρήσης υδρογόνου, την δέσμευση εκπομπών CO2 αλλά και την αποθήκευση ενέργειας. Οι νέοι επικαιροποιημένοι κανόνες που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την επιλογή των ενεργειακών έργων προς χρηματοδότηση ορίζουν ότι τα έργα που βασίζονται στο φυσικό αέριο δεν θα είναι πλέον επιλέξιμα για χρηματοδότηση από την ΕΕ. Ωστόσο, μια προσωρινή παρέκκλιση θα επιτρέψει, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, έργα φυσικού αερίου από τον τέταρτο ή πέμπτο κατάλογο ΕΚΕ να είναι επιλέξιμα για ταχεία διαδικασία αδειοδότησης. Σε κάθε περίπτωση, η προτεινόμενη νομοθεσία δεν θα θίγει το δικαίωμα μιας χώρας να καθορίζει τον τρόπο χρήσης των ενεργειακών της πόρων και να καθορίζει το δικό της ενεργειακό μείγμα .

Την ώρα που γράφονταν οι παραπάνω γραμμές ανακοινωνόταν πως η Κομισιόν αποφάσιζε να δώσει το «πράσινο» φως στο ελληνικό αίτημα για μετάθεση της ημερομηνίας απόσυρσης των λιγνιτικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής από το 2024 στο 2028 .

Όπως όλα δείχνουν θα χρειαστεί ακόμα αρκετός χρόνος για να ξεκαθαρίσει το τοπίο της επιλεξιμότητας έργων που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα.

5. Αλλαγή αρχιτεκτονικής, όχι “business as usual”

Το ερώτημα τι πρέπει να κάνουμε για να παραμείνει η αλλαγή του κλίματος εντός του 1,5 βαθμού C είναι μια πραγματική αλλαγή παιχνιδιού. Το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να επενδύσουμε στην αλλαγή του μοντελου, αλλά πότε πρέπει το κάνουμε και πώς θα γίνει αυτό με κοινωνική δικαιοσύνη ώστε να μην μείνει κανένας και καμία πίσω κατεστραμμένος/η. Η ανάκαμψη της οικονομίας πρέπει λοιπόν να πετύχει ταυτόχρονα και ως προς τους κλιματικούς και ως προς τους οικολογικούς στόχους, και μάλιστα υπό ασφυκτικά χρονικά πλαίσια.

Οι οικονομίες και κοινωνίες που δεν θα μπορέσουν εγκαίρως να επεξεργαστούν και να εφαρμόσουν σταδιακά νέα μοντέλα οικονομίας και τα απαραίτητα εργαλεία μετασχηματισμού της οικονομίας θα έχουν σημαντικό κόστος και η οικονομία τους θα πληγεί βαριά. Το πάθημα με τον λιγνίτη είναι χαρακτηριστικό. Οι ελληνικές κυβερνήσεις και τα κόμματα έκλεισαν τα μάτια μπροστά στο αυξανόμενο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη και γενικά ορυκτά καύσιμα, με αποτέλεσμα η ΔΕΗ και τα νοικοκυριά να επιβαρύνονται με εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως και ο ηλεκτρική ενέργεια από μονάδες λιγνίτη να γίνει πολύ ακριβή.

Αργά ή γρήγορα, οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες που συνεχίζουν να παραμένουν υποστηρικτές των ορυκτών καυσίμων θα συνειδητοποιήσουν ότι ο υπόλοιπος κόσμος κινείται προς άλλη κατεύθυνση και ευημερεί από την ενεργειακή μετάβαση σε ένα μέλλον χωρίς ορυκτά καύσιμα, ενώ οι πολίτες θα αναρωτιούνται γιατί η περιοχή τους μένει πίσω και καταστρέφεται, όπως έγινε με τη Δυτική Μακεδονία και το λιγνίτη – σήμερα είναι η πρώτη σε ανεργία και οικονομική κρίση περιφέρεια της χώρας. Αλλά αν καθυστερήσουν και άλλο στην μετάβαση, όταν θα το συνειδητοποιήσουν ίσως να είναι πολύ αργά για πολλές επιχειρήσεις, εργαζόμενους και τοπικές οικονομίες.

Οι πολιτικοί και οι κυβερνήσεις που είτε σφυρίζουν αδιάφορα είτε – έχοντας πάρει το μάθημά τους – κινούνται μόνο στο επίπεδο των λόγων και καλύπτουν τις πράξεις τους προς αντίθετη κατεύθυνση με “ωραία επικοινωνιακά μηνύματα” δεν βλάπτουν μόνο το κλίμα και το περιβάλλον αλλά και την οικονομία και την κοινωνία. Όσες κοινωνίες και οικονομίες μείνουν πίσω σε αυτή την κούρσα αλλαγών της οικονομίας, της παραγωγής, της κατανάλωσης, της τεχνολογίας και των αξιών, θα πληρώσουν ακριβά διπλό τίμημα: όχι μόνο το κόστος των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και το κόστος από την καθυστέρηση στις αναγκαίες επενδυτικές αλλαγές. Η κατάρρευση των τομέων της παλιάς οικονομίας θα είναι πολύ πιο απότομη χωρίς κατάλληλη προετοιμασία – όπως για παράδειγμα έγινε στις λιγνιτικές περιοχές στη Δυτική Μακεδονία, όπως συνέβη παλιότερα με τη βαριά βιομηχανία της χώρας που δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στις νέες περιβαλλοντικές προδιαγραφές και στην ανάγκη εξορθολογισμού της χρήσης πρώτων υλών και ενέργειας όχι μόνο για καθαρά περιβαλλοντικούς λόγους αλλά και για την μείωση της σπατάλης οικονομικών πόρων. Επίσης, στην καλύτερη περίπτωση θα μείνουν “χρήσιμοι ηλίθιοι” εισάγοντας όλη τη ένα τεχνολογία, αντί να συμμετάσχουν στην έρευνα, εφαρμογή και προσαρμογή της στις ανάγκες της (δεδομένης) κοινωνίας. Η πίεση για “διευκολύνσεις” από το πολιτικό σύστημα και μεταφορά του περιβαλλοντικού, κλιματικού, οικονομικού κόστους στην κοινωνία και στις επόμενες γενιές έχει προφανώς τα όρια της, και δεν μπορεί να ξεγελά πολλούς για πολύ χρόνο.

Η χώρα να αλλάξει πράσινα, δίκαια, με τρόπο που ΔΕΝ θα αφήνει πίσω κατεστραμμένους/ες

H “επιστροφή στο μέλλον καλύτερα”, πράσινα και πιο δίκαια, που υποστηρίζουμε ως ΠΡΑΣΙΝΟΙ απαιτεί μεταρρυθμίσεις, αλλαγές, προσαρμογές, ανατροπές με βάση ένα νέο πρότυπο πολιτικής, πιο συμμετοχικής αλλά και σχεδιασμού που θα βάζει στο κέντρο τα συμφέροντα των πολλών, του πλανήτη, των σημερινών αλλά και των μελλοντικών γενεών, της οικολογικής, κλιματικής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Η μετάβαση θα πρέπει να επιδιώξει το σταδιακό πέρασμα των οι σημαντικών υποδομών σε έναν νέου τύπου συμμετοχικό κοινωνικό έλεγχο και σε συνεργατική χρήση τους προς όφελος των πολλών, του δημοσίου συμφέροντος και της οικολογικής βιωσιμότητας, όχι σε γραφειοκρατικά ή κρατικά και ξεπερασμένα μοντέλα ελέγχου ή σε μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις όπως σήμερα.

Ο στόχος του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη “επιστροφή στην ανάπτυξη”, αλλά επίτευξη της μακροπρόθεσμης οικολογικής και κοινωνικής βιωσιμότητας της οικονομίας μας. Κάποιοι πράσινοι τομείς πρέπει να αναπτυχθούν αλλά άλλοι τομείς που βλάπτουν το κλίμα, το περιβάλλον και την κοινωνία πρέπει να εγκαταλειφθούν με τρόπο όμως που δεν θα αφήσει στο δρόμο τους εργαζόμενους. Η δυνατότητα νέων οικονομικών δραστηριοτήτων σε πράσινη και κοινωνική κατεύθυνση είναι μονόδρομος, κάθε προσπάθεια να διατηρηθούν στη ζωή με γενναίες επιδοτήσεις οικολογικά και κλιματικά επικίνδυνες δραστηριότητες είναι αδιέξοδη και αντιπροσωπεύει μια αδικαιολόγητη σπατάλη δημοσίου (ή ιδιωτικού) χρήματος. Όλες οι επενδύσεις και όχι μόνο οι λεγόμενες πράσινες πρέπει να αξιολογηθούν με βάση σαφή οικολογικά κριτήρια, αυτό θα σημαίνει πιο βιώσιμες επενδύσεις και επίτευξη των ευρύτερων κλιματικών και κοινωνικών στόχων μέσω των συγκεκριμένων επενδύσεων.

Η ψευδαίσθηση μιας απεριόριστης οικονομικής ανάπτυξης είναι παραπλανητική. Η διαρκής ανάπτυξη, και μάλιστα με υψηλά ποσοστά, δεν είναι ρεαλιστική, αλλά ούτε επιθυμητή και συμβατή με τα πλανητικά όρια. Χρειαζόμαστε, αντιθέτως, μια οικονομία που βασίζεται σε αγαθά και υπηρεσίες που αντέχουν, μια οικονομία που σέβεται και προστατεύει μακροχρόνια τα δημόσια αγαθά, χρησιμοποιεί και επαναχρησιμοποιεί τους περιορισμένους φυσικούς πόρους όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται. Σύγχρονες υποδομές και νέες μέθοδοι παραγωγής δεν είναι αυτές που διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο κατανάλωσης αλλά αντιθέτως εξοικονομούν ενέργεια και πόρους και συμβάλλουν στη μείωση των ανισοτήτων. Αυτή είναι μια οικονομική πολιτική προσανατολισμένη στο μέλλον.

Οι επενδύσεις σε λύσεις που βασίζονται στη φύση (Nature based Solutions) αποτελούν βασικό συστατικό του μετασχηματισμού της οικονομίας. Παρέχουν οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά κίνητρα δημιουργώντας θέσεις εργασίας, προστατεύοντας τη φύση, επιταχύνοντας την απανθρακοποίηση και βελτιώνοντας την ανθεκτικότητα του κλίματος.

Μείωση της ζημιάς που έχει προκληθεί στους πιο αδύναμους

Καθώς τα εμβόλια άρχισαν να προστατεύουν ολοένα και περισσότερο τον πληθυσμό από τον COVID-19 και η θεραπεία θα βελτιώνεται, το μέλλον φαίνεται πιο φωτεινό και ελπίζουμε να επιστρέψουμε γρήγορα σε μια πιο “φυσιολογική” ζωή. Δυστυχώς, όμως, πολλοί έχουν πληγεί σοβαρά από την πανδημία, σωματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Πολλοί έχουν χάσει ανθρώπους που αγαπούν, τη δουλειά τους ή το εισόδημά τους, την ελευθερία να συναντιούνται με φίλους και συγγενείς και απλές απολαύσεις, όπως ένας καφές ή ένα γεύμα δίπλα στη θάλασσα.

Πρέπει επομένως να επικεντρωθούμε στην υποστήριξη εκείνων που έχουν υποφέρει για να επανακάμψουν, οικοδομώντας το περιβάλλον και τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγονται μελλοντικά όσο το δυνατόν περισσότερο παρόμοια γεγονότα και να ενισχύσουμε τις δυνατότητές μας να αντιμετωπίζουμε πιθανές κρίσεις στο μέλλον.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ στηρίζουμε μια υγιή και πράσινη ανάκαμψη, που δεν θα αφήσει κανέναν/καμία μόνη πίσω. Πρέπει και μπορούμε να χτίσουμε ένα κόσμο και μια χώρα καλύτερη, δίκαιη, πράσινη, βιώσιμη, ανοιχτή σε όλες και όλους χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Ένα σχέδιο ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΑΦΗΝΕΙ ΚΑΝΕΝΑ/ΜΙΑ ΧΡΕΟΚΟΠΗΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΙΣΩ προϋποθέτει, όμως, συμμετοχικό σχεδιασμό του μέλλοντος, δηλαδή του παραγωγικού, οικονομικού και καταναλωτικού μοντέλου, των κοινωνικών και περιβαλλοντικών υποδομών, της εκπαίδευσης.

Ο σχεδιασμός της περιεκτικής και δίκαιης ανάκαμψης και της ανθεκτικότητας απέναντι σε νέες κρίσεις

Το κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί άμεσα στη χώρα μας είναι πώς οι ευρωπαϊκοί και εθνικοί πόροι (περίπου 72 δις από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΠΔΠ – ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για την Ελλάδα, καθώς και πάνω από 45 δις προς τις τράπεζες μέσω της ΕΚΤ και άλλων μηχανισμών) δεν θα χρησιμοποιηθούν με τρόπο που θα αφήσουν απέξω τους περισσότερους και πιο ευάλωτους, αλλά αντιθέτως να χρησιμοποιηθούν με ένα σχεδιασμό που θα συμβαλλει σε:

• αλλαγή του παραγωγικού και οικονομικού μοντέλου με όρους όμως που περιλαμβάνει όλους και όλες, δηλαδή (α) νέες κοινωνικά και περιβαλλοντικά/κλιματικά υπεύθυνες επιχειρήσεις και (β) από τους παλιούς κλάδους, που δεν είναι συμβατοί με την πράσινη και κλιματικά υπεύθυνη οικονομία, μόνο εκείνη η δραστηριότητα που βοηθάει να μετασχηματιστούν και είναι συμβατή με την στρατηγική για Πράσινη Μετάβαση (οικονομία), για μια οικονομία που είναι κλιματικά ουδέτερη. Ενώ δηλαδή πρέπει η έμφαση να δοθεί στην διάθεση των πόρων για την ενίσχυση μιας κυκλικής, πράσινης και κοινωνικά υπεύθυνης οικονομίας, πρέπει – παραλλήλως – να στηριχθούν οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις (με εκπαίδευση και επανεκπαίδευση, δίκαιη πρόσβαση σε κεφάλαια μετάβασης) ώστε να πετύχουν γρήγορα την μετάβασή τους σε ένα πράσινο μοντέλο οικονομικής δραστηριότητας, όχι να διατηρήσουν τις παλιές τους δραστηριότητες και να συνεχίζουν να συμβάλλουν στις κρίσεις
• πραγματική δίκαιη και πράσινη μετάβαση της οικονομίας, χωρίς αυτό να είναι προκάλυμμα για “πράσινο ξέπλυμα” τομέων της παλιάς / μαύρης οικονομίας που βαφτίζει το “κρέας οψάριον” για να επωφεληθεί από την αυξημένη ευαισθητοποίηση και τους πόρους για την Πράσινη Συμφωνία. Δυστυχώς, ήδη διαπιστώνουμε και στη χώρα μας κάτι τέτοιο, με την επιδίωξη να χρηματοδοτηθούν δραστηριότητες που παρατείνουν τη ζωή πχ της εξόρυξης και χρήσης ορυκτών καυσίμων (όπως προσπάθεια χρηματοδότησης της επέκτασης των δικτύων ορυκτού “φυσικού” αερίου και την αύξηση της χρήσης του, το “πρασίνισμα” της εξόρυξης πετρελαίου, κρατική εγγύηση δανείου 100 εκατ για την εταιρία εξόρυξης πετρελαίου Energean Oil κ.ά.)
• διάθεση με δίκαιο τρόπο επαρκών πόρων για την ανάκαμψη τόσο από την προηγούμενη 10ετή όσο και από την τρέχουσα κρίση όσων έχουν πληγεί σημαντικά, περιλαμβανομένων των ανέργων, των κοινωνικά ευάλωτων, των μικρομεσαίων και των κοινωνικών επιχειρήσεων, αλλά μέσα από τη στροφή σε κοινωνικά χρήσιμες και πράσινες επενδύσεις
• γεφύρωση των πολλαπλών στόχων για μια πράσινη οικονομία, μείωση των ανισοτήτων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, εργασία για όλους/ες, άρση των ανισοτήτων στη βάση του φύλου, συμπερίληψη όλων στο νέο οικονομικό – παραγωγικό – κοινωνικό μοντέλο που θα είναι πράσινο, κλιματικά ουδέτερο, δίκαιο, και θα διασφαλίζει την διαγενεακή δικαιοσύνη και την λειτουργική, συμμετοχική δημοκρατία.
• προώθηση της κοινωνικής και πράσινης καινοτομίας σε όλα τα επίπεδα: υποδομών, υπηρεσιών, αγαθών, τρόπων ζωής, κοινωνικών δυναμικών, εκπαίδευσης, κτιρίων – γειτονιών, πόλεων, σε όλην την αλυσίδα παραγωγής – χρήσης – επανάχρησης.
• δημιουργία πολλών, βιώσιμων θέσεων εργασίας σε πράσινους, τεχνολογικούς και κοινωνικούς τομείς. Δεν είναι τυχαίο που η νέα διοίκηση Biden υποστηρίζει ότι το μέλλον των “καλών επαγγελμάτων” είναι στην μετάβαση προς μια οικονομία που δεν εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, ορυκτό φυσικό αέριο, κάρβουνο, λιγνίτης)
• ενίσχυση των λύσεων που βασίζονται στη φύση, και κατάλληλη εκπαίδευση στελεχών της διοίκησης και αυτοδιοίκησης ώστε να είναι σε θέση να ενσωματώνουν στις δημόσιες προσκλήσεις και συμβάσεις κοινωνικές και πράσινες/κλιματικές προδιαγραφές ώστε σταδιακά και το αργότερο μέχρι το 2030 όλες οι δημόσιες συμβάσεις να είναι συμβατές με τους κλιματικούς και κοινωνικούς στόχους

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ εργαζόμαστε για να συζητήσουμε με την κοινωνία των πολιτών αλλά και άλλους φορείς, την αυτοδιοίκηση και τα άλλα πολιτικά κόμματα ένα πλαίσιο θέσεων και προτάσεων ώστε να διαμορφωθεί ένα 10ετές σχέδιο πράσινης δίκαιης μετάβασης που θα εξειδικεύσει τους στόχους.

Χρειαζόμαστε και μια νέα στρατηγική για το μέλλον αλλά και άμεσες ενέργειες για να αποτρέψουμε ένα αρνητικό σενάριο που θα αφήσει πολλούς /ες μόνους/ες κατεστραμμένους μόλις διακοπούν τα – ανεπαρκή έτσι κι αλλιώς- μέτρα διάσωσης και θα αυξήσει το χάσμα στο εσωτερικό της κοινωνίας μας (πλούσιοι/φτωχοί, μεγάλες/μικρομεσαίες επιχειρήσεις, άνδρες/γυναίκες, νέοι/προνομιούχοι, κοινωνικά ευάλωτοι/βολεμένοι).

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ συμμετέχουμε στις ευρωπαϊκές διεργασίες μέσα από το πράσινο κίνημα αλλά χρειάζεται να ενισχυθεί το πράσινο κύμα και στη χώρα μας σε όλα τα επίπεδα, τοπικό, περιφερειακό και εθνικό ώστε να συμβάλλουμε ενεργά στον μετασχηματισμό της χώρας προς δίκαιη και πράσινη κατεύθυνση.

Κλιματικά ουδέτερη, πράσινη / κυκλική και κοινωνικά υπεύθυνη παραγωγή – κατανάλωση και οικονομική δραστηριότητα

Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει ότι από τα 32 δις που αντιστοιχούν στη χώρα μας, το 30% θα πρέπει να χρηματοδοτήσει πράσινα και ενεργειακά προγράμματα, που συμβάλλουν στην προστασία του κλίματος και ενισχύουν τη μετάβαση σε μια κυκλική / πράσινη οικονομία.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε να διατεθεί το 50% των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό που αντιστοιχεί στη χώρα μας για την περίοδο 2021-2027 για

• υποδομές και δίκτυα με στόχο απεξάρτηση από πετρέλαιο, λιγνίτη, φυσικό αέριο και μείωση των εισαγωγών ενέργειας κι ορυκτών καυσίμων,
• επίτευξη ενεργειακής αποτελεσματικότητα όλων των οικονομικών κλάδων, ιδιαίτερα των δραστηριοτήτων έντασης κατανάλωσης ενέργειας όπως η βιομηχανία, ο τουρισμός, η εστίαση, οι μεταφορές, ώστε μέχρι το 2030 να έχει μειωθεί η χρήση ορυκτών καυσίμων κατά 80% στην ηλεκτρική ενέργεια και κατά 65% στη συνολική κατανάλωση ενέργειας.
• ένα βελτιωμένο ως προς τις απαιτήσεις αποτελεσματικότητας και κοινωνικά στοχευμένο πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων (με προτεραιότητα στα νοικοκυριά που βιώνουν ενεργειακή φτώχεια),
• ένα γενναίο πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης όλων των σχολείων, νοσοκομείων και δημοτικών κτιρίων μέχρι το 2030, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας κοντά στο μηδέν,και κατά συνέπεια οι δαπάνες για ενέργεια και να αυξηθεί η χρήση ανανεώσιμων πηγών, ώστε όχι μόνο να καλύπτουν πλήρως τις ενεργειακές ανάγκες των κτιρίων αλλά και τις ανάγκες της γειτονιάς.
• βελτίωση των δημόσιων συγκοινωνιών μέσα στις πόλεις και δημιουργία 10.000 χλμ ποδηλατόδρομων με ήπιες χαράξεις και αλλαγές στις πόλεις (προσανατολισμός των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας προς μια τέτοια προοπτική) και ήπια κυκλοφορία στις γειτονιές, μείωση της χρήσης ΙΧ κατά 20%
• μείωση κατά 50% μέσα σε 5 χρόνια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μέσα στις πόλεις, με αλλαγές στις μετακινήσεις καθώς και μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων σε κατοικίες, πολυκατοικίες και οικονομικές δραστηριότητες

Στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για να ανακάμψουν μέσω της στροφής τους στην πράσινη και κοινωνική καινοτομία και οικονομία

Χωρίς ενεργά, στοχευμένα και ανοικτά για όλες τις επιχειρήσεις μέτρα για εξασφάλιση της επιβίωσής των και της ανάκαμψής τους μετά την πανδημία, οι οικονομίες θα συνεχίσουν να υποφέρουν. Ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις εστίασης, πολιτισμού, τουρισμού έχουν υποστεί τεράστια καταστροφή και η επιδότηση με κάποια ψίχουλα κυρίως για την επιβίωση των εργαζομένων ή μέσω της επιστρεπτέας προκαταβολής (για την μεγάλη πλειοψηφία και το μόνο πραγματικά χρηματο-οικονομικό εργαλείο στο οποίο είχαν πρόσβαση αφού το 90% των επιχειρήσεων αποκλείστηκε από τα προγράμματα δανεισμού για κεφάλαιο κίνησης) δεν είναι σε θέση να διασώσουν από τη συσσώρευση χρεών και υποχρεώσεων που έχουν μεν μετατεθεί στο μέλλον αλλά θα πρέπει να πληρωθούν έστω και με δόσεις.

Σύμφωνα μάλιστα με την ομιλία στην Ετήσια Γενική Συνέλευση της Τράπεζας της Ελλάδας του διοικητή της, κ. Γ. Στουρνάρα “υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί ντόμινο χρεοκοπιών, εάν η απόσυρση των μέτρων στήριξης της οικονομίας γίνει απότομα” καθώς και για την ανάγκη “διατήρησης των μέτρων στήριξης – τόσο νομισματικών, όσο και δημοσιονομικών” ώστε η ύφεση που περνάμε να μην μετατραπεί σε μακροχρόνια βύθιση.

Βιοποικιλότητα – περιβάλλον

Ο Κανονισμός του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει ότι από τα 32 δις που αντιστοιχούν στη χώρα μας, το 7% θα πρέπει να χρηματοδοτήσει προγράμματα, που συμβάλλουν στην αποκατάσταση της βιοποικιλότητας.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε να διατεθεί το 10% των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό που αντιστοιχεί στη χώρα μας για την περίοδο 2021-2027 για

• Αποκατάσταση της βιοποικιλότητας / περιοχών που έχουν υποβαθμιστεί ως προς την οικολογική αξία τους, με προτεραιότητα στη βιώσιμη διαχείριση των εναπομεινάντων ρεμάτων και το άνοιγμα των δρόμων του νερού, των μικρών βιοτόπων μέσα στις πόλεις, και την στρατηγική για πόλεις με φύση.
• Την προστασία και βιώσιμη διαχείριση των περιοχών NATURA και την ανάπτυξη ενός νέου παραγωγικού μοντέλου για τις ευρύτερες περιοχές όπου ανήκουν, με στόχο την οικονομική, κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα των ανθρώπινων κοινωνιών τους μέσω πράσινων οικονομικών δραστηριοτήτων, που διατηρούν μακροχρόνια τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα.

Απορρίμματα / απόβλητα / κυκλική οικονομία

Οι νέοι κανόνες της ΕΕ για τα απόβλητα εγκρίθηκαν το 2018 με στόχο έως το 2030 όλα τα κράτη μέλη να επαναχρησιμοποιούν ή να ανακυκλώνουν το 60 % των αστικών απορριμμάτων και το 70 % των απορριμμάτων συσκευασίας, καθώς και να μειώσουν την υγειονομική ταφή ποσοστό χαμηλότερο του 10 % έως το 2035.

Οι νέοι κανόνες για τα απόβλητα, για πρώτη φορά υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν ειδικά προγράμματα πρόληψης της σπατάλης τροφίμων και να μειώσουν τα επίπεδα των απορριμμάτων τροφίμων, καθώς και να τα παρακολουθούν και να υποβάλλουν σχετικές εκθέσεις.

Η ιεραρχία στη διαχείριση των απορριμμάτων είναι: αποφυγή, πρόληψη, σχεδιασμός επαναχρησιμοποίησης, επαναχρησιμοποίηση και μόνο στο τέλος ανακύκλωση, ενώ η ταφή και η καύση θα πρέπει να καταργηθούν άμεσα. Πρέπει να γίνει σαφές ότι η καύση δεν αποτελεί μέρος της Κυκλικής Οικονομίας, ούτε ενός μοντέλου βιώσιμης διαχείρισης των απορριμμάτων. Μια τέτοια στρατηγική απαιτεί όχι μόνο νομοθετικές ρυθμίσεις, πολιτικές και μέτρα που την εξειδικεύουν, συμπεριλαμβανομένου του οικολογικού σχεδιασμού αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και στοχευμένα οικονομικά και φορολογικά εργαλεία για την μετάβαση στην γενικευμένη επαναχρησιμοποίηση σε μια κυκλική, πράσινη οικονομία χωρίς απόβλητα καθώς και σε μια βιομηχανική οικολογία (industrial synergy), όπου τα παραπροϊόντα και απόβλητα μιας παραγωγικής διαδικασίας είναι πρώτες ύλες για μια νέα παραγωγική διαδικασία.

Μια τέτοια στρατηγική πρέπει να έχει σημαντική στήριξη στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, κάτι που δυστυχώς δεν υπάρχει. Στο σχέδιο που έχει παρουσιαστεί, προβλέπεται ως “μεταρρύθμιση” το κλείσιμο των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης, κάτι που είχε υποχρέωση να κάνει η χώρα ήδη από το 1999 και Μηδέν (0) ευρώ για “Μέτρα και κίνητρα για τη μείωση αστικών στερεών αποβλήτων.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ επιδιώκουμε άμεσα:

• Αντιμετώπιση του προβλήματος της υγειονομικής ταφής που αποτελεί την επικρατέστερη σήμερα επιλογή διαχείρισης αποβλήτων, φτάνοντας το 80% των συνολικών αστικών στερεών αποβλήτων, ΄στε να αφορά το μέγιστο το 10% των απορριμμάτων
• Επίτευξη των στόχων πρόληψης και μείωσης στο 10% των αστικών στερεών αποβλήτων, μέχρι το 2030, υιοθέτηση συγκεκριμένων στόχων για αύξηση του χρόνου ζωής προϊόντων ευρείας κατανάλωσης, στόχους για επαναχρησιμοποίηση και, τελικά, αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης των απορριμμάτων και κομποστοποίησης κατ’ ελάχιστον στο 55% μέχρι το 2025 και στο 90% μέχρι το 2030.

Η κυκλική οικονομία δεν είναι απλώς επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας ή των υπολειμμάτων κλαδεμάτων και τροφών, αλλά μια πολύ ευρύτερη στρατηγική που θα πρέπει να αφορά ένα σύνολο παραπροϊόντων και αποβλήτων, από τα λιπαντικά έλαια και τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, τα απόβλητα οικοδομών, εκσκαφών και κατεδαφίσεων μέχρι τα οχήματα, τα λάστιχα, τις μπαταρίες και συσσωρευτές ή τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά όταν ολοκληρώσουν τον πρώτο κύκλο ζωής τους. Αλλά το μεγαλύτερο ίσως δυναμικό της κυκλικής οικονομίας είναι σε παραπροϊόντα και απόβλητα της γεωργίας και κτηνοτροφίας για την παραγωγή νέων πιο οικολογικών, υψηλής αξίας προϊόντων που μπορεί να προσφέρουν συμπληρωματικό εισόδημα – κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις σε γεωργούς και κτηνοτρόφους, γενικότερα να συνεισφέρουν στην περιφερειακή και τοπική οικονομία.

Ιδιαίτερα σημαντικό δυναμικό υπάρχει σε:
– υπολείμματα κτηνοτροφικών μονάδων, βιομηχανιών επεξεργασίας τροφίμων
– υπολείμματα γάλακτος και τυροκόμησης
– μαλλί κουρέματος προβάτων
– ελαιουργεία
– οινοποιεία

Σημαντικό ρόλο σε μια οικονομία πράσινη, κλιματικά ουδέτερη και υπεύθυνη μπορεί να παίξει και η “πράσινη χημεία”, αξιοποιώντας μάλιστα το σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό που έχουμε ως χώρα σε ακαδημαϊκό και ερευνητικό επίπεδο, συνδέοντας την έρευνα με την παραγωγική εργασία.

Χρειάζεται να πρασινίσουμε όλο τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος, ξεκινώντας από την ελαχιστοποίηση της χρήσης παρθένων πρώτων υλών και κατανάλωσης ενέργειας, τον οικολογικό σχεδιασμό, τον σχεδιασμό και προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, την μεγιστοποίηση της διάρκειας ζωής του και την βέλτιστη επαναχρησιμοποίηση πριν την τελική ανακύκλωσή του. Πολλά από τα υλικά αγαθά που σήμερα πετάμε ή έστω ανακυκλώνουμε μπορούν να αντικατασταθούν από άλλα προϊόντα και υπηρεσίες μεγάλης διάρκειας ζωής (ηλεκτρικές συσκευές, οχήματα, συσκευασίες κ.ά.)

Απέναντι στην ανυπαρξία στόχευσης στην κυκλική οικονομία – παρά την επαναλαμβανόμενη αναφορά σε αυτήν είτε σε νομοθετικά κείμενα είτε σε ομιλίες κυβερνητικών αξιωματούχων – , οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουν το “Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0” να διαθέσει ένα σημαντικό ποσοστό των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για:

• την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας (άξονας 4.5) σε θέματα κυκλικής/πράσινης οικονομίας,
• την υλοποίηση προγραμμάτων πιλότων σε σημαντικούς τομείς όπως ο αγροδιατροφικός (άξονας 1 και 4.6) καθώς και
• τον εκσυγχρονισμό και την αύξηση ανθεκτικότητας συγκεκριμένων οικονομικών κλάδων όπως ο αγροδιατροφικός, κατασκευαστικός, βιοτεχνικός κ.ά. (άξονας 4.6)
• την εκπαίδευση σε θέματα κυκλικής / πράσινης οικονομίας και ενίσχυση της απασχόλησης σε τομείς κυκλικής οικονομίας (άξονας 3.2 )

Αντιμετώπιση των χρεών της κρίσης

Η διάσωση και ανάκαμψη της οικονομίας θα είναι αδύνατη χωρίς ενισχύσεις των επιχειρήσεων και της απασχόλησης με δημόσιους πόρους, για ένα μεταβατικό στάδιο ακόμα και μετά την υποχώρηση της πανδημίας. Η απότομη διακοπή της ενίσχυσης με κατάλληλα προγράμματα θα οδηγήσει σε ντόμινο χρεωκοπιών και εκτίναξη της ανεργίας. Εκεί όμως που τροποποιείται η θέση των Πράσινων από άλλες πολιτικές προτάσεις, είναι ότι οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε αυτές οι ενισχύσεις να συνδεθούν όχι μόνο με την διάσωση αλλά και με την πράσινη μετάβαση και εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, την κατάλληλη επανακατάρτιση και αναβάθμιση των ανέργων και εργαζόμενων σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο στο χώρο εργασίας (δυαδικό σύστημα κατάρτισης) πάνω σε πράσινες δεξιότητες, ικανότητες και γνώσεις που είναι απαραίτητες στην εργασία του.

Στο πλαίσιο των πολιτικών ανάκαμψης, οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε:

• Το 70% της “επιστρεπτέας προκαταβολής” να αντιμετωπιστεί ως ενίσχυση με βάση και την ευρωπαϊκή πολιτική για το Ταμείο Ανάκαμψης και να μην επιστραφεί, ενώ μόνο το 30% να είναι επιστρεπτέο σε βάθος 5ετίας
• Το επιτόκιο του υπολοίπου ποσού που θα πρέπει να επιστραφεί θα πρέπει να είναι μηδενικό.
• Να συνδεθεί η αποπληρωμή του υπολοίπου 30% της επιστρεπτέας προκαταβολής με την πραγματική ανάκαμψη των επιχειρήσεων, δηλαδή ένα ποσοστό της τάξης του 20% των εσόδων κάθε επιχείρησης (υπολογισμένων αυτομάτως σε 3μηνιαία βάση όπως έγινε για τον καθορισμό της αναλογούσας επιστρεπτέας ενίσχυσης) να πηγαίνει για αποπληρωμή ασφαλιστικών, φορολογικών υποχρεώσεων, δανειακών υποχρεώσεων και συμμετοχής στην αποπληρωμή του εναπομείναντος κεφαλαίου της επιστρεπτέας προκαταβολής
• Από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί κάθε είδους επιχείρηση που καταθέτει σχέδιο για στροφή της σε πράσινους και κοινωνικούς τομείς, για συμβολή της στην προστασία του κλίματος, την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε πράσινους και κοινωνικούς τομείς / υπηρεσίες και στην επανεκπαίδευση και αναβάθμιση προσόντων (re-skilling, upskilling) από ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων νέων, γυναικών μακροχρόνιων ανέργων, προσφύγων και μεταναστών.
• Μείωση του ΦΠΑ στο 6% για τα είδη που είναι αναγκαία για αξιοπρεπή διαβίωση

Οι χρηματοδοτήσεις μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ενισχύσεις και δάνεια μηδενικού επιτοκίου) προτείνουμε να έχουν δύο βασικές διαστάσεις:

(α) για έργα υποδομών μεγάλης κλίμακας (πχ έξυπνα δίκτυα, δίκτυο εξηλεκτρισμού, έξυπνοι μετρητές κ.ά.) που θα παραμείνουν ως δημόσιες υποδομές, και

(β) για πολλά έργα που θα μπορούν να υλοποιήσει όμως η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας, νοικοκυριά, άνεργοι και αυτοαπασχολούμενοι, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και όχι απλώς κάποιες μεγάλες επιχειρήσεις. Δεν πρέπει να μείνουν για άλλη μια φορά έξω οι πολλοί, αυτοί που πρέπει να συμμετάσχουν για να ανακάμψει η οικονομία και να επιτευχθεί μια δίκαιη μετάβαση σε ένα πράσινο μοντέλο οικονομίας.

Οι χρηματοδοτήσεις πρέπει να συνδυαστούν και με άλλα χρηματοοικονομικά εργαλεία (δάνεια σχεδόν μηδενικού κόστους, φορολογικά κίνητρα και αντικίνητρα).

Όσον αφορά τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέσα στην κρίση, και δεν οφείλονται σε λάθος επιλογές ή άστοχες επενδύσεις των πολιτών, αλλά σε “ανωτέρα βία” αλλά και αποφάσεις που ελήφθησαν από την κεντρική διοίκηση στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας – όμως αρκετές από αυτές μπορεί να θεωρηθούν και άστοχες ή υπερβολικές – οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε

• Χρηματοδότηση των χρεών ιδιωτών και επιχειρήσεων με έσοδα από έκδοση κοινωνικών και πράσινων ομολόγων, που θα αποπληρωθούν μέσα από δημιουργία νέων πόρων, σε αντιστοιχία με την ευρωπαϊκή διαδικασία (π.χ. φορολόγηση μεγάλων ψηφιακών επιχειρήσεων για δραστηριότητές τους στη χώρα μας, έσοδα από Δικαιώματα Εκπομπών Αερίων Θερμοκηπίου, φόρος επί ρυπογόνων διαδικασιών κ.ά.)
• Ενίσχυση /επιδότηση για δύο χρόνια της διατήρησης και δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας σε πράσινες, τεχνολογικά και κοινωνικές δραστηριότητες και τεχνολογικές /ψηφιακές βελτιώσεις στις επιχειρήσεις – αναβάθμιση προσόντων και δεξιοτήτων, επανεκπαίδευση ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε νέες, πράσινες, κοινωνικές, τεχνολογικές απαιτήσεις

3 ειδικοί προϋπολογισμοί μέσα στον προϋπολογισμό του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας:

“προϋπολογισμός φύλου”,
“προϋπολογισμός νέων και παιδιών”,
“προϋπολογισμός ευάλωτων ομάδων”

καθώς και “προϋπολογισμός του κλίματος” με δείκτες για να παρακολουθούνται οι στόχοι μείωσης των εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα και να αξιολογούνται οι επιπτώσεις κάθε μέτρου και έργου στην προσπάθεια απανθρακοποίησης της οικονομίας, επίτευξης μια κλιματικά ουδέτερης οικονομίας μέχρι το 2040 και μετάβασης σε μια οικονομία χωρίς ορυκτά καύσιμα.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε να περιληφθούν μέσα στον προϋπολογισμό για την διάθεση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 3 ειδικοί προϋπολογισμοί, που θα ενισχύσουν την περιεκτική (inclusive) ανάκαμψη, θα συμβάλλουν στην προώθηση μιας δίκαιης, κοινωνικά αποτελεσματικής, πράσινης, καινοτόμου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ενώ θα ενισχύσουν τον μεταρρυθμιστικό ρόλο (που είναι και απαίτηση του σχετικού Κανονισμού) των διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων:\

• “προϋπολογισμός φύλου”, ώστε να είναι ορατή η διάσταση του φύλου στα μέτρα και στα έργα που προωθούνται και θα μπορεί να παρακολουθείται η πορεία επίτευξης των στόχων της άρσης των ανισοτήτων λόγω φύλου και να διορθώνονται οι δράσεις
• “προϋπολογισμός νέων και παιδιών”, ώστε να είναι ορατό το αποτέλεσμα των έργων και δράσεων στην διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών και των νέων, καθώς και της διαγενεακής δικαιοσύνης, με δεδομένο ότι στα παιδιά και στους νέους/στις νέες έχουν μεταφερθεί πολλά από τα βάρη και τα χρέη (οικονομικά, δημοσιονομικά, κλιματικά, οικολογικά, κοινωνικά) των σημερινών γενεών
• “προϋπολογισμός ευάλωτων ομάδων”, με ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους για να γίνει πράξη η πολιτική “Να μην αφήσουμε κανένα/ καμία πίσω”, ένα από τα ζητούμενα της ανάκαμψης, ώστε όχι μόνο να μην αυξηθεί το χάσμα και οι κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό της κοινωνίας, αλλά, αντιθέτως, να αντιμετωπιστούν διαρθρωτικά προβλήματα που προϋπήρχαν της πανδημίας και απαιτούνταν μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις (έλλειψη στέγασης για κρίσιμες κοινωνικές ομάδες, μακροχρόνια- διαρθρωτικά ανεργία, κοινωνικός αποκλεισμός, ρατσιστικά στερεότυπα κ.ά.)

Υπενθυμίζουμε ότι ο Κανονισμός του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι των 32 δις δεν θα διατεθούν απλώς σε κάποια έργα αλλά θα συμβάλλουν και σε μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες σε κάθε χώρα και θα συμβάλλουν στον πράσινο, οικολογικό, ψηφιακό μετασχηματισμό. Με δεδομένο ότι μεταξύ των πιο σοβαρών μεταρρυθμιστικών αναγκών της χώρας είναι (α) η άρση των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων, (β) ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας αποτελεσματικής πολιτικής κοινωνικής ένταξης, (γ) η διασφάλιση της ισότητας των φύλων καθώς και (δ) των δικαιωμάτων των παιδιών, οι σημαντικοί πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – όπως λέει και ο τίτλος του – είναι μια σημαντική ευκαιρία για την επίτευξη των μεταρρυθμίσεων αυτών.

Η κοινωνική, πράσινη και τεχνολογική μετάβαση πρέπει να σχεδιαστούν και υλοποιηθούν με συγκεκριμένες δράσεις και έργα ώστε να συμβάλλουν με συνεκτικό τρόπο στην ενίσχυση της βιωσιμότητας και μιας νέας, ανθεκτικής οικονομίας καθώς και της κοινωνικής συνοχής που έχει διαρραγεί πολλαπλώς τις τελευταίες 2 δεκαετίες

Επίσης, οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε να περιληφθεί και ένας άλλος προϋπολογισμός, ο “προϋπολογισμός του κλίματος” που θα δείχνει τι έχουμε ως χώρα, αυτοδιοίκηση και επιχειρήσεις να “ξοδέψουμε” και τι ξοδεύουμε κάθε χρόνο σε σχέση με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ο “προϋπολογισμός για το κλίμα” θα πρέπει να:

• παρουσιάζει και υπολογίζει την επίδραση των 6 διαφορετικών αξόνων, των μέτρων και των δράσεων που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στην προσπάθεια μας να επιτύχουμε τον στόχο μας της απαλλαγής της οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα.
• δείχνει πού βρίσκεται η ευθύνη αλλά και η πορεία υλοποίησής τους μέσα από κάθε δράση και έργο την εφαρμογή
• περιλαμβάνει την υποχρέωση διασταύρωσης των δηλώσεων κλιματικού απολογισμού σε σχέση με τον κλιματικό προϋπολογισμό (όπως ορκωτοί ελέγχουν τις οικονομικές δαπάνες ώστε να είναι σύμφωνες με τον εγκεκριμένο οικονομικό προϋπολογισμό όπως και με τα κριτήρια που θεσπίζει η «πράσινη» ταξινομία της ΕΕ).

Ο “προϋπολογισμός για το κλίμα” θα πρέπει να αποσαφηνίζει, επίσης, ποια εθνικά, περιφερειακά και τοπικά μέτρα (και πόσο) συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα.

6. Ενισχύοντας την κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία

Η πανδημία COVID-19 θα συνεχίσει να επηρεάζει τις επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο πολύ μετά την άρση των lockdown και των ταξιδιωτικών περιορισμών. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, με τον περιορισμό της ικανότητάς τους να ανταποκρίνονται στην κρίση, παρά την καινοτομία, την ευελιξία και προσαρμοστικότητα που επιδεικνύουν. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί και στηριχθεί ο ενεργός ρόλος της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στον πράσινο, τεχνολογικό, ψηφιακό και κοινωνικό μετασχηματισμό.

Παρά τα τρισεκατομμύρια δολάρια που έχουν διατεθεί από κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης, πολύ λίγα από αυτά φτάνουν στον τομέα των κοινωνικών επιχειρήσεων. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη πολιτικής βούλησης και εξειδίκευσης σχετικά με το είδος της υποστήριξης που πρέπει να τύχουν οι οργανισμοί κοινωνικού οικονομίας και πώς μπορεί να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Η στήριξη των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας από τις κυβερνήσεις είναι, όμως, κρίσιμη εν μέσω πανδημίας αλλά και για να συμβάλλουν στην ανάκαμψη και τον οικονομικό, ενεργειακό, κοινωνικό μετασχηματισμό, όπως επισημαίνει ο Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων Nikolas Schmidt, η Επιτροπή Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο καθώς και ένα σύνολο ευρωπαϊκών και διεθνών δικτύων,πρωτοβουλιών και συνεργασιών.

Καθώς η πανδημία COVID-19 συνεχίζει να καταστρέφει, κάποιες χώρες έχουν αναγνωρίσει το ρόλο της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας και δημιουργούν πλαίσιο και εργαλεία για να παίξει κεντρικό ρόλο στην ανάκαμψη και στο να ξεπεραστεί η κρίση (Ισπανία, Διακήρυξη Toledo, Πορτογαλική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ.ά.).

Σε περιόδους κρίσης, η κρατική υποστήριξη είναι επιτακτική για την οικονομική σταθερότητα, την εμπιστοσύνη και την ανάπτυξη. «Ενώ η απομόνωση και η κοινωνική αποστασιοποίηση είναι η σωστή συνταγή για την καταπολέμηση του αντίκτυπου της COVID-19 στη δημόσια υγεία, το ακριβώς αντίθετο απαιτείται για την εξασφάλιση της παγκόσμιας οικονομίας», σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. «Η συνεχής επαφή και ο στενός συντονισμός είναι το καλύτερο φάρμακο για να διασφαλιστεί ότι ο οικονομικός πόνος που προκαλείται από τον ιό είναι σχετικά βραχύβιος» (Policy Action for a Healthy Global Economy)

Προκειμένου να σφυρηλατήσουμε την ανάκαμψη και επιστροφή της οικονομίας μας σε ένα καλύτερο, πιο βιώσιμο μοντέλο, όπου επικρατεί η υγεία, η εκπαίδευση, οι πόροι και η βιώσιμη ευημερία, είναι απαραίτητη η ύπαρξη της κοινωνικής οικονομίας και η δυναμική την οποία φέρνει για κοινωνική, τεχνολογική και πράσινη καινοτομία. Αυτή η κρίση άνοιξε την πόρτα για μια συστημική αλλαγή πέρα από την πανδημία όπου η κοινωνική κι αλληλέγγυα οικονομία και κάθε είδος επιχειρήσεις της μπορούν να είναι στο κέντρο των εξελίξεων. Εάν το οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας αξιοποιηθεί αυτή τη στιγμή, η κλίμακα της προόδου θα μπορούσε να είναι διαφορετική σε σχέση με ό,τι παρατηρήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες .

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ υποστηρίζουμε τους 3 βασικούς στόχους που θέτουν τα ευρωπαϊκά δίκτυα κοινωνικής οικονομίας σε σχέση με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία:

• -Κινητοποίηση του δυναμικού της κοινωνικής οικονομίας, ώστε να συμβάλει στην ανάκαμψη και στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο της Ελλάδας: ενίσχυση της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας από την κοινωνική οικονομία, υποστήριξη της επιχειρηματικότητας της κοινωνικής οικονομίας για την ενίσχυση της οικονομίας και της καινοτομίας γενικότερα, καθώς και ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας για να συμβάλει σε βασικούς στόχους, όπως οι πράσινες και ψηφιακές μεταρρυθμίσεις· διευρύνοντας την ευημερία και την κοινωνική προστασία και διασφαλίζοντας ότι οικοδομούμε συλλογικά μια χώρα στην οποία κανείς δεν μένει πίσω.
• -Προώθηση της σύγκλισης και του συντονισμού των διαφόρων δημόσιων αρχών που εμπλέκονται στην προώθηση της κοινωνικής οικονομίας με τον καθορισμό στρατηγικών στοχεύσεων, βασικών στόχων και σημείων αναφοράς συγκλίνοντας με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και τις προϋποθέσεις/ άξονες που έχουν θέση η Διακήρυξη του Λουξεμβούργου για την Κοινωνική Οικονομία, οι επόμενες συνδιασκέψεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής που διοργάνωσε η Πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ.
• -Προώθηση ενός ευνοϊκού οικοσυστήματος για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας να έχουν πλήρη πρόσβαση στις ευκαιρίες που δημιουργούν το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (“ΕΣΠΑ”) 2021-2027, άλλα ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα και χρηματοοικονομικά μέσα, συμπεριλαμβανομένης της άρσης όλων των διακρίσεων που περιλαμβάνονται στις επιλογές των τραπεζών για δανεισμό επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να διαμορφωθούν όροι ισότιμης συμμετοχής των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας στα εργαλεία διάσωσης και ανάκαμψης αλλά και αλλαγής του παραγωγικού και κοινωνικού μοντέλου.

και καλούμε την κυβέρνηση, το κοινοβούλιο, την αυτοδιοίκηση και τους κοινωνικούς κι επαγγελματικούς φορείς να ανοίξουν μια ουσιαστική συζήτηση για το μέλλον της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα, παράλληλα με την συζήτηση και ακολουθώντας τον ευρωπαϊκό οδικό χάρτη διαβούλευσης για το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε τις εξής πολιτικές – λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις πολλών διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών να διαμορφώσουν οι κυβερνήσεις, σε διάλογο με τους φορείς, εξειδικευμένες πολιτικές γύρω από τις επιπτώσεις της πανδημίας στις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας αλλά και την ανάκαμψη και μετασχηματισμών τους, ώστε οι χώρες να υιοθετήσουν, προσαρμόσουν και αναπτύξουν για μετά την πανδημία, κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, εργαλεία στήριξης καθώς και να άρουν τα εμπόδια και τις διακρίσεις σε βάρος της κοινωνικής κι αλληλέγγυας οικονομίας:

• Αξιολόγηση και ανάδειξη των αναγκών των κοινωνικών επιχειρήσεων, με συμμετοχή των ίδιων των φορέων κοινωνικής οικονομίας και φορέων υποστήριξης για να διαμορφωθούν κατάλληλα εργαλεία στήριξης που θα συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση, την ενδυνάμωση του ρόλου της στην κοινωνική συνοχή καθώς και στην καινοτομία
• Διαμόρφωση κατάλληλων για την κοινωνική οικονομία χρηματοοικονομικών εργαλείων και άρση των εμποδίων (που συχνά κρύβονται μέσα από “προδιαγραφές” των προγραμμάτων που ανακοινώνονται είτε από την κεντρική διοίκηση, είτε τις περιφέρειες είτε από τις τράπεζες.
• Αποσαφήνιση και ενσωμάτωση της μη χρηματοοικονομικής υποστήριξης όπως οι κοινωνικές και πράσινες συμβάσεις,
• Νομικές υπηρεσίες που είναι εξειδικευμένες σε θέματα κοινωνικής οικονομίας που θα παρέχουν συμβουλευτική υποστήριξη προς τους φορείς (υπουργεία, περιφέρειες, δήμοι) όταν προκηρύσσουν προγράμματα ώστε να μην δημιουργούν μέσω των προδιαγραφών στις προκηρύξεις όρους αποκλεισμού των φορέων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (για παράδειγμα η περιφέρεια Αττικής και άλλες περιφέρειες ανάμεσα στα 3 κριτήρια βαθμολόγησης των αιτήσεων για στήριξη επιχειρήσεων που επλήγησαν από την κρίση τα κέρδη που είχαν οι επιχειρήσεις την προηγούμενη χρονιά, ανεξαρτήτως άλλων παραγόντων όπως ο κοινωνικός και περιβαλλοντικός αντίκτυπος, η παροχή κρίσιμων υπηρεσιών προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος κ.α.
• Δημιουργία – μέσα από ουσιαστικό διάλογο με τους ίδιους τους φορείς του πεδίου- ενός σύγχρονου, ενιαίου θεσμικού πλαισίου στη βάση των συνεταιριστικών αρχών και της ευρωπαϊκής εμπειρίας για όλες τις μορφές κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, που θα εξειδικεύεται ανάλογα με το αντικείμενο και τις μορφές των οργανισμών.
• Αρχική ενίσχυση των ίδιων των φορέων κοινωνικής κι αλληλέγγυας οικονομίας για να δημιουργήσουν δίκτυα και δομές συμβουλευτικής στήριξης, αξιολόγησης και αυτορρύθμισης των φορέων, καθώς και παροχής γενικότερης στήριξης σε νέες και παλαιότερες δομές ώστε να μετασχηματιστούν και να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο για την πράσινη, κοινωνική και τεχνολογική μετάβαση.
• Επεξεργασία ενός συνόλου φορολογικών ρυθμίσεων και εργαλείων που θα υποστηρίξουν την μετά COVID-19 εποχή, με συνεχή αξιολόγησή τους από ανεξάρτητους φορείς, με κεφάλαια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 και άλλους ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους ύψους 1 δις μέχρι το 2027. Υπενθυμίζουμε ότι ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε θέσει στην διάθεση της Ελλάδας 500.000.000 ευρώ για τις ανάγκες της κοινωνικής οικονομίας για την περίοδο 2014-2020, τα χρήματα αυτά δεν έφτασαν στο πεδίο, με ευθύνη και των κυβερνήσεων και των περιφερειών, εκτός από κάποιους πολύ περιορισμένους πόρους που διατέθηκαν ή θα διατεθούν από ορισμένες περιφέρειες για να καλύψουν πολύ μικρό ποσοστό αναγκών μικρού αριθμού περιφερειακών κοινωνικών επιχειρήσεων στην διάρκεια της πανδημίας.

Αν και αναγνωρίζουμε ότι δεν έχουμε όλες τις απαντήσεις, πιστεύουμε ότι οι ιδέες που παρουσιάζονται μπορούν να βοηθήσουν τη λήψη καλύτερων και πιο στοχευμένων αποφάσεων που επιτρέπουν στους κοινωνικούς επιχειρηματίες και στις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας κάθε μορφής να διατηρήσουν και να επεκτείνουν τα οφέλη που προσφέρουν για την κοινωνία.

Η πανδημία αποκάλυψε μια ευαλωτότητα στο οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας. Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα (αειφορία), οι κοινωνικοί επιχειρηματίες, οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας και οι υποστηρικτικοί φορείς πρέπει να συνεργαστούν για την εφαρμογή μια συντονισμένης στρατηγικής για τη μακροζωία σε μια πιο πράσινη, πιο περιεκτική οικονομία.

7. Μεταρρύθμιση του χρηματοοικονομικού συστήματος, ιδιαίτερα του χρηματοπιστωτικού ώστε να μην ανακυκλώνονται τα χρήματα μεταξύ των λίγων

Πολύ πριν την πανδημία αλλά ακόμα και μέσα στην πανδημία η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων δεν είχε πρόσβαση ακόμα και στα κεφάλαια κίνησης που είχαν την κρατική και ευρωπαϊκή εγγύηση. Μόνο ένα 10% των δανείων που παραχώρησαν οι τράπεζες σε επιχειρήσεις αφορούσε μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, ενώ το 90% κατευθύνθηκε σε μεγάλες και μάλιστα ελάχιστες συγκέντρωσαν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των δανείων και ενισχύσεων.

Η στάση του συστημικού χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι ιδιαίτερα προβληματική μέσα στην κρίση, με δεδομένη την μεγάλη παροχή ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προς τις συστημικές τράπεζες με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους και χωρίς περιορισμούς κι αξιολόγηση της “βιωσιμότητάς τους”, ακόμα και με αρνητικά επιτόκια δανεισμού και αγορά ομολόγων στο 100% της αξίας τους. Από την παροχή ρευστότητας 35 δις ευρώ από την Ευρωπαϊκή Κεντρικής Τράπεζα προς τις συστημικές ελληνικές τράπεζες, μόνο 4-5 δις κατευθύνθηκαν προς την πραγματική οικονομία – με το 90% να πηγαίνει σε ελάχιστες μεγάλες επιχειρήσεις μάλιστα – ενώ μεγάλο ποσοστό της ρευστότητας παρακρατείται (με όφελος την διαφορά επιτοκίου, μια και ο δανεισμός από την ΕΚΤ γίνεται με αρνητικό επιτόκιο) ή διατίθεται για την αγορά ομολόγων του δημοσίου με διασφαλισμένη απόδοση.

Η πρακτική αυτή αναιρεί τον ρόλο των τραπεζών ως παρόχων ρευστότητας για τις ανάγκες της οικονομίας, και τις μετατρέπουν σε οργανισμούς που παρά την παροχή δημόσιας ενίσχυσης για ανακεφαλαιοποιήσεις ενδιαφέρονται αποκλειστικά για τα οφέλη των μετόχων τους. Ο τρόπος μάλιστα ανακεφαλαιοποίησης μιας συστημικής τράπεζας προσφάτως είναι ιδιαίτερα προκλητικός, με ευθύνη της κυβέρνησης και των φορέων που την εποπτεύουν, οδηγώντας σε νέα διάθεση δημοσίου χρήματος και ταυτοχρόνως μείωσης του ποσοστού συμμετοχής του δημοσίου φορέα στη μετοχική σύνθεσή της, αποκλείοντάς το μάλιστα από την δυνατότητα να ασκεί δικαιώματα μειοψηφίας.

8. Βιώσιμες / Πράσινες – κοινωνικά υπεύθυνες συμβάσεις

Στην ανάκαμψη και στην μετά-COVID εποχή οι συμβάσεις προμήθειας αγαθών και υπηρεσιών από δημόσιες αρχές (κεντρική διοίκηση, εποπτευόμενοι φορείς, περιφέρειες και δήμοι) θα μπορούσαν να ενσωματώνουν περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, ώστε να συμβάλλουν στον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου προς πράσινη κατεύθυνση και ταυτοχρόνως να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και να μειώσουν τις κοινωνικές ανισότητες και τις διακρίσεις.
με δεδομένο ότι οι δημόσιες συμβάσεις αποτελούν πάνω από το 17% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ).

Οι δημόσιες αρχές σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνάπτουν συμβάσεις που αντιστοιχούν πλέον σε όγκο αναθέσεων συνολικής αξίας 525 δισεκατομμυρίων ευρώ το χρόνο, γεγονός που μαρτυρά ότι οι δημόσιες συμβάσεις θα μπορούσαν να αποτελούν σημαντική κινητήρια δύναμη για την οικονομία και την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, την δημιουργία βιώσιμων και κοινωνικά χρήσιμων θέσεων εργασίας και την κοινωνική και πράσινη καινοτομία.

Οι ελληνικές δημόσιες αρχές είναι απροετοίμαστες και δεν έχουν την πολιτική βούληση για την ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών κανόνων που προωθούν τις πράσινες δημόσιες συμβάσεις μέσω της κοστολόγησης του κύκλου ζωής και επιτρέπουν τη δυνατότητα αναφοράς σε ειδικό σήμα ή σε οικολογικό σήμα. καθώς και τις κοινωνικές πτυχές, με οδηγίες που περιλαμβάνουν ειδικές διατάξεις για την κοινωνική ένταξη, τα κοινωνικά κριτήρια, την υπεργολαβία, καθώς και απλουστευμένο καθεστώς για τις συμβάσεις υπηρεσιών. Κεντρικό στοιχείο των δημοσίων συμβάσεων είναι και η περιστολή της γραφειοκρατίας και η βελτίωση της πρόσβασης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις δημόσιες συμβάσεις.