του Νίκου Στεφανόπουλου,
Υπεύθυνου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δ΄Αθήνας Αθμιας Εκσης
Μέλος του Δ.Σ. της ΠΕΕΚΠΕ
Εισήγηση στην ημερίδα των ΠΡΑΣΙΝΩΝ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ για την μεταρρύθμιση στην παιδεία, Κυριακή 6/3/2016
Η μεταρρύθμιση στην Παιδεία η οποία προετοιμάζεται στο πλαίσιο ενός νέου Σχολείου, που είναι ανοικτό στην κοινότητα, φυτώριο δημοκρατίας, οικολογικής και κοινωνικής υπευθυνότητας, με σεβασμό στη διαφορετικότητα, βιώσιμο, φιλικό στο παιδί, στον εκπαιδευτικό και στον γονιό έχει επαναφέρει στο προσκήνιο σκέψεις και προβληματισμούς που απασχολούν για χρόνια το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως, έχει αναζωπυρώσει τις ελπίδες που όλοι οι πολίτες εναποθέτουν στη μόρφωση της νέας γενιάς και με αυτήν την έννοια, έχει σηματοδοτήσει την εξαιρετική κρισιμότητα των όποιων σχεδιασμών θα εκπονηθούν αλλά και τη σημασία των αποφάσεων που θα ληφθούν από την πολιτεία.
Δεδομένης αυτής της συγκυρίας, καταθέτουμε τις απόψεις μας που αφορούν σε ένα πεδίο της εκπαιδευτικής πράξης, το οποίο αγαπήθηκε από τους μαθητές και πέτυχε κάτι το αδιανόητο, να του αφιερώσουν τα παιδιά, οι έφηβοι και οι έφηβες τον ελεύθερο χρόνο τους. Αναφερόμαστε σε εκείνα τα «καινοτόμα σχολικά προγράμματα, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας και Πολιτιστικών θεμάτων», τα οποία είναι γνωστά ως Σχολικές Δραστηριότητες (Γ2/4867/92) και πραγματοποιούνται σε εθελοντική βάση από χιλιάδες εκπαιδευτικούς και μαθητές περισσότερο από είκοσι πέντε χρόνια
Οι σκέψεις και οι προβληματισμοί μας, έχουν τις ρίζες τους στην εμπειρία που έχουμε αποκτήσει υπηρετώντας για πολλά χρόνια την εκπαίδευση ως μάχιμοι εκπαιδευτικοί αλλά και ως στελέχη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
Στόχος μας είναι να φωτίσουμε τις κοινές παιδαγωγικές αρχές και προσεγγίσεις των Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, τα οποία την τελευταία δεκαπενταετία αναπλαισιώθηκαν υπό το πρίσμα της Εκπαίδευσης για την Αειφορία και οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν ως καλές πρακτικές που εφαρμόστηκαν στην εκπαίδευση για να ληφθούν υπόψη για τη νέα μεταρρύθμιση .
Αναφερόμαστε στην αναπλαισίωση, η οποία διατυπώθηκε με σαφήνεια από την Οικονομική Επιτροπή για την Ευρώπη των Ηνωμένων Εθνών (UNECE) στο κείμενο «Στρατηγική της UNECE για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη» (Vilnius, 17-18/3/2005) και υιοθετήθηκε και συνυπογράφηκε ανεπιφύλακτα από το Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ., για να σηματοδοτήσει ένα νέο όραμα για την παιδεία και την κοινωνία.
Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
στην Εκπαίδευση για την Αειφορία (sustainability)
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ήρθε στο προσκήνιο μέσω μιας σειράς διασκέψεων και συνεδρίων, των οποίων τα κείμενα αποτέλεσαν τη βάση για τη συγκρότηση του θεσμικού αλλά και του παιδαγωγικού της πλαισίου στις χώρες που δεσμεύτηκαν να την εφαρμόσουν. Στη χώρα μας η συνεχής εικοσιπενταετής και πλέον παρουσία της είχε ως αποτέλεσμα να μπολιάσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα με τη φιλοσοφία της, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη μεθοδολογία. Τα προγράμματα σπουδών που εφαρμόστηκαν τα τελευταία δέκα χρόνια είχαν πολλά από τα χαρακτηριστικά της (διαθεματικότητα, ομαδοσυνεργατική μάθηση, βιωματική προσέγγιση, άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία κλπ)
Οι πολιτικές αποφάσεις για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση των μαθητών και μαθητριών της χώρας μας, δημιούργησαν δυο πεδία δράσης στο Εκπαιδευτικό μας Σύστημα: α) τα Σχολικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Νόμος 1892/31-07-1990, παράγραφος 13, άρθρο 111 και Υπ. Απ. 4867/92), τα οποία πραγματοποιούνται σε εθελοντική βάση («εντός» του ωρολογίου προγράμματος του σχολείου για την Πρωτοβάθμια και «εκτός», για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) με την παιδαγωγική και διοικητική καθοδήγηση των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα τρία μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας και Υπευθύνων Σχολ. Δραστηριοτήτων στην υπόλοιπη περιφέρεια , οι οποίοι επιπροσθέτως
- i) πραγματοποιούν επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς και των δυο βαθμίδων της εκπαίδευσης ii) συντονίζουν θεματικά Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και, iii) συνεργάζονται με τα Κ.Π.Ε. και άλλους φορείς για την υλοποίηση των δράσεών τους.
και β) τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) τα οποία: i) επισκέπτονται εκπαιδευτικοί με μαθητικές ομάδες τριάντα ατόμων, για να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικά projects (από μια έως τρεις ημέρες), με την παιδαγωγική και τη διοικητική καθοδήγηση των Υπευθύνων των Κ.Π.Ε. και των μελών των παιδαγωγικών τους ομάδων ii) υλοποιούν επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με μεγάλη επιτυχία iii) συντονίζουν σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο θεματικά Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα οποία συμμετέχει ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός σχολικών μονάδων iv) έχουν εκπονήσει μέχρι σήμερα υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας που καλύπτει μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων και v)ανέπτυξαν τοπικές και διεθνείς συνεργασίες.
Μέχρι το 1997, τα Σχολικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και τα εκπαιδευτικά projects των Κ.Π.Ε. – καθοδηγούμενα από ετήσιες εγκυκλίους του Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. και από τις επιμορφωτικές δράσεις των Υπευθύνων στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, των Κ.Π.Ε. ή άλλων φορέων και από το παιδαγωγικό υλικό που δημιουργούνταν – κινήθηκαν με κεντρικό άξονα την προστασία της φύσης και, ως ένα βαθμό, πέτυχαν να ευαισθητοποιήσουν «οικολογικά» τους μαθητές και τις μαθήτριες αρκετών περιβαλλοντικών ομάδων. Ωστόσο, κατά τη Διεθνή Διακυβερνητική Συνδιάσκεψη της Θεσσαλονίκης (1997), ένας νέος όρος και στόχος σηματοδότησε το νεοσυσταθέν παιδαγωγικό πεδίο και επαναπροσδιόρισε την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ως «Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία» (Sustainability).
Υπό το πρίσμα της Αειφορίας, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση συνδέθηκε άρρηκτα με την έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης και, συνεπώς, με ένα κρίσιμο πεδίο προβληματισμού: τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο των παγκόσμιων πόρων, φυσικών και ανθρώπινων. Γίνεται, λοιπόν, φανερό, ότι με τη νέα της ταυτότητα, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση διευρύνει το πεδίο της, ενσωματώνοντας ζητήματα κοινωνικο-πολιτικά και πολιτισμικά (U.N.E.S.CO., Δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφορία 2005-2014).
Με το διευρυμένο της πεδίο και, κυρίως, με το βλέμμα στραμμένο στο σύγχρονο ενεργό πολίτη, η Εκπαίδευση για την Αειφορία καλείται να λειτουργήσει ως γενικό πλαίσιο εφαρμογής και ανάπτυξης όλων των Σχολικών Δραστηριοτήτων, της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της Αγωγής Υγείας και των Πολιτιστικών Θεμάτων.
Ο κρίσιμος, επείγων και υψηλής προτεραιότητας χαρακτήρας της Εκπαίδευσης για την Αειφορία επιβάλει την παρουσία της στο νέο σχολείο που το Υπουργείο Παιδείας οραματίζεται και σχεδιάζει. Αναφερόμαστε σε μια παρουσία που θα επιτρέπει σε όλους τους μαθητές μας να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, τη δημιουργικότητά τους και τις καλλιτεχνικές τους δεξιότητες και, ταυτόχρονα, να οικοδομήσουν αξίες, όπως αλληλεγγύη, συνεργατικότητα, ανεκτικότητα και αλληλοσεβασμό, θα ανοίξει το σχολείο στις τοπικές κοινωνίες με σεβασμό και έμπνευση στη διαφορετικότητα, στα δικαιώματα του παιδιού, στη δημοκρατία της καθημερινής ζωής, προετοιμάζοντας τον ενεργό πολίτη του σήμερα και όχι του αύριο Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στα θέματα κλειδιά της Εκπαίδευσης για την Αειφορία: ειρήνη, ηθική, δημοκρατία και διακυβέρνηση, δικαιοσύνη, ισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα, φτώχεια, ασφάλεια, προστασία του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και της πολιτισμικής ποικιλότητας κ.ά.
Έχοντας ως δεδομένα:
1) την εμπειρία της πολύχρονης εφαρμογής των Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (1991-2016).
2) τα ερευνητικά αποτελέσματα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου («Η Ποιότητα στην Εκπαίδευση», 2008), σύμφωνα με τα οποία, η καθιέρωση χρονικού πλαισίου υλοποίησης των καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων εντός του ωρολογίου προγράμματος αποτελεί το δεύτερο σημαντικό παράγοντα βελτίωσης της διεισδυτικότητας και της ποιότητάς τους.
3) τη διεθνή τάση να ενσωματωθεί η Εκπαίδευση για την Αειφορία (οι αρχές, οι προσεγγίσεις και οι στόχοι της) σε όλες τις μορφές της εκπαίδευσης (Το «Αειφόρο Σχολείο», Sustainable School).
Προτείνουμε, κατά τη διαμόρφωση της στρατηγικής των αλλαγών για το «νέο σχολείο», να συνεκτιμηθεί ο προβληματισμός της διεθνούς κοινότητας για την Αειφόρο Ανάπτυξη και τη σημαντική ευθύνη που φέρει η Εκπαίδευση κάθε χώρας προς την κατεύθυνση αυτή, ειδικότερα αν, όπως η χώρα μας, έχει συνυπογράψει τις διεθνείς συμφωνίες για την ενσωμάτωση της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο εκπαιδευτικό της σύστημα.
Πιο συγκεκριμένα:
1) την ενσωμάτωση θεμάτων για την Αειφορία στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών,
2) τη θεσμοθέτηση μιας δίωρης εβδομαδιαίας «ζώνης», αφιερωμένης στην υλοποίηση αυτόνομων και αυτοτελών Διαθεματικών Projects με τη θεματολογία και τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις και αρχές της Εκπαίδευσης για την Αειφορία.
Δεν θα μπορούσαμε να ολοκληρώσουμε τη σκέψη μας χωρίς να επισημάνουμε δυο, χρήσιμα για το Νέο Σχολείο στοιχεία.
Πρώτο, την ανασυγκρότηση μιας θεσμοθετημένης δομή στο Υπουργείο Παιδείας , στο πλαίσιο της οποίας θα εντάσσονται και εφαρμόζονται όλες οι εκπαιδευτικές δράσεις που αφορούν στο Περιβάλλον, την Υγεία και τον Πολιτισμό: η Διεύθυνση Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων (Σ.Ε.Π.Ε.Δ.) του Υπουργείου Π.Δ.Β.Μ.,
Δεύτερο, το ότι τα πρόσωπα που στελεχώνουν τη δομή, οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, οι Υπεύθυνοι και οι παιδαγωγικές ομάδες των Κ.Π.Ε., διαθέτουν πολύτιμη εκπαιδευτική εμπειρία, αυξημένα προσόντα και, το σημαντικότερο, βρίσκονται σε ετοιμότητα, προκειμένου να διασφαλίσουν την επιτυχία του εγχειρήματος, σε συνεργασία με όλη την εκπαιδευτική κοινότητα.