Παίζοντας κρυφτό με τον Δήμο Αθηναίων – και άλλους…

insidestory.gr:

Μπορεί η ψηφιακή επανάσταση να δίνει όλα τα εργαλεία για να πετύχουμε την απόλυτη διαφάνεια στη διοίκηση, κι όμως στην Ελλάδα αυτό παραμένει ευσεβής πόθος. Το πρόσφατο ρεπορτάζ μας γύρω από τον Δήμο Αθηναίων είναι ένα από πολλά παραδείγματα.

«Όλα γύρω από τον Δήμο είναι θολά και περίπλοκα. Εύχομαι να βγάλετε άκρη». Ήταν μόλις η πρώτη εβδομάδα που είχαμε αρχίσει να ασχολούμαστε συστηματικά με τον Δήμο Αθηναίων με αφορμή τις αυτοδιοικητικές εκλογές, όταν τηλεφωνήσαμε σε έναν συνάδελφο με μακρόχρονη εμπειρία σε αυτό το ρεπορτάζ. Θέλαμε τα φώτα του για ορισμένα βασικά θέματα, που ενώ τα συναντούσαμε συνέχεια, παραδόξως κανείς δεν φαινόταν να έχει σαφή εικόνα για αυτά. (Spoiler alert: Τελικά δεν βγάλαμε άκρη)

Η αρχή του νήματος σε μια σειρά από ζητήματα που μας απασχολούσαν έμοιαζε απλά σαν να μην υπάρχει:

• Πού διοχετεύτηκαν τα χρήματα του Δήμου την τελευταία τετραετία;
• Πόσες από τις προεκλογικές δεσμεύσεις της παράταξης που διοικεί έχουν πάρει σάρκα και οστά, τέσσερα χρόνια αργότερα; (με δεδομένα, όχι ισχυρισμούς)
• Πού φυτεύτηκαν τα χιλιάδες νέα δέντρα που είχε υποσχεθεί ο Κώστας Μπακογιάννης προεκλογικά και πόσο κόστισαν όσα τελικά μπήκαν;
• Υπήρξαν απαλλοτριώσεις για κοινόχρηστους χώρους που δεν εκτελέστηκαν αυτήν την τετραετία;
• Πόσες είναι οι Α.Ε. του Δήμου και ποιες είναι;
• Πόσα χρήματα παίρνουν οι δημοτικοί σύμβουλοι που προΐστανται σε αυτές;

Λοιπόν …το χάος.

Αν και δεν έχουμε καθημερινή τριβή με τα θέματα του Δήμου, καθώς δεν κάνουμε μόνο αυτοδιοικητικό ρεπορτάζ, είναι αυτονόητο ότι δεν θα έπρεπε να δυσκολευόμαστε τόσο για να φτάσουμε στην πληροφορία που χρειαζόμαστε. Πόσο μάλλον όταν πραγματικά έχουμε αφιερώσει χρόνο για την έρευνά μας και έχουμε προσπαθήσει με κάθε τρόπο να λάβουμε απαντήσεις. Θα έπρεπε βέβαια όχι μόνο εμείς, για το ρεπορτάζ, αλλά και κάθε πολίτης να μπορεί να βρει τις απαντήσεις σε θέματα που αφορούν την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητά του. Όχι μόνο για να μπορεί να ελέγχει τις αποφάσεις της διοίκησης και συνακόλουθα την τήρηση των προεκλογικών της δεσμεύσεων, αλλά και για να κρίνει την εγκυρότητα των ισχυρισμών της αντιπολίτευσης. Όμως η ελληνική πραγματικότητα απέχει πάντα πολύ από το ιδανικό σενάριο, όπως καλά γνωρίζουμε από το ελεύθερο ρεπορτάζ.

Αδιέξοδα και στην αντιπολίτευση

Δεν ήταν λίγες οι φορές που απευθυνθήκαμε και στην αντιπολίτευση για μάθουμε τι ισχύει και τι όχι και οφείλουμε να τονίσουμε ότι όλοι ήταν πολύ πρόθυμοι να μας βοηθήσουν και μας αφιέρωσαν πολύ από τον χρόνο τους. Παρόλα αυτά κάποιες φορές διαπιστώσαμε πως ούτε τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου από την αντιπολίτευση, οι άνθρωποι δηλαδή που έχουν και οφείλουν να έχουν τακτική επαφή με τα θέματα του Δήμου, να παρακολουθούν την πορεία των θεμάτων και σίγουρα την πορεία των χρημάτων, δεν είχαν τις απαντήσεις που αναζητούσαμε – ή τουλάχιστον οι απαντήσεις που μας έδιναν δεν μας φαίνονταν σαφείς, κατανοητές και πλήρεις. Ακόμη και για αυτούς, κάποιες φορές ο Δήμος Αθηναίων αποτελεί ένα μαύρο κουτί. Ακούσαμε πολλές φορές φράσεις όπως «α, δεν μπορείς εσύ να το βρεις αυτό, εδώ ούτε εμείς δεν μπορούμε με ακρίβεια να το ξέρουμε» για θέματα αρκετά αυτονόητα, όπως το πόσο κόστισε ο Μεγάλος Περίπατος, πού πήγαν τα χρήματα για τα αντιπλημμυρικά έργα ή πόσες απαλλοτριώσεις έκανε ο Δήμος την τελευταία τετραετία.

Οι ίδιοι αναφέρουν ότι πολλές φορές στην ημερήσια διάταξη των Δημοτικών Συμβουλίων είναι ακόμη και εκατοντάδες τα θέματα που τίθενται προς ψήφιση και στέλνονται λίγη ώρα πριν την συνεδρίαση, με αποτέλεσμα να μην προλαβαίνουν καν να τα διαβάσουν όλα αναλυτικά. Παράλληλα, στην Οικονομική Επιτροπή, η οποία αποφασίζει για μια σειρά από σοβαρά θέματα, όπως για παράδειγμα την έγκριση του προϋπολογισμού και του απολογισμού, η διοικούσα παράταξη έχει την απόλυτη πλειοψηφία. Οπότε ακόμα και αν αντιτίθεται η αντιπολίτευση, η αρνητική της ψήφος δεν έχει δύναμη. Επιπλέον, αδιαφάνεια υπάρχει όταν έργα «περνούν» κατακερματισμένα και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και έτσι η αντιπολίτευση δεν μπορεί να έχει μια συνεκτική εικόνα για το κάθε ένα ξεχωριστά.

Μπορεί ένας πολίτης να μάθει πόσα χρήματα έχουν ξοδευτεί για κάτι;

Σε ένα παράλληλο σύμπαν, θα φανταζόταν κανείς ότι είναι εύκολο να βρει ένας πολίτης πόσα χρήματα «έριξε» ο δήμος π.χ. στις παιδικές χαρές, για ασφαλτόστρωση στην γειτονιά του ή για να φτιάξει μια κεντρική πλατεία της πόλης κ.λπ. Όμως στη δική μας πραγματικότητα δεν είναι τόσο εύκολο.

Η διαφάνεια στα οικονομικά είναι από τους βασικούς πυλώνες της δημοκρατίας και είναι ακόμα πιο σημαντική για την τοπική αυτοδιοίκηση. Αν και ο Δήμος μπορεί να είναι τυπικός στις βασικές υποχρεώσεις του, δημοσιεύοντας στην ιστοσελίδα του κάθε τρίμηνο τις εκθέσεις εκτέλεσης του προϋπολογισμούΕκθέσεις Εκτέλεσης Προϋπολογισμού | Δήμος Αθηναίων και ανεβάζοντας στη Διαύγεια τους ετήσιους προϋπολογισμούς και απολογισμούς που εγκρίνονται, ένας απλός πολίτης δεν είναι εξοικειωμένος με τέτοιου είδους έγγραφα και έτσι ακόμα και η υποτυπώδης διαφάνεια που εξασφαλίζεται δεν μεταφράζεται σε ένα εύχρηστο εργαλείο.

Να ξεκαθαρίσουμε ότι οι εκθέσεις εκτέλεσης προϋπολογισμού δίνουν μια γενική εικόνα για τα έσοδα και έξοδα του Δήμου· δεν μπορεί δηλαδή κάποιος μη ειδικός να καταλάβει τι ακριβώς υπάρχει πίσω από κατηγορίες όπως: «έργα», «αγορές κτιρίων τεχνικών έργων και προμήθειες παγίων» κ.α. Και έστω ότι κάποιος με έναν μαγικό τρόπο καταλαβαίνει αυτές τις γενικές κατηγορίες και τα υπόλοιπα κουτάκια στο –σκαναρισμένο, άρα δύσχρηστο– excel που βλέπει, θα χρειαστεί να αφιερώσει πολύ χρόνο για να μαζέψει όλα τα στοιχεία για τα 4-5 χρόνια που αντιστοιχούν στην τελευταία διοίκηση.

Για να μην αναφερθούμε στους απολογισμούς που αργούν να εγκριθούν και στους προϋπολογισμούς που περνούν από πολλές τροποποιήσεις μέσα στο έτος και δεν υπάρχουν συγκεντρωμένοι κάπου στην ιστοσελίδα του Δήμου. Φανταστείτε, δεν υπάρχει καν κάποιος σχετικός σύνδεσμος για την Διαύγεια στα Δελτία ΤύπουΈσοδα άνω του 1 δισ. ευρώ στον προϋπολογισμό του Δήμου Αθηναίων για το 2023 – Έκρηξη επενδύσεων κατά 156% – Χρηματοδότηση με 510 εκατ. ευρώ για έργα και δράσεις στο κέντρο και τις γειτονιές | Δήμος Αθηναίων που αφορούν τον προϋπολογισμό.

Απευθυνθήκαμε στον Δήμο Αθηναίων ζητώντας να μας ενημερώσει που θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι πιο αναλυτικό για τα έξοδα του Δήμου, εκτός από τις τριμηνιαίες αυτές γενικές εκθέσεις. Από την 1η Σεπτεμβρίου που στείλαμε το email ακόμα δεν έχουμε λάβει απάντηση, παρόλο που έχουμε επιβεβαιώσει ότι το έχουν λάβει και μας διαβεβαίωσαν ότι σύντομα κάποιος θα απαντούσε. Όπως μας έχουν καταστήσει σαφές πολλάκις, ο Δήμος βρίσκεται σε προεκλογικούς ρυθμούς και δεν βρίσκουν τον χρόνο για να μας απαντήσουν στα αιτήματα που έχουμε στείλει τις τελευταίες εβδομάδες, για τρία διαφορετικά ρεπορτάζ που θέλαμε να κάνουμε, ακόμα και όταν προτείνουμε να τους δώσουμε περισσότερο χρόνο (ακόμη και μια εβδομάδα έξτρα περιθώριο, για πράγματα που θα έπρεπε να μπορούν να εξαχθούν μέσα σε λίγα λεπτά από ένα excel).

Όπως καταλάβαμε, η πληροφόρηση του δημοσιογράφου και του πολίτη εν μέσω προεκλογικής περιόδου περνάει σε δεύτερη μοίρα. Τότε που είναι πιο απαραίτητο από ποτέ να υπάρξει ενημέρωση του κοινού, ώστε να ασκήσει με γνώση το εκλογικό του δικαίωμα.

Με τα πολλά, βρήκαμε μιαν άκρη στα οικονομικά στοιχεία που ψάχναμε, μιλώντας τυχαία με τον Στέφανο Λουκόπουλο, διευθυντή του Vouliwatch. Μας υπέδειξε πως υπάρχει στην παλιά ιστοσελίδα του Δήμου Αθηναίων μια σελίδα που παρουσιάζει την υλοποίηση του προϋπολογισμούΗ σελίδα old.cityofathens.gr ανά διεύθυνση και κωδικό – δηλαδή για το κάθε έσοδο ή έξοδο ξεχωριστά. Είναι κάτι σαν τις εκθέσεις προϋπολογισμού και απολογισμού στην ίδια καρτέλα, ανά έτος και ανά διεύθυνση. Πρόκειται για πολύ χρήσιμο εργαλείο, καθώς μπορεί κανείς να δει πολλά πράγματα όπως για παράδειγμα ότι το 2019 ο Δήμος πλήρωσε 669€ για έξοδα φωτογραφιών και για τον ίδιο κωδικό το 2021, έδωσε 21.687€. Την ίδια στιγμή όμως κάποιος εκτός του δήμου δεν μπορεί π.χ. να ξέρει τι είναι το «λοιπές δαπάνες δημοσίων σχέσεων» που κόστισαν 19.369€ και πολλοί ακόμα κωδικοί. Σε ένα ακόμα παράδειγμα, διαβάζουμε ότι για «προμήθεια σπόρων, φυτών, δενδρυλλίων, φυτοφαρμάκων κλπ» πληρώθηκαν €59.319, όμως δεν έχουμε ιδέα πού κατέληξε αυτή η προμήθεια (σε κάποιο συγκεκριμένο πάρκο ή κάποια γειτονιά;). Από την άλλη, για έργα που ξέρουμε πως έγιναν, όπως η ανάπλαση της πλατείας Συντάγματος ή ο Μεγάλος Περίπατος, δεν είναι δυνατόν να βρούμε σχετικούς κωδικούς που να δείχνουν έστω τι είχε προϋπολογιστεί. Αυτές οι απορίες προκύπτουν για πολλά ακόμη θέματα.

Η παλιά ιστοσελίδα με στοιχεία του 2023 που κανείς δεν ξέρει από ποιον ανανεώνεται (!)

Αυτή η σελίδα είναι μέρος του κέντρου ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης που δημιουργήθηκε το 2014 επί δημαρχίας ΚαμίνηΔ. Αθηναίων: Το Κέντρο Ηλεκτρονικής Εξυπηρέτησης παρουσίασε ο Γ. Καμίνης | αυτοδιοίκηση. Εκεί εκτός από την υλοποίηση του προϋπολογισμού, μπορεί κανείς να δει και στατιστικά στοιχείαΗ σελίδα old.cityofathens.gr και διαγράμματα που αφορούν τα οικονομικά του δήμου και άλλα χρήσιμα στοιχεία που κάποτε υπήρχαν, όπως τις άδειες που είχαν οι επιχειρήσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος του Δήμου (π.χ. άδεια για μουσική, τραπεζοκαθίσματα κ.λπ.).

Μας έκανε τρομερή εντύπωση που αυτές οι πληροφορίες βρίσκονταν σε μια παλιά ιστοσελίδα που μπορούσες να βρεις μόνο είτε αν έψαχνες πάρα πολύ στο Google, είτε αν ήδη ήξερες ότι υπάρχει. Έτσι αναρωτιόμασταν αν είναι πράγματι ενημερωμένα τα στοιχεία που βλέπουμε. Μετά από τρία τηλέφωνα σε τρεις διαφορετικές διευθύνσεις του Δήμου που σχετίζονταν με την εν λόγω ιστοσελίδα καταλάβαμε ότι υπήρχαν υπηρεσιακοί (προϊστάμενοι μάλιστα) που αγνοούσαν εντελώς την ύπαρξή της και ακόμη και ένας από αυτούς που ήξερε για την σελίδα δεν είχε λάβει ποτέ απάντηση για το ποιος είναι αυτός που την ενημερώνει και την διαχειρίζεται, ρωτώντας τους υπεύθυνους.

Τελικά, με τα πολλά, λάβαμε ένα τηλέφωνο από κάποιον υπεύθυνο που μας είπε ότι η ιστοσελίδα είναι ενημερωμένη με τα σωστά στοιχεία μέχρι τον Σεπτέμβρη του 2022 αλλά για τα μετέπειτα στοιχεία δεν μπορούσε να μας πει με σιγουριά αν είναι ενημερωμένα ή όχι γιατί κανείς δεν ήξερε από που «τραβάει» τα πιο πρόσφατα στοιχεία. Πρόκειται φυσικά για κάτι που θα μπορούσε να αναγράφεται ώστε να το γνωρίζει ο δημοσιογράφος/πολίτης και να μην χρειάζεται να σπαταλήσει μισή μέρα στα τηλέφωνα από τον έναν στον άλλον για να βγάλει άκρη. Ή θα μπορούσε να οδηγείται σε αυτή τη σελίδα μέσα από την καινούρια, με την απαραίτητη διευκρίνιση. Για το αν θα περαστεί αυτό το τόσο χρήσιμο εργαλείο και στην νέα ιστοσελίδα δεν γνώριζε ο συνομιλητής μας, που μας παρέπεμψε στα τριμηνιαία γενικά στοιχεία που αναφέραμε παραπάνω.

Παρόλο που διαθέταμε την πολυτέλεια του χρόνου ώστε να ψάξουμε όλα τα παραπάνω, δεν ήταν αρκετά ώστε να φτάσουμε σε ασφαλή συμπεράσματα, αλλά ακόμη και αν οδηγούμασταν κάπου, μάλλον δεν θα είχαμε την ευκαιρία να τα επιβεβαιώσουμε με τις δημοτικές αρχές.

Φανταζόμασταν τότε πως αν κάναμε την αναζήτησή μας πολύ συγκεκριμένη, θα καταλήγαμε κάπου. Όμως και για πιο απλά πράγματα, οι απαντήσεις δεν ήταν εύκολες.

Πόσο κοστίζει το πράσινό μας;

Στο ρεπορτάζ που κάναμε για την προεκλογική δέσμευση του Κώστα Μπακογιάννη το 2019 για την αντικατάσταση και φύτευση 75.000 δέντρων στους δρόμους της πρωτεύουσας, η οποία όπως διαπιστώσαμε δεν υλοποιήθηκε, αφού τελικά έχουν φυτευτεί περίπου μόνο 3.000 νέα δέντρα, αναζητήσαμε τα ακριβή ποσά που δαπανήθηκαν για τις φυτεύσεις νέων δέντρων. Αυτή η αναζήτηση ήταν επίσης ατελέσφορη. Στην υλοποίηση του προϋπολογισμού που είχαμε στα χέρια μας (από την παλιά ιστοσελίδα του Δήμου), οι φυτεύσεις δέντρων συμπεριλαμβάνονταν σε κοινούς κωδικούς με λοιπές δαπάνες, όπως «σπόρων, φυτών, δενδρυλλίων, φυτοφαρμάκων κλπ». Επιπλέον, τα συμπεράσματα δεν θα ήταν ασφαλή, καθώς δεν είναι σίγουρο αν στην υλοποίηση του προϋπολογισμού βλέπαμε δαπάνες που προχωρούσαν κανονικά ή απλά προβλέψεις για έργα και παρεμβάσεις που μπορεί να μην είχαν ολοκληρωθεί.

Απευθυνθήκαμε και πάλι στον Δήμο Αθηναίων με email στις 12/9/23, ζητώντας στοιχεία αναφορικά με το πόσα χρήματα ξοδεύτηκαν από τον προϋπολογισμό του Δήμου για τις φυτεύσεις δέντρων, συνολικά την τετραετία και ανά έτος, όπως και το ύψος της δαπάνης για το πράσινο συνολικά και ανά έτος. Ήταν Τρίτη απόγευμα, όταν ζητήσαμε τις πληροφορίες αυτές και δώσαμε περιθώριο μέχρι την Παρασκευή για την απάντηση του Δήμου, προκειμένου να δημοσιεύσουμε το θέμα και με τη δική τους απάντηση. Λίγο αργότερα επιβεβαιώσαμε ότι ο Δήμος είχε λάβει το σχετικό email μας, αλλά και πάλι θεωρήθηκε ότι το χρονικό περιθώριο ήταν στενό δεδομένης της προεκλογικής περιόδου. Μέχρι τη Δευτέρα 18/9/23, όταν και δημοσιεύτηκε το σχετικό ρεπορτάζ, δεν είχαμε λάβει απάντηση.

Η κουλτούρα της αδιαφάνειας

Φυσικά όλο αυτό δεν είναι κάτι που συναντάμε οι δημοσιογράφοι πρώτη φορά. Πολύ συχνά αντικείμενο των συζητήσεών μας είναι η γενικευμένη κουλτούρα της αδιαφάνειας και αδιαφορίας που υπάρχει ανέκαθεν στην ελληνική δημόσια διοίκηση.

Από την εμπειρία που έχει στο Vouliwatch ο Λουκόπουλος, επιβεβαιώνει και αυτός ότι είναι πολύ διαδεδομένο οι δημόσιες υπηρεσίες να μην απαντούν σε αιτήματα πολιτών και επαγγελματιών που ζητούν απαντήσεις και δεδομένα, παρόλο που υποχρεούνται από τον νόμο να απαντήσουν εντός 20 ημερών. Όπως μας λέει, μέσω της πλατφόρμας Arthro5Το δικαίωμά σας να γνωρίζετε | arthro5A.gr με την οποία οι πολίτες μπορούν να καταθέσουν αιτήματα για όλους τους δημόσιους φορείς, «βλέπουμε μόνο ένα στα δέκα αιτήματα που στέλνονται σε Δήμους από πολίτες να απαντώνται. Γενικά, δεν είναι προτεραιότητα για αυτούς, δεν θεωρούν ότι υπάρχει κάποια προστιθέμενη αξία με αυτό ούτε για τους ίδιους ούτε για τους πολίτες». Remote video URLhttps://insidestory.gr/media/oembed?url=https%3A//www.youtube.com/watch%3Fv%3DzRRcP5vllT0&max_width=0&max_height=0&hash=p2UqxCYQWiGtcoBlr5Ix8MnAvmb0SkHsw-IdPcqW6UU

Όπως μας λέει ο Λουκόπουλος, εδώ και λίγο καιρό το Vouliwatch συμμετέχει στο έργο ACT (Anticorruption City Toolkit)ACT! | Anticorruption City Toolkit, όπου έμαθαν ότι οι Δήμοι Μαδρίτης και Μιλάνου έχουν ειδικά τμήματα με καταρτισμένο προσωπικό που ασχολείται με θέματα ανοικτής διακυβέρνησης, ανοικτών δεδομένων, καταπολέμησης της διαφθοράς και φροντίζουν να υπάρχουν μηχανισμοί διαφάνειας και λογοδοσίας. Αντιθέτως, στον Δήμο Αθηναίων που συμμετείχε στο πρόγραμμα, δεν στήθηκε κάτι σχετικό. Όπως μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κάποιος, υπάρχει η αντίληψη ότι εφόσον όλα τα οικονομικά στοιχεία και οι αποφάσεις ανεβαίνουν στην Διαύγεια, έχουμε εξασφαλίσει την πρόσβαση στις πληροφορίες, όμως δεν είναι έτσι καθώς για να έχουμε ανοιχτά δεδομένα θα πρέπει η πληροφορία να «μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε για να κάνει μια έρευνα, να είναι εύχρηστη και να είναι τεχνολογικά δομημένη και κατηγοριοποιημένη» όπως λέει ο Λουκόπουλος. Η Διαύγεια είναι πολύτιμο εργαλείο και χαιρόμαστε που υπάρχει, αλλά τα παραπάνω δεν τα εξασφαλίζει με κανέναν τρόπο.

Υπάρχουν όμως και άλλα μελανά σημεία αν εστιάσουμε στον Δήμο Αθηναίων. Ο Λουκόπουλος επισημαίνει ότι στην ιστοσελίδα του Δήμου δεν υπάρχουν αναρτημένα όλα τα πόθεν έσχες Δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης | Δήμος Αθηναίων των αντιδημάρχων, όπως προβλέπεται. Παράλληλα, όπως διαπίστωσε μέσα από το πρόγραμμα ACT, αν και όλοι οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να έχουν Μονάδες Εσωτερικού Ελέγχου για την κακοδιαχείριση του δημόσιου χρήματος, στην Αθήνα η διεύθυνση αυτή υπάγεται στον δήμαρχο ΥΠΕΣ: Τι ισχύει για τη σύσταση Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου στους ΟΤΑ (ΦΕΚ) | αυτοδιοίκηση, «κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι ότι για να εκκινήσει μια διαδικασία ελέγχου πρέπει να πάρει την έγκριση από το δήμαρχο, δεν μπορεί από μόνη της για παράδειγμα να δει τι έγινε με κάποια ανάθεση, δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί από μόνη της όταν θα γίνει καταγγελία». Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς τα προβληματικά σημεία αυτής της λεπτομέρειας.

Πηγή άρθρου: insidestory.gr