Ο Νίκος Χρυσόγελος γράφει στο περιοδικό των π. ευρωβουλευτών για τις δημογραφικές αλλαγές και την αλληλεπίδρασή τους με την οικονομία και την κλιματική κρίση, το άρθρο στα αγγλικά εδώ: FMA-dimografikoNX
του Νίκου Χρυσόγελου,
πρώην ευρωβουλευτή (2/2012-6/2014)
@chrysogelos
www.instagram.com/nikos.chrysogelos
email nikos.chrysogelos@gmail.com
Δημογραφικές αλλαγές, οικονομία και κλιματική κρίση
Η πανδημία και τα μέτρα αποστασιοποίησης έπληξαν ιδιαίτερα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και πιο ευάλωτα. Όμως το δημογραφικό δεν επηρεάζει μόνο τη στρατηγική για την υγεία ή τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού και κοινωνικού συστήματος αλλά και την υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας.
Η αποτροπή ανεξέλεγκτης κλιματικής κρίσης προϋποθέτει συγκράτηση της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας κάτω από 1,5° C και πλήρη απανθρακοποίηση της οικονομίας σε πλανητικό επίπεδο το αργότερο μέχρι το 2050. Όμως, το σενάριο “business as usual” οδηγεί, με βάση και τις σημερινές δημογραφικές τάσεις, σε μεγάλη αύξηση της ζήτησης τροφής, ενέργειας, νερού, αστικού χώρου και σπάνιων μετάλλων. Χωρίς αποσύνδεση της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης από την κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας είναι αδύνατη η μετάβαση σε κλιματική ουδετερότητα.
Δημογραφικές αλλαγές σε συνδυασμό με μεταβολή αξιών, νέες τάσεις στον τρόπο ζωής, οικολογική – κλιματική κρίση δημιουργούν αντιφατικές κινήσεις. Οι πολιτικές υγείας και διαχείρισης ασθενειών, παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, απασχόλησης και οι οικονομικές επιλογές δεν μπορούν να αγνοούν παρόμοιες τάσεις.
Πολλοί Ευρωπαίοι τρίτης ηλικίας αγοράζουν παραθεριστικές κατοικίες στο νότο, ενώ αυξάνονται τα νοικοκυριά στην Ευρώπη, μειώνεται το μέγεθος τους και το 1/3 όλων αποτελείται πλέον από ένα, με πολλά άτομα άνω των 65 – ιδιαίτερα γυναίκες- να ζουν μόνες. Από την άλλη, πολλοί νέοι στη διάρκεια των φοιτητικών σπουδών και της εργασιακής ζωής τους επιλέγουν διαφορετικά μοντέλα στέγασης λόγω συχνής κινητικότητας, εργασία από μακριά – nomads work ή αξιακών επιλογών. Νοικιάζουν μικρότερους και επιπλωμένους χώρους προσωρινής κατοικίας, διαμένουν σε hostel όταν ταξιδεύουν για εργασία παρατείνοντας την διαμονή τους για διακοπές ή κοινωνικοποίηση, εργάζονται συχνά από μακριά και για διαφορετικούς εργοδότες. Οι τάσεις αυτές λαμβάνονται πλέον υπόψη από πλατφόρμες τουρισμού (booking, Hostelworld, Hosteling International) και καινοτόμα hostel που προσφέρουν δυνατότητες co- housing, co-working και κοινωνικών επαφών-socializing, ως απάντηση στις νέες αυτές οικονομικές – κοινωνικές ανάγκες και τάσεις. Παραδείγματα: το Welcommon Hostel στην Αθήνα της κοινωνικής επιχείρησης Anemos Ananeosis / Wind of Renewal, το Luoghi Comuni Porta Palazzo χώρος προσωρινής κατοικίας στο Τορίνο, το Community Land Trust Bruxelles, μοντέλο κοινωνικής κατοικίας και συλλογικής ιδιοκτησίας.
Δημογραφικές εξελίξεις και αξιακές αλλαγές επηρεάζουν ευρύτερα τις τάσεις κατανάλωσης και την οικονομία. Πολλοί νέοι επιλέγουν να ταξιδεύουν λιγότερο με αεροπλάνο και ιδιωτικό αυτοκίνητο, περισσότερο με τρένο και ποδήλατο, να καταναλώνουν λιγότερο και πιο βιώσιμα, να εφαρμόζουν κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια στις αγορές τους, να περιορίζουν ή να αποφεύγουν την κατανάλωση κόκκινου κρέατος, να μειώνουν το κλιματικό τους αποτύπωμα. Αυτό οδηγεί σε ενίσχυση ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων και στη συρρίκνωση άλλων.
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα σήμερα είναι η έλλειψη εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα σε σημαντικούς οικονομικούς κλάδους, μεταξύ άλλων και λόγω δημογραφικών αλλαγών. Τα περιοριστικά μέτρα προκάλεσαν μείωση κινητικότητας και μετανάστευσης, ηλικιωμένοι εγκαταλείπουν πρόωρα την εργασία τους, γυναίκες φεύγουν από την εργασία για να φροντίσουν τα παιδιά, πολλοί νέοι δεν (επαν)εντάσσονται στην αγορά εργασίας επειδή δεν ανταποκρίνεται στα προσόντα τους ή προσφέρει χαμηλές αμοιβές. Σε οικονομίες με διαρθρωτικά προβλήματα και χαμηλή δυναμικότητα σε θέματα καινοτομίας και μετάβασης, εντείνονται η γήρανση του εργατικού δυναμικού, τα προβλήματα χαμηλής εξειδίκευσης-υψηλής ανεργίας και εξόδου εξειδικευμένου προσωπικού προς άλλες χώρες. Οι προβλέψεις δείχνουν συνολικότερη μείωση κατά 18% του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας στην ΕΕ-27 μέχρι το 2070 .
H δημογραφική σύνθεση και η οικονομική δομή κάθε χώρας θα παίξουν, όμως, καθοριστικό ρόλο στη βιώσιμη, πράσινη και υγιή ανάκαμψη. Η κινητικότητα στην εργασία, ο δυναμισμός των επιχειρήσεων, η δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων σε τεχνολογικά καινοτόμους τομείς και κοινωνικών επιχειρήσεων σε τομείς που σχετίζονται με κοινωνική καινοτομία, ψηφιακό και πράσινο – ενεργειακό μετασχηματισμό μάλλον περιορίστηκαν μέσα στην πανδημία, αλλά μπορεί να αποτελέσουν κινητήρια δύναμη για την ανάκαμψη, ανάλογα με τις πολιτικές που θα ακολουθηθούν.
Οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και του ΠΔΠ 2021-2027 πρέπει να συμβάλλουν σε πιο ανθεκτικές υγειονομικές, κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις πολλαπλές κρίσεις, σε περιβάλλον δημογραφικών αλλαγών, χωρίς να αφήνουν μεγάλα τμήματα της κοινωνίας πίσω.
Βραχυπρόθεσμες λύσεις για τα προβλήματα που έγιναν ορατά με την πανδημία πρέπει να απαντούν και σε διαρθρωτικά προβλήματα, όπως η μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (20-64) ή οι ελλείψεις σε εργαζόμενους για τομείς υψηλής εξειδίκευσης, σε τεχνικά επαγγέλματα, κοινωνικές και υγειονομικές υποδομές καθώς και σε ειδικότητες που θα στηρίξουν την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Η χωρίς ιδεοληψίες και φοβίες στοχευμένη προσέλκυση μεταναστών και η εκπαίδευση – κατάρτιση τους είναι μέρος της λύσης. Η άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζει η οικονομία και η προώθηση της ενεργειακής και πράσινης μετάβασης απαιτεί, επίσης, ένα οργανωμένο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης για γρήγορη ένταξη των νέων και των μεταναστών στην εργασία καθώς και μετεκπαίδευσης (re-skilling) και αναβάθμισης των γνώσεων και προσόντων (up-skilling) των ήδη εργαζόμενων – ιδιαίτερα αυτών μεγαλύτερης ηλικίας – που να ανταποκρίνεται στις γρήγορα μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικονομίας, της γνώσης, των κοινωνικών αξιών και της τεχνολογίας.