Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών όπως εφαρμόζεται τα τελευταία 50 χρόνια έχει αποτύχει. Το 2011 είχαμε περισσότερους από 240,000 θανάτους παγκόσμια που σχετίζονται με ναρκωτικά.  Ένας στους 4, δηλαδή 85 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, και πάνω από 300.000.000 σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν κάνει ή εξακολουθούν να κάνουν χρήση παράνομων ουσιών. Μπορούμε να αντιμετωπίζουμε όλους αυτούς ως εγκληματίες; Τα κέρδη από το παράνομο εμπόριο ψυχοτρόπων (ναρκωτικών) ουσιών έχουν ξεπεράσει τα 400 δις σε ετήσια βάση. Μπορεί να θεωρούμε ότι πετυχαίνει η κατασταλτική πολιτική; Ο αριθμός των νέων ψυχοτρόπων ουσιών που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη στα Ηνωμένα Έθνη αυξήθηκε κατά 50%  από το 2009 μέχρι το 2012. Μπορούμε να αγνοούμε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της αδιάκοπης προσπάθειας να ξεφύγουν από το γράμμα του νόμου που τις καθιστά παράνομες και μη ελέγξιμες, και της εναλλαγής των χρηστών από την μία ουσία στην άλλη, κυρίως λόγω των απαγορεύσεων;

Μπορούμε να θεωρούμε πετυχημένες τις απαγορευτικές πολιτικές όταν από τις κυβερνήσεις δαπανώνται υπέρογκα ποσά σε μια πολιτική αστυνόμευσης και ελέγχου, με το 80% των συνολικών δαπανών να στοχεύει στην αστυνόμευση και μόνο το 20% στη θεραπεία και πρόληψη;

Η χρήση των ουσιών που ελέγχονται στο πλαίσιο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών περί ναρκωτικών, όπως η κοκαΐνη, το έκσταση ή η κάνναβη («ελεγχόμενα ναρκωτικά») φαίνεται να έχουν σταθεροποιηθεί σε υψηλά επίπεδα τα τελευταία χρόνια, ενώ νέες ουσίες εμφανίζονται στην αγορά με ταχείς ρυθμούς. Το απαγορευτικό πλαίσιο και οι κατασταλτικές πολιτικές για τις ουσίες, ιδιαίτερα για την πιο διαδεδομένη από αυτές την κάνναβη, έχουν ως αποτέλεσμα την είσοδο στην αγορά νέων επικίνδυνων ψυχοτρόπων ουσιών που δεν περιλαμβάνονται στις λίστες ελέγχου και παρουσιάζονται σαν νόμιμα υποκατάστατα των παράνομων ουσιών ξεφεύγοντας από το γράμμα του νόμου.

Οι ασθένειες, οι θάνατοι και η εγκληματικότητα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά θα αυξάνονται συνεχώς όσο αφήνουμε της ουσίες στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος, χωρίς έλεγχο και νόμιμη ρύθμιση.

Είναι καιρός να βρούμε πιο ανθρώπινους, δίκαιους και αποτελεσματικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουμε τη χρήση και την εξάρτηση από ουσίες, αξιοποιώντας την υπάρχουσα εμπειρία και τη γνώση από πιλοτικά προγράμματα, δίνοντας έμφαση περισσότερο στην πρόληψη, στον περιορισμό της βλάβης, στην προστασία της υγείας και της κοινωνίας, στη μείωση της εγκληματικότητας, σε ένα πλαίσιο εναλλακτικής νόμιμης ρύθμισης.

Το ζήτημα είναι πολύπλοκο και χρειάζεται μια ολιστική αντιμετώπιση, με έμφαση στη πρόληψη και τη θεραπεία, τη παρακολούθηση και την έγκαιρη αντιμετώπιση, τη μείωση της βλάβης και τη βελτίωση του νομικού πλαισίου, καθώς δεν μπορεί να βρεθεί μια λύση που κάνει για όλες τις περιπτώσεις, ιδιαίτερα αν εμμένει στην λογική του ελέγχου δια μέσου της απαγόρευσης και της αστυνόμευσης.

Ας σχεδιάσουμε εναλλακτικές στρατηγικές και πολιτικές που δεν ποινικοποιούν τη χρήση, αντιθέτως δίνουν έμφαση στην πρόληψη της βλάβης στην υγεία και στην κοινωνία, στην περίθαλψη, θεραπεία και επανένταξη  των τοξικοεξαρτημένων, αξιοποιώντας την εμπειρία από προγράμματα σε άλλες χώρες.

Ήδη στα Ηνωμένα Έθνη έχει δημιουργηθεί ένα σημαντικό ρεύμα από χώρες που επιζητούν μια άλλη νόμιμη ρύθμιση της παραγωγής και διάθεσης ουσιών, με την Ουρουγουάη να καθίσταται πρόσφατα η πρώτη χώρα παγκοσμίως που νομιμοποιεί τη παραγωγή και διάθεση κάνναβης με στόχο να περιορίσει το οργανωμένο έγκλημα και να προστατεύσει τους καταναλωτές στη χώρα της. Πολλές πολιτείες στις ΗΠΑ έχουν ακολουθήσει παρόμοια τακτική, άλλες είναι έτοιμες να την ακολουθήσουν, ενώ και στην Ευρώπη όπου έχουν εφαρμοστεί εναλλακτικά μοντέλα ελέγχου και ρύθμισης των ουσιών (Πορτογαλία, Ελβετία, Ολλανδία) τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.

Πρέπει να πειραματιστούμε λοιπόν, να δοκιμάσουμε νέες πολιτικές που θα βασίζονται στην επιστημονική γνώση και τον κοινωνικό διάλογο, όχι σε στερεότυπα και μυθοπλασίες.

Να δοκιμάσουμε νέες ρεαλιστικέςπολιτικές και στρατηγικές για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών

– Το 2011 είχαμε περισσότερους από 300 εκατομμύρια χρήστες παράνομων ουσιών, με αύξηση περίπου 18% μέσα στο 2008. Στην Ευρώπη έχουμε περισσότερους από 85 εκατομμύρια χρήστες κάνναβης και περισσότερο από το 30% του πληθυσμού έχει δοκιμάσει έστω και μια φορά στη ζωή του. Οι προβληματικοί χρήστες σε παγκόσμιο επίπεδο είναι 15-39 εκατομμύρια άνθρωποι.

– Περίπου 14 με 16 εκατομμύρια άτομα, ηλικίας 15 με 64 χρονών, έκαναν ενδοφλέβια χρήση ουσιών το 2011 σε παγκόσμιο επίπεδο, και 1,6-2,8 εκατομμύρια άτομα από αυτούς έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV, απόρροια αυτής της χρήσης,

– Οι κατασχεθείσες ποσότητες ουσιών είναι πιο πολλές από ποτέ, αλλά αποτελούν ένα μικρό μόνο ποσοστό των παραγόμενων ποσοτήτων ουσιών. Η παραγωγή ηρωίνης ξεπέρασε τα 195,000 εκτάρια (περίπου 4,800 μετρικοί τόνοι) και καταναλώθηκαν περισσότεροι από 375 μετρικοί τόνοι ηρωίνης από τους χρήστες, ενώ κατασχέθηκαν περίπου 653 τόνοι. Η παραγωγή κοκαΐνης ξεπερνάει σε έκταση τα 149,000 εκτάρια και οι 14-23 εκατομμύρια χρήστες κατανάλωσαν περισσότερους από 430 τόνους (στην Ευρώπη καταναλώθηκαν περισσότεροι από 123 μετρικοί τόνοι κοκαΐνης).

– Από τις κυβερνήσεις δαπανώνται υπέρογκα ποσά δισεκατομμυρίων σε μια αναποτελεσματική πολιτική αστυνόμευσης και ελέγχου, το 80% των συνολικών δαπανών στοχεύει στην αστυνόμευση και μόνο το 20% στη θεραπεία και πρόληψη.

– Τα κέρδη από το παράνομο εμπόριο έχουν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, περίπου 300- 400 δις σε ετήσια βάση. Στην Ευρώπη η αγορά της κάνναβης υπολογίζεται σε 28-48 δισεκατομμύρια ευρώ ετήσια, η αγορά της ηρωίνης σε 14-22 δισεκατομμύρια ευρώ, της κοκαΐνης περίπου 23 δισεκατομμύρια ευρώ και των έκσταση περίπου 6 δισεκατομμύρια ευρώ.

– Το 2011 είχαμε περισσότερους από 240,000 θανάτους παγκόσμια που σχετίζονται με ναρκωτικά.

Το ζήτημα του ελέγχου της παραγωγής, διάθεσης και κατανάλωσης των νέων ψυχότροπων ουσιών είναι πολύπλοκο και χρειάζεται ολιστική αντιμετώπιση, με έμφαση στη πρόληψη και τη θεραπεία, την παρακολούθηση και έγκαιρη αντιμετώπιση, τη μείωση της βλάβης και τη βελτίωση του νομικού πλαισίου, καθώς δεν μπορεί να βρεθεί μια λύση για όλες τις περιπτώσεις, ιδιαίτερα αν περιορίζεται στη λογική του ελέγχου δια μέσου της απαγόρευσης και της αστυνόμευσης. Το απαγορευτικό πλαίσιο και οι κατασταλτικές πολιτικές για τις ουσίες, ιδιαίτερα για την πιο διαδεδομένη από αυτές την κάνναβη, έχουν ως αποτέλεσμα την είσοδο στην αγορά νέων επικίνδυνων ψυχοτρόπων ουσιών που δεν περιλαμβάνονται στις λίστες ελέγχου και παρουσιάζονται σαν νόμιμα υποκατάστατα των παράνομων ουσιών ξεφεύγοντας από το γράμμα του νόμου.

Ο αριθμός των νέων ψυχοτρόπων ουσιών που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη στα Ηνωμένα Έθνη αυξήθηκε κατά 50% από το 2009 μέχρι το 2012 (166 νέες ουσίες το 2009 που έφτασαν τις 251 μέχρι τα μέσα του 2012. Κατά τη διάρκεια μόνο του 2012 τα Κράτη Μέλη κοινοποίησαν στο Ευρωπαϊκό Κέντρο παρακολούθησης Ναρκωτικών και τοξικομανίας για πρώτη φορά 73 νέες ψυχότροπες ουσίες, αποτέλεσμα της αδιάκοπης προσπάθειας να ξεφύγουν από το γράμμα του νόμου που τις καθιστά παράνομες και μη ελέγξιμες. Από την άλλη, οι περισσότερες ουσίες που περιλαμβάνονται στις λίστες των Η.Ε. από το 1961 και το 1971 δεν υφίστανται πλέον στην αγορά. Από τις 234 που υπόκεινται σε καθεστώς ελέγχου, μόνο μια ντουζίνα από αυτές προκαλούν ανησυχία για προβληματική χρήση, ενώ η χρήση πολλών από αυτές μειώθηκε δραματικά χωρίς να έχουν κατηγοριοποιηθεί ως παράνομες.

Τα εμπειρικά στοιχεία μας δείχνουν ότι υπάρχουν πιθανές εναλλακτικές προτάσεις στην ποινικοποίηση που μπορούν να έχουν επιθυμητά αποτελέσματα για τις κοινωνίες και τις κυβερνήσεις, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τις αρνητικές συνέπειες της ποινικοποίησης των μεμονωμένων χρηστών. Ενώ οι νέες ψυχότροπες ουσίες θέτουν νέες προκλήσεις για τα υφιστάμενα μοντέλα ελέγχου των ναρκωτικών, η εμφάνισή τους παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για να εξετάσουμε τη πιλοτική δοκιμή εναλλακτικών μοντέλων πολιτικής και νομοθετικών προσεγγίσεων για τον έλεγχο των ναρκωτικών. Είναι απαραίτητη μια αντικειμενική εκτίμηση κόστους / οφέλους που θα βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα για να αξιολογηθεί η χρησιμότητα των διαφορετικών μοντέλων ελέγχου, καθώς και οι επιπτώσεις τους στη δημόσια υγεία. Κεντρικός στόχος πρέπει να είναι η προστασία της δημόσιας υγείας και της ευημερίας των πολιτών, η ελάφρυση των φυλακών από περισμένης σοβαρότητας παραβάσεις κα

Οι νέες ψυχότροπες ουσίες δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν υπό το πρίσμα της παρανομίας, αλλά με διαφανείς νόμιμες ρυθμίσεις και έλεγχο που θα τους αφαιρέσουν τη γοητεία του απαγορευμένου και θα μειώσουν τις βλάβες τους στη κοινωνία, τους χρήστες και την οικονομία, δίδοντας έμφαση στον έλεγχο, τη νόμιμη ρύθμιση και την προστασία της υγείας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των καταναλωτών.

Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών όπως εφαρμόζεται τα τελευταία 50 χρόνια έχει αποτύχει γιατί δεν έχει μειώσει ούτε τη ζήτηση ούτε τη προσφορά παράνομων ουσιών, ενώ παράλληλα έχει οδηγήσει σε αύξηση των βλαβών για τη κοινωνία, όπως μας ενημερώνει η έκθεση Reuter- Trauttman που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2009. Χαρακτηριστικό αυτής της αποτυχίας είναι η συνεχώς αυξανόμενη εμφάνιση νέων επικίνδυνων συνθετικών και φυτικών ψυχοδραστικών ουσιών που δεν υπάγονται σε κανένα καθεστώς ελέγχου.

Οι κατασταλτικές πολιτικές που εφαρμόζονται και η ποινικοποίηση των χρηστών έχουν προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά από τις ίδιες τις ουσίες, όπως καταδεικνύουν πρόσφατες διεθνείς έρευνες που εξετάζουν το κόστος της ποινικοποίησης των ουσιών και των χρηστών. Σύμφωνα με αυτές τις εκθέσεις ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών και η ποινικοποίηση της χρήσης ουσιών όπως εφαρμόζεται απειλεί τη δημόσια υγεία, εξαπλώνει ασθένειες και προκαλεί χιλιάδες θανάτους, υποδαυλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, προωθεί τον κοινωνικό στιγματισμό και αποκλεισμό, ενισχύει την εγκληματικότητα και σπαταλάει δισεκατομμύρια σε μια αναποτελεσματική εφαρμογή του νόμου.

Με δεδομένο ότι ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους πολίτες έχει κάνει ή εξακολουθεί να κάνει χρήση παράνομων ουσιών, πρέπει να βρούμε πιο ανθρώπινους, δίκαιους και αποτελεσματικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουμε τη χρήση και την εξάρτηση από τις ουσίες.

Οι ασθένειες, οι θάνατοι και η εγκληματικότητα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά θα αυξάνονται συνεχώς όσο αφήνουμε της ουσίες στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος, χωρίς έλεγχο και νόμιμη ρύθμιση. Ογδόντα χρόνια μετά τη λήξη της ποτοαπαγόρευσης στην Αμερική, αλλά και 50 χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου κατά των ναρκωτικών, θα έπρεπε να έχουμε μάθει το μάθημά μας ότι μέσα από την απαγόρευση δεν μπορείς να ελέγξεις ούτε τη προσφορά ούτε τη ζήτηση ουσιών, δεν μπορείς να ασκήσεις έλεγχο μέσα από καθεστώς παρανομίας, δεν προστατεύεις τους χρήστες, την υγεία και τα δικαιώματά τους, ενώ αντιθέτως η μαφία θησαυρίζει.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει σοβαρή κινητικότητα από επιστήμονες, πολιτικούς, ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων στην κατεύθυνση της αλλαγής των πολιτικών με έμφαση στη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, των δικαιωμάτων των καταναλωτών, καθώς και των προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, σταδιακής απεξάρτησης και επανένταξης στη κοινωνία, βάσει επιστημονικών δεδομένων, αντικειμενικής πληροφόρησης και διεθνών καλών πρακτικών αντί ιδεοληψιών και πολιτικών ηθικού πανικού.

Ήδη στα Ηνωμένα Έθνη έχει δημιουργηθεί ένα σημαντικό ρεύμα από χώρες που επιζητούν μια άλλη νόμιμη ρύθμιση της παραγωγής και διάθεσης ουσιών, με την Ουρουγουάη να καθίσταται πρόσφατα η πρώτη χώρα παγκοσμίως που νομιμοποιεί τη παραγωγή και διάθεση κάνναβης με στόχο να περιορίσει το οργανωμένο έγκλημα και να προστατεύσει τους καταναλωτές στη χώρα της. Πολλές πολιτείες στις ΗΠΑ έχουν ακολουθήσει παρόμοια τακτική, άλλες είναι έτοιμες να την ακολουθήσουν, ενώ και στην Ευρώπη όπου έχουν εφαρμοστεί εναλλακτικά μοντέλα ελέγχου και ρύθμισης των ουσιών (Πορτογαλία, Ελβετία, Ολλανδία) τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.

Χρειάζεται άμεσα μια ρεαλιστική και αντικειμενική εκτίμηση του κόστους και της αποτελεσματικότητας των κατασταλτικών πολιτικών που ακολουθούνται, αλλά και να εξετάσουμε σοβαρά εναλλακτικούς τρόπους νόμιμης ρύθμισης και ελέγχου των ουσιών με βάση την επικινδυνότητά τους και με έμφαση στη μείωση της βλάβης, την αποποινικοποίηση της χρήσης και την πρόληψη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει υπερψηφίσει από το 2004 την Έκθεση Κατάνια, που όμως δεν έχει βρει το δρόμο της εφαρμογής ως ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική. Είναι καιρός να ξαναδούμε σοβαρά τις συστάσεις Κατάνια.

Τι προτείνουμε

• Αλλαγή του νόμου περί ναρκωτικών, και πιλοτική εφαρμογή διαφόρων μοντέλων που ισχύουν ήδη σε διάφορες χώρες που εχουν προχωρήσει μεταξύ άλλων και στην αποποινικοποίηση της χρήσης ουσιών.
• Θεραπεία– περίθαλψη και επανένταξη όλων των τοξικοεξαρτημένων. Αξιοποίηση καλών πρακτικών όπως της Πορτογαλίας, της Ελβετίας, της Ολλανδίας, του Βελγίου, της Σλοβενίας, της Τσεχίας.
• Για ψυχαγωγικούς, θεραπευτικούς-ιατρικούς και βιομηχανικούς σκοπούς νομιμοποίηση της κάνναβης κατά τα πρότυπα του μοντέλου της Ουρουγουάης, με έμφαση στη κρατικά ελεγχόμενη παραγωγή και διάθεση.
• Για να αντιμετωπιστεί το παράνομο εμπόριο και η εξάρτηση από διάφορα κυκλώματα, προτείνουμε να μην είναι αδίκημα η αυτοκαλλιέργεια και να θεσπιστούν μη κερδοσκοπικά κλαμπ μελών/ καταναλωτών.
• Να αντιμετωπιστεί η  βιομηχανική – κλωστική κάνναβη ως προϊόν που δεν έχει σχέση με ναρκωτικά αλλά με μια γεωργική καλλιέργεια με μεγάλη αξία για την παραγωγή πλήθους προϊόντων καθημερινής χρήσης, όπως πχ ρούχα, ξυλεία κα. Μάλιστα η ΕΕ επιδοτεί παρόμοιες καλλιέργειες.

Τι έχουμε καταφέρει ήδη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Ο Νίκος Χρυσόγελος ήταν ο μόνος Έλληνας ευρωβουλευτής που ασχολήθηκε με το θέμα των πολιτικών για τις ψυχότροπες ουσίες και ιδιαίτερα με τα εναλλακτικά μοντέλα ρύθμισής τους. Για το σκοπό αυτό, διοργάνωσε δύο διεθνείς ημερίδες, σε συνεργασία με πανευρωπαϊκά δίκτυα οργανώσεων και καταξιωμένους ομιλητές, ενώ υπήρξε εισηγητής εκ μέρους της ομάδας των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο για το νομοσχέδιο σχετικά με τις νέες ψυχοτρόπες ουσίες.

[1]http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/com/com_com(2013)0619_/com_com(2013)0619_el.pdf

[2]http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/com/com_com(2013)0618_/com_com(2013)0618_el.pdf

[3] http://ec.europa.eu/justice/anti-drugs/files/report-drug-markets-short_en.pdf

[4] http://www.countthecosts.org/sites/default/files/AWDR-exec-summary.pdf

[5]http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A6-2004-0067+0+DOC+XML+V0//EL

[6] Η ενιαία σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών περί ναρκωτικών του 1961 (όπως τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο του 1972) και η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών περί ψυχότροπων ουσιών του 1971.

[7] http://www.unodc.org/unodc/secured/wdr/wdr2013/Executive_summary.pdf

[8]http://www.emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_213154_EL_TDAT13001ELN1.pdf

[9] http://ec.europa.eu/justice/anti-drugs/files/eu_market_summary_en.pdf