Η χωματερή της Άνδρου καταρρέει στις 4 Φεβρουαρίου 2011. Σχεδόν τα μισά σκουπίδια του Χώρου Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) Σταυροπέδα, που βρίσκεται στο χώρο του προϊστορικού οικισμού Στρόφιλα Άνδρου, παρασύρονται από τα νερά της δυνατής βροχής και καταλήγουν στο ρέμα και στη συνέχεια στη θάλασσα, καλύπτοντας την παραλία Σχοινιά – όπου εκβάλει το ρέμα – και μεγάλο μέρος του βυθού. Τα ρεύματα παρασύρουν τα απορρίμματα (100.000 τόνοι σύμφωνα με εκτιμήσεις) ή/και τις επικίνδυνες ουσίες που περιέχονται σε αυτά, με κίνδυνο εκτεταμένης επιβάρυνσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των θαλάσσιων ειδών ευρύτερων περιοχών.

Λόγω της θέσης του ΧΑΔΑ (πάνω από ρέμα, πολύ κοντά στη θάλασσα) αλλά και της ποσότητας που είχε συσσωρευθεί όλα αυτά τα χρόνια λειτουργίας της, ήταν περισσότερο από βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα θα συνέβαινε η καταστροφή, κάτι που είχα διαπιστώσει και εγώ σε επιτόπια επίσκεψή μου στις 23-24 Οκτωβρίου 2010.

Όμως, λίγες μόνο μέρες μετά την κατάρρευση της χωματερής, και συγκεκριμένα στις 11 Φεβρουαρίου 2011, ξέσπασε (για άλλη μια φορά) και φωτιά στον Χώρο Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων, επιβαρύνοντας την ατμόσφαιρα και την γύρω περιοχή με επικίνδυνους ρύπους που περιέχονται στον καπνό από την καύση των σκουπιδιών.

Παρά την πολύ σοβαρή οικολογική καταστροφή, οι αντιδράσεις είναι περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Δεν κινητοποιούνται οι αρχές, ενώ οι τοπικές κοινωνίες το αντιμετωπίζουν μάλλον ως …αναπόφευκτο.

Θέτω μερικές μέρες μετά το θέμα στο Περιφερειακό Συμβούλιο Ν. Αιγαίου ως Περιφερειακός Σύμβουλος (και Γραμματέας του ΠΣ) που ήμουν τότε, επικεφαλής της παράταξης Οικολογικός Άνεμος. Ζητάω με δύο ερωτήσεις να μάθω (να μάθουν οι πολίτες) τι ενέργειες έκανε η περιφερειακή και δημοτική αρχή (ή απαίτησαν) στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, “ώστε να περιοριστεί η περιβαλλοντική καταστροφή, να περισυλλεγούν τα σκουπίδια που έχουν κατακλύσει την παραλία Σχοινιάς και τον βυθό της θάλασσας και να εξυγιανθεί η περιοχή που έχει ρυπανθεί”. Ζητάω να μάθω επίσης “αν και πώς ενεργοποιήθηκε η Επιτροπή Πολιτικής Προστασίας και τι ενέργειες έκανε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, μια και πρόκειται για μια τεχνολογική-περιβαλλοντική καταστροφή”. Θέτω το θέμα “τι ενέργειες έγιναν ή θα γίνουν για να διαπιστωθεί η έκταση της ρύπανσης στο έδαφος, στις γειτονικές καλλιέργειες, στη θάλασσα, στην ακτή αλλά και στα θαλάσσια είδη”. Ζητάω στοιχεία από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας για την ποσότητα των απορριμμάτων που κατέληξε στη θάλασσα και την παραλία Σχοινιά. Ή έστω εκτιμήσεις. Σιωπή…

Κανένας δεν ευαισθητοποιήθηκε να δράσει άμεσα μόλις συνέβη η οικολογική καταστροφή. 8 χρόνια μετά ο βυθός παραμένει καλυμμένος από σκουπίδια. Η οικολογική καταστροφή είναι μακροχρόνια. Τα απορρίμματα ταξιδεύουν. Κάποια ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ σίγουρα έχει παρασυρθεί από τα ρεύματα σε άλλες περιοχές του Αιγαίου και της Μεσογείου. Είναι πιθανόν ότι η τροφική αλυσίδα έχει επηρεαστεί, ιδιαίτερα τα ψάρια και τα θαλασσινά που ζουν στο βυθό. Κι όχι μόνο αυτά τα είδη..

Γινόμαστε ρεζίλι διεθνώς. Έρχεται μία δράση αυτοδυτών καθώς και η δημοσιότητα που δίνει ένα διεθνές ΜΜΕ, το Reuters, για να επανέλθει στην δημοσιότητα το θέμα, με φωτογραφίες και βίντεο που σοκάρουν από τον βυθό της περιοχής: https://www.reuters.com/article/us-greece-environment-waste/in-greeces-aegean-sea-divers-find-gulf-of-plastic-corals-idUSKCN1UQ1Q0

Μέχρι να ξεχαστεί ξανά. Η περιφερειακή αρχή άλλαξε, τόσες κυβερνήσεις άλλαξαν αλλά η αδιαφορία παραμένει. Μπορεί όμως να ξεχαστεί;

Όμως αυτή τη φορά η οικολογική ζημιά που είναι ακόμα παρούσα δεν πρέπει να ξεχαστεί. Δεν μπορούμε να κρύβουμε συνεχώς το κεφάλι μας μέσα στην άμμο. Τώρα η άμμος είναι γεμάτη πλαστικά και άλλα απορρίμματα.

Η παρέμβασή μου στο Περιφερειακό Συμβούλιο Ν. Αιγαίου και επιτόπου στο νησί

• Παρέμβει ο εισαγγελέας ώστε να διερευνηθούν οι ευθύνες και οι παραλήψεις τόσο της κεντρικής διοίκησης όσο και των τοπικών αρχών για την συνέχιση της λειτουργίας του ΧΑΔΑ, κατά παράβαση της ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας αλλά και να επιβληθούν οι κατά νόμο κυρώσεις

• Καταλογιστεί το κόστος καθαρισμού και αποκατάστασης του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος από την κατάρρευση της χωματερής στην Άνδρο

• Ακολουθήθηκαν διαδικασίες επείγοντος χαρακτήρα για να υλοποιηθεί ένα πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων με βάση την ιεραρχία μεθόδων που προβλέπει η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία,

• Επιβάλουν κυρώσεις για τη συνεχιζόμενη από τον Δήμο – παρά της περί του αντιθέτου δηλώσεις και δεσμεύσεις – απόρριψη απορριμμάτων στον ΧΑΔΑ, ακόμα και μετά την οικολογική καταστροφή

Μια οικολογική καταστροφή που είχε …προαναγγελθεί

Ο συγκεκριμένος χώρος παρέμενε σε λειτουργία για πάνω από 30 χρόνια πριν συμβεί η κατάρρευση του, αν και η λειτουργία του ξεκίνησε ως προσωρινή, και παρά τις κατά καιρούς κινητοποιήσεις των κατοίκων, με πιο πρόσφατες αυτές του 2004, με την ουσιαστική συγκάλυψη τόσο της κεντρικής όσο και της (τότε) νομαρχιακής διοίκησης, που έδιναν άδειες λειτουργίας παρά:

– την κατάφωρη παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και την γνώση ότι συντελούνταν για πολλά χρόνια ένα περιβαλλοντικό έγκλημα στην περιοχή,

– την υποχρέωση τερματισμού λειτουργίας όλων των ΧΑΔΑ μέχρι τέλος 2000 (και μετά από παράταση μέχρι τέλος 2008) βάσει της Οδηγίας 31/99

– την καταδίκη της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (Οκτώβριος 2005) για την λειτουργία ΧΑΔΑ, με απειλή προστίμου ύψους 34.000 ευρώ για κάθε ημέρα λειτουργίας κάθε παρόμοιου χώρου.

Ο συγκεκριμένος ΧΑΔΑ λειτουργούσε μέσα σε σημαντική αρχαιολογική περιοχή και όπως είχε επιβεβαιώσει το Υπουργείο Πολιτισμού, σε σχετική ερώτηση που είχε κατατεθεί στο ελληνικό κοινοβούλιο. Όλοι το γνώριζα και το υπουργείο Πολιτισμού είχε απαντήσει ότι «έχει πολλάκις ζητήσει από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και το Σύνδεσμο Δήμων Άνδρου την άμεση παύση της λειτουργίας της χωματερής, δεδομένου ότι προκαλεί άμεση και έμμεση βλάβη στις παρακείμενες αρχαιότητες” ήδη από το 2003. Παρόλα αυτά η λειτουργία της συνεχίστηκε μέχρι το 2011. Τον Αύγουστο 2005 αποφασίστηκε η απομάκρυνση της χωματερής από τον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο εντός 1 έτους. Όμως, κάτι τέτοιο δεν έγινε μέχρι την περιβαλλοντική καταστροφή της 4^ης Φεβρουαρίου 2011, επιβεβαιώνοντας ότι στη χώρα μας αν και ήταν γνωστά τα στοιχεία της περιβαλλοντικής κρίσης, επιλέχθηκε να καλυφθεί το πρόβλημα κάτω από το χαλί συσσωρεύοντας τώρα ένα τεράστιο «περιβαλλοντικό χρέος».

Ανεύθυνα και σε αντίθεση με την υποχρέωσή του για προστασία του περιβάλλοντος, το ΥΠΕΧΩΔΕ έδινε παράταση λειτουργίας του ΧΑΔΑ μέχρι και το 2010. Τον Φεβρουάριο 2010 το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε τη σχετική Υπουργική Απόφαση που επέτρεπε την παράταση λειτουργίας του ΧΑΔΑ. Το ΥΠ.ΠΟ. με έγγραφά του, τον Απρίλιο και Ιούλιο 2010, ζήτησε τη συμμόρφωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προς την απόφαση του ΣτΕ και την οριστική παύση λειτουργίας του παράνομου ΧΑΔΑ αλλά και πάλι δεν έγινε τίποτα ένα σχεδόν χρόνο μετά.

Έστω και σήμερα πρέπει να καθαριστεί ο βυθός και να εξυγιανθεί η περιοχή της ανεξέλεγκτης χωματερής

Ευθύνες δεν υπάρχουν μόνο σε σχέση με το παρελθόν, αλλά και για το γεγονός ότι η μεγάλη οικολογική καταστροφή ιδιαίτερα στο βυθό της περιοχής δεν έχει …συγκινήσει τις αρχές να παρέμβουν και να συμβάλλουν στον καθαρισμό του βυθού. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων παραμένουν στο βυθό και στα διάφορα στρώματα της θάλασσας ως αποτέλεσμα και παρόμοιων περιστατικών και ανεύθυνων επιλογών. Είναι περισσότερο από αναγκαίο να οργανωθεί μια ολοκληρωμένη προσπάθεια καθαρισμού του βυθού της ευρύτερης περιοχής από τα συσσωρευμένα απορρίμματα. Κεντρική κυβέρνηση, περιφέρεια και Δήμος πρέπει άμεσα να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να σταματήσει άμεσα ένα περιβαλλοντικό έγκλημα που συνέβη λόγω της αδιαφορίας τους αλλά που συνεχίζει να έχει συνέπειες και σήμερα, 8 χρόνια. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν ήξερε. Οι εικόνες που ήρθαν στην δημοσιότητα δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η αδράνεια και η σιωπή εκ μέρους των αρχών αλλά και της τοπικής κοινωνίας είναι συνενοχή απέναντι σε ένα έγκλημα που αφορά την ίδια τη ζωή μας, όχι μόνο το περιβάλλον. Η αντιμετώπιση του θέματος με τον γνωστό τρόπο “το δάκτυλο δείχνει το φεγγάρι και ο ηλίθιος κοιτάζει το δάκτυλο” (πχ σχόλια του τύπου “γιατί αναδείχθηκε το θέμα μέσα στο καλοκαίρι που είναι τουριστική περίοδος”) δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να δικαιολογούν την αδράνεια και την ανευθυνότητα. Το πρόβλημα δεν είναι πότε (ξανα) ήρθε στην δημοσιότητα το θέμα, αλλά γιατί 30 χρόνια έκλειναν τα μάτια οι αρχές μπροστά σε ένα οικολογικό έγκλημα και γιατί 8 χρόνια μετά την κατάρρευση της χωματερής και την οικολογική καταστροφή συνεχίζουν όλοι να κρύβουν το κεφάλι μέσα στην άμμο και τα πλαστικά.

Οπτικό υλικό:

http://www.youtube.com/watch?v=nRVq7beGNNs

http://www.youtube.com/watch?v=yOH5epC1h3k

http://www.youtube.com/watch?v=hiufdVhLQL0&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=D9ZcunOu-W4

http://www.youtube.com/watch?v=PBXaMusj1CQ

http://www.youtube.com/watch?v=IcSa2ayJZ6A&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=jZKXPyCx85U

http://www.youtube.com/watch?v=OStN__Vx4xM&feature=related