του Κώστα Κοσμά

Οι γερμανικές εκλογές της περασμένης Κυριακής έδωσαν σαφή εικόνα, με νικητές και ηττημένους. Τα ξεκάθαρα αποτελέσματα κρύβουν, ωστόσο, κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ειδικά τις ημέρες γύρω από την εθνική γιορτή της γερμανικής ενοποίησης, που για περισσότερο από μία τριακονταετία εξακολουθεί να είναι ένα έργο εν προόδω.

Θριαμβευτές μπορούν να θεωρηθούν οι Σοσιαλδημοκράτες του SPD. «Η γηραιά κυρία», όπως ονομάζεται συχνά το ιστορικότερο κόμμα της Γερμανίας, εθεωρείτο την τελευταία δεκαετία κόμμα σε ελεύθερη πτώση –όπως και τα αντίστοιχα στη Γαλλία, στην Ιταλία αλλά και στην Ελλάδα–, λίγες, τοπικού χαρακτήρα εκλογικές νίκες ερμηνεύονταν ως αναλαμπές πριν από την τελική κατάρρευση. Οι Σοσιαλδημοκράτες ωστόσο όχι μόνο δεν κατέρρευσαν, αλλά ήρθαν πρώτοι, κερδίζοντας το συντριπτικό κομμάτι των ψηφοφόρων που γύρισαν την πλάτη στο χριστιανοδημοκρατικό CDU της Αγκελα Μέρκελ, που εγκαταλείπει την εξουσία ύστερα από δεκαέξι χρόνια εξουσίας.

Στους νικητές συμπεριλαμβάνονται και οι Πράσινοι, οι οποίοι μπορεί να μην κέρδισαν ό,τι υπόσχονταν οι δημοσκοπήσεις λίγους μήνες πριν, όμως ανέβασαν σημαντικά τα ποσοστά τους, επωφελούμενοι ίσως και από το παγκόσμιο νεολαιίστικο κίνημα του Fridays for Future. Κερδισμένοι βγήκαν και οι Φιλελεύθεροι του FDP οι οποίοι, μαζί με τους Πρασίνους, κέρδισαν τις προτιμήσεις των νεαρών ψηφοφόρων. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι τα τρία αυτά κόμματα, οι κόκκινοι Σοσιαλδημοκράτες, οι κίτρινοι Φιλελεύθεροι και οι Πράσινοι, θα στελεχώσουν –κατά πάσα πιθανότητα– τον κυβερνητικό συνασπισμό στο λεγόμενο σχήμα του «φαναριού» – ή «του Σταμάτη, του Γρηγόρη και του Μελέτη», όπως θα το μεταφράζαμε με λίγο χιούμορ στα ελληνικά.

Ενδιαφέρον είναι ωστόσο να κοιτάξει κανείς τους χαμένους. Οι Χριστιανοδημοκράτες έχασαν σίγουρα λόγω της φθοράς της εξουσίας και του άχρωμου υποψηφίου τους Αρμιν Λάσετ. Μέχρι εδώ τίποτε το καινούργιο. Χτυπητή είναι όμως η αποτυχία του κόμματος «Η Αριστερά», το οποίο –βασικός πρωταγωνιστής στην ανατολική Γερμανία την τελευταία εικοσαετία– έπεσε τώρα κάτω από το πλαφόν του 5% και εισήλθε στο Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο μέσω ειδικής ρήτρας του εκλογικού συστήματος. Ο κερδισμένος στην ανατολική Γερμανία; Εκτός από τους Σοσιαλδημοκράτες, η ακροδεξιά AfD.

«Η Κοιλάδα των Ανίδεων»

Το επίκεντρο των εορτασμών της γερμανικής επανένωσης βρίσκεται φέτος στην πόλη Χάλε της Σαξονίας-Ανχαλτ. Σε αυτό το μικρό κρατίδιο, οι ακροδεξιοί ήρθαν τρίτοι με 19,6% – το διπλάσιο από το παγγερμανικό τους αποτέλεσμα. Στη γειτονική Σαξονία, σημαντικά μεγαλύτερη σε πληθυσμό, βρέθηκαν στην πρώτη θέση με το ένα τέταρτο των ψήφων, και ειδικά στα νοτιοανατολικά, όπου βρίσκεται το προπύργιό τους: Η περιοχή ονομαζόταν στη ΛΔΓ σκωπτικά ως η «Κοιλάδα των Ανίδεων», καθώς λόγω της γεωγραφίας της δεν ήταν δυνατή η λήψη της δυτικογερμανικής ραδιοτηλεόρασης· οι κάτοικοί της έμεναν «ανίδεοι» – και πιστοί στο σοσιαλιστικό καθεστώς.

Αντίθετα, στα δυτικογερμανικά κρατίδια τα ποσοστά των ακροδεξιών δεν είναι ούτε τα μισά σε σύγκριση με τα ποσοστά στην ανατολική Γερμανία. Πόσο ενωμένη είναι η χώρα που γιορτάζει την επανένωσή της;

Κατ’ αρχήν, στις 3 Οκτωβρίου του 1990 η επίσημη διατύπωση δεν ήταν «επανένωση» ή «ένωση»: Εκείνη την Τετάρτη, το Λαϊκό Επιμελητήριο –όπως ονομαζόταν το Κοινοβούλιο της Ανατολικής Γερμανίας– κήρυξε «την προσχώρηση της ΛΔΓ στην επικράτεια όπου ισχύει το σύνταγμα της ΟΔΓ». Με άλλα λόγια, δεν δημιουργήθηκε νέο κράτος με νέο σύνταγμα, νέα σύμβολα ή νόμισμα, παρά έξι νέα κρατίδια προστέθηκαν στα ήδη υπάρχοντα έντεκα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, δημιουργώντας το κράτος που ξέρουμε σήμερα. Μια Δυτική Γερμανία που επεκτάθηκε και στην Ανατολική, που ίσως και να την «κατέκτησε» με ειρηνικά μέσα; Το αφήγημα φαντάζει νόμιμο και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στον δημόσιο λόγο του πολιτισμού, των ιδεών και της πολιτικής. Εκεί επικεντρώθηκε και η εικόνα που καλλιέργησε το «Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού» ή «Η Αριστερά», όπως μετονομάστηκε το κόμμα το 2007, προσπαθώντας να καρπωθεί την αντιπάθεια στο πρόσωπο του μάλλον νεοφιλελεύθερου παρά Σοσιαλδημοκράτη πρώην καγκελάριου Γκέρχαρντ Σρέντερ και να ριζώσει και στη δυτική Γερμανία, με ασήμαντα αποτελέσματα. «Η Αριστερά», προγραμματικά ένα ειλικρινά σοσιαλδημοκρατικό, προοδευτικό και σύγχρονο κόμμα, πόνταρε στην πράξη στο χαρτί του λαϊκισμού: Καλλιέργησε την εικόνα του εκπροσώπου ενός Ανατολικογερμανού ως αντισυστημικού πολίτη, θύματος της δυτικής καπιταλιστικής δημοκρατίας, θεσμοί της οποίας συχνά χρησιμοποιούνται εις βάρος του, κερδίζοντας με αυτήν τη μέθοδο τις προτιμήσεις των ψηφοφόρων στα ανατολικά κρατίδια και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της εκλογικής του βάσης.

Η κρίση του προσφυγικού

Μέχρι που έφτασε η κρίση του προσφυγικού και αργότερα η πανδημία. Εκεί η Αριστερά πήρε προς τιμήν της σαφή θέση: την πολιτική της αλληλεγγύης, του διεθνούς δικαίου και των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο προσφυγικό, της εμπιστοσύνης στους κρατικούς θεσμούς και του σεβασμού προς τη δημοκρατία κατά την πανδημία (με κάποιες λίγες εξαιρέσεις, όπως αυτή του ηγετικού της στελέχους Σάρα Βάγκενκνεχτ). Και τότε φάνηκε ότι το χαρτί που έπαιζε όλα αυτά τα χρόνια είχε κοντά ποδάρια. Οι ακροδεξιοί της AfD μπήκαν σφήνα ως εκπρόσωποι του εθνικιστικού, αντιανθρωπιστικού πατριωτισμού στο προσφυγικό, και του αντισυστημικού αντιεμβολιαστή που υποψιάζεται δόλο πίσω από τις προσπάθειες καταπολέμησης της COVID στην πανδημία. Το χαρτί του λαϊκισμού, της θυματοποίησης και της καχυποψίας, που έδινε εύκολες ψήφους, το άρπαξαν από το κόμμα της Αριστεράς οι ακροδεξιοί της AfD με ευκολία. Πράγματι, οι στατιστικές για την κινητικότητα των ψηφοφόρων δείχνουν ότι το κόμμα της Αριστεράς είχε σοβαρές απώλειες προς το SPD, το οποίο πλέον ευαγγελίζεται την επιστροφή του στις παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές αξίες, αλλά και προς το αλαλάζον κόμμα AfD, που ωρύεται για τη θυματοποίηση των Ανατολικογερμανών, οι οποίοι, υποτίθεται, είναι σε χειρότερη θέση ακόμη και από τους μετανάστες.

Το κόμμα της Αριστεράς καλλιέργησε στο παρελθόν τον μύθο του Ανατολικογερμανού ως θύματος. Και τώρα φαίνεται ότι πέφτει στον λάκκο που το ίδιο έσκαψε.

* Ο κ. Κώστας Κοσμάς είναι φιλόλογος και ήταν υποψήφιος των Πρασίνων στο Βερολίνο στις τελευταίες εκλογές.

• Το άρθρο πρωτο-δημοσιεύθηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 2/10/2021 εδώ

• O Κώστας Κοσμάς ήταν υποψήφιος με τους Γερμανούς Πράσινους και εκλέχτηκε σύμβουλος στον δήμο του Steglitz-Zehlendorf

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ το Σάββατο 2/10/2021