Βιώσιμες πόλεις, κέντρα πράσινης – κοινωνικής καινοτομίας, απασχόλησης, πολιτισμού, περιβαλλοντικής προστασίας, παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ

Οι πόλεις έχουν εξελιχθεί σε βασικά κέντρα υποδομών, αγορών, πολιτισμού αλλά κι αναψυχής. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την επέκταση και ενίσχυση του αστικού ιστού, δημιουργεί κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι πόλεις καλούνται να αντιμετωπίσουν τη συνεχή πρόκληση της βελτίωσης του βιοτικού τους επιπέδου και της μείωσης των πιέσεων που ασκούν στο περιβάλλον και το κλίμα.

Ο κεντρικός ρόλος που κατέχουν οι πόλεις της Ευρώπης στα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής και της βιώσιμης ανάπτυξης γίνεται κατανοητός αν λάβουμε υπ’ όψη ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι αστικές περιοχές έχουν καταγράψει ραγδαία αύξηση της έκτασης και του πληθυσμού τους με το 80% περίπου του ευρωπαϊκού πληθυσμού να συγκεντρώνεται πλέον στις πόλεις.

Η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως βασικό μέσο προώθησης της οικονομικής αναζωογόνησης των Ευρωπαϊκών πόλεων και η υψηλή ποιότητα του περιβάλλοντος γίνεται παράγοντας για τη προσέλκυση κοινωνικά και οικολογικά υπεύθυνων επενδύσεων δημιουργώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η αστική παρακμή από την άλλη και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο λειτουργεί ανασταλτικά. Η εικόνα μίας φιλικής πόλης που σέβεται το περιβάλλον με τη διατήρηση πάρκων και κήπων ευνοεί τον αστικό τουρισμό. Αντιθέτως, μια πόλη σε παρακμή ενισχύει την διάλυση και του κοινωνικού ιστού.

Φυσικά, μια στρατηγική για αστική αειφορία (βιωσιμότητα), ειδικότερα σε περιόδους κρίσης, προϋποθέτει τη σύμπραξη όλων των φορέων που εμπλέκονται στην αστική διαχείριση καθώς και την στήριξη του κοινωνικού- συνεργατικού και του ιδιωτικού τομέα καθώς και των παραγωγικών δυνάμεων της πόλης.

Είναι πλέον πιο ξεκάθαρο από ποτέ ότι η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και η βιώσιμη ανάπτυξη επιβάλλονται ως βασικοί πυλώνες λειτουργίας και ανάπτυξης της σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης, ως βασικές παράμετροι της ποιότητας ζωής – μονόδρομο στην προσέλκυση υπεύθυνων επενδύσεων. Απαιτείται ένα νέο μοντέλο αστικής ανάπτυξης βασισμένο στην αξιοποίηση της υπάρχουσας γης και των υπαρχόντων υποδομών, στη βελτίωση του μεταβολισμού της πόλης και στην ανακύκλωση, στην μετατροπή της πόλης από καταναλωτή σε παραγωγό (ενέργειας, νερού, τροφής), στην ανάδειξη όλου του ανθρώπινου πλούτου που υπάρχει,  στην επαναδιαμόρφωση της σχέσης της με την αστική περιφέρεια και τις αγροτικές εκτάσεις αλλά και στην συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό. Οι νέες αλλά και οι μεγαλύτερες και έμπειρες γενιές πρέπει να εμπλακούν δραστικά στην προσπάθεια της αστικής αναμόρφωσης. Στις ευρωπαϊκές πόλεις αναπτύσσονται νέα δίκτυα και συλλογικότητες αλλά και συνεταιριστικές μορφές οργάνωσης σχετικά με την κατοικία, την παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τον έλεγχο και ένταξη των φυσικών πόρων (πχ νερό) και πρώτων υλών (αντί για σκουπίδια) σε μια κυκλική οικονομία ακόμα και την παραγωγή και διακίνηση της τροφής.

Για πρώτη φορά, τα Κράτη Μέλη πρέπει να υποστηρίξουν την επόμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020 με ολοκληρωμένο τρόπο σχέδια για την αντιμετώπιση των οικονομικών, περιβαλλοντικών, δημογραφικών και κοινωνικών προκλήσεων που επηρεάζουν τις αστικές περιοχές. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται πέρα από τα διοικητικά σύνορα των πόλεων, σε συνέργιες με ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.

Η νέα πολιτική συνοχής απαιτεί από τα Κράτη Μέλη να αφιερώσουν ένα σταθερό ποσό των πόρων για την αειφόρο αστική ανάπτυξη. Σημαντικό εργαλείο για την προώθηση των προτεραιοτήτων αυτών αποτελεί η υποχρεωτική διάθεση του 5 % των Πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης σε αστικές πολιτικές. Αυτή η χρηματοδότηση συμπληρώνεται και από άλλες υπάρχουσες χρηματοδοτήσεις της Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ που στοχεύουν στην αναβάθμιση των πόλεων.

Οι πόλεις δείγματα των ιστορικών μετασχηματισμών τους

Οι πόλεις μας είναι δυναμικά δείγματα των ιστορικών μετασχηματισμών τους. Δείγματα της ποικιλομορφίας της ειδικής γεωγραφίας τους αλλά και της επακόλουθης χωρικής τους επέκτασης εξαιτίας της βαθμιαίας ή ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού τους. Πεδία επίδειξης των ποικιλιών του μείγματος του γενικού δυτικού πολιτισμού και των ειδικών ιστορικών, γεω-πολιτικών και οικονομικών μεταβάσεών και αναμορφώσεών τους. Συνέπεια αυτών των συνεχών αναμορφώσεων είναι η συνεχής ενίσχυση ή κατάρρευση τμημάτων ή συνόλων των συστατικών τους περιοχών. Οι μεσαίες και οι μικρής κλίμακας πόλεις της χώρας μας, αυτο-διοικούμενες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αντιδρούν σπασμωδικά ή καθόλου στις συνεχείς προκλήσεις της πολιτισμικής επιτάχυνσης (εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, δίκτυα υποδομών χαμηλής τεχνολογίας, ανεπαρκής εκπαίδευση του πληθυσμού στο εγκατεστημένο πολιτισμικό παράδειγμα-φορέα των προτάσεων για την κοινή και συλλογική ζωή, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, τα μερίσματα και την χρήση του δημόσιου χώρου, την υποδοχή και αποδοχή των καινοφανών (παλαιότατων όμως στο τοπικό πολιτισμικό παράδειγμα) θεωριών για την απο-ανάπτυξη, τα νέα δίκτυα μεταφορών και ροών ανθρώπινου δυναμικού, τις συνδεσμολογίες του αστικού με το περιφερειακό πρότυπο ζωής). Δέκτες αυτής της γενικής αδυναμίας ανάπτυξης μίας σύγχρονης, επαρκούς και ομοιόμορφα διαχυμένης αστικής ταυτότητας σε άρρηκτη και ζωτική σύνδεση με την περιφέρειά της αλλά και τα σημαντικά κέντρα τεχνολογικής και θεωρητικής παραγωγής είναι οι λιμνάζοντες πληθυσμοί που διαβιούν αποκομμένοι από κάθε και όλες τις δυνατότητες που μπορεί να παρέχει.

Παρά την εμφάνιση και διάχυση θεωρητικών προτάσεων και στρατηγικών για την ενίσχυση ενός νέου μοντέλου σχέσεων αναδιάταξης της συνδεσμολογίας των συμφορημένων αστικών κέντρων με την ειδική τους περιφερειακή ταυτότητα, η εμμονή και η προσκόλληση των κυρίαρχων ελίτ διοίκησης και οικονομικής εκμετάλλευσης των πόλεων στις λειτουργικές συνήθειες και τεχνικές εκμετάλλευσης της προηγούμενης πεντηκονταετίας έχει ως αποτέλεσμα την εκρηκτική συμπίεση ενός πληθυσμού, ιδιαίτερα των νέων γενεών, χωρίς περιθώρια δημιουργικής εκτόνωσης. Οι νεότερες και ενθουσιωδέστερες ηλικιακές ομάδες των αστικών κέντρων της χώρας μας, ήδη συμπιεσμένες και έμφορτες δυσαρέσκειας από την απόγνωση της ανεργίας, της αδύνατης ή ανεπαρκούς εκπαίδευσής τους, στο μέσο της μεγαλύτερης ανθρωπιστικής κρίσης μετά τον Β’ΠΠ στην χώρα, χωρίς κανένα περιθώριο ανταπόκρισης ήταιριάσματος με τις πρακτικές και τα αποτελέσματα ενός κοινού και ιδεωδώς μερισμένου πλεονάσματος αισιοδοξίας και συλλογικής προοπτικής παραμένουν εξουδετερωμένες, ενώ είναι η μόνη πληθυσμιακή ομάδα που θα μπορούσε να εκτινάξει την παραγωγικότητα, την αξία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και την καινοτομία ώστε να ανατραπεί ο διαρκώς ανανεούμενος κύκλος της άνισης ευημερίας, να ενεργοποιήσει, εντέλει, όλες τις θετικές παραμέτρους σύνδεσης του τοπικού με το παγκόσμιο.

Η «ανταγωνιστικότητα» των πόλεων βασίζεται στην καλή τους εικόνα. Η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως βασικό μέσο προώθησης της οικονομικής αναζωογόνησης των Ευρωπαϊκών πόλεων και η υψηλή ποιότητα του περιβάλλοντος γίνεται παράγοντας για τη προσέλκυση επενδύσεων δημιουργώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η αστική παρακμή από την άλλη και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο λειτουργεί ανασταλτικά. Η εικόνα μίας φιλικής πόλης που σέβεται το περιβάλλον με τη διατήρηση πάρκων και κήπων ευνοεί τον αστικό τουρισμό. Αντιθέτως, μια πόλη σε παρακμή ενισχύει την διάλυση και του κοινωνικού ιστού.

Οι μικρές και μεσαίες πόλεις τις χώρας μας χρειάζονται ένα νέο ειδικό πολυ-τροπικό παράδειγμα-σύστημα χειρισμών και ελεγχόμενων αποτελεσμάτων το οποίο, όμως, δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στην ιδέα και την τακτική μίας ελίτ διοικητικών χειριστών αλλά στην ενιαία και μεριστή, την συλλογική εμπλοκή ολόκληρου του πληθυσμού τους. Ενός πληθυσμού, όμως, που δεν θα είναι πλέον υποχρεωμένος να μένει στα αστικά γκέτο και να υπομένει μία τυποποιημένη και ανενεργή ζωή σε συγκέντρωση αλλά θα μπορεί να ενεργοποιεί και να ελέγχει ταυτόχρονα το εγγύς περιαστικό και ενδο-αστικό τοπίο, τις συλλογικές σχέσεις και τις συνδεσμολογίες τους με τις περιαστικές κοινότητες και δήμους. Θα μπορεί να βρίσκεται σε διαρκή και ουσιαστική σχέση με την εκπαίδευση ως υπόβαθρου μιας ζωής συνδεδεμένης με κάθε καινοτόμο και τρέχουσα πρόταση αναδιάταξης. Θα βρίσκεται συνδεδεμένο με κάθε πλανητική λεπτομέρεια θεωρίας και πρακτικής, δράσεων και αποτελεσμάτων. Υποστηρίζουμε, δηλαδή, την ιδέα ενός πολίτη αστού και χωρικού (με την έννοια του μετόχου και χειριστή της εξω-αστικής χώρας και χώρου) που εξυπηρετεί, ελέγχει και αμύνεται ταυτόχρονα για τις ιδιότητες της αστικής ζωής αλλά και όλες εκείνες τις ιδιότητες και εκφράσεις των συλλογικοτήτων στην πλεγμένη με τα αστικά κέντρα περιφέρεια. Μετακινείται, συμμετέχει και τροφοδοτεί με την δράση του όλες τις κλίμακες τις ανθρώπινης συλλογικής δράσης. Από την αγροτική κοινότητα της πρωτογενούς παραγωγής έως τις πολύπλοκες και απαιτητικές κοινότητες των οικοδομικών τετραγώνων στα κέντρα και τις περιαστικές περιφέρειες των αστικών κέντρων που περιμένουν ακόμη να ανακαλυφθούν και να ενεργοποιηθούν ως ζωτικές ψηφίδες αστικού νοήματος.

Είναι πλέον πιο ξεκάθαρο από ποτέ ότι η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και η βιώσιμη ανάπτυξη επιβάλλονται ως βασικοί πυλώνες λειτουργίας και ανάπτυξης της σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης, ως βασικές παράμετροι της ποιότητας ζωής – μονόδρομο στην προσέλκυση υπεύθυνων επενδύσεων.

Γι’ αυτό το λόγο προτείνουμε πως η μόνη και σημαντική δυνατότητα βελτίωσης των πόλεων είναι η απο-συμφόρησή τους από το εξουδετερωμένο δυναμικό τους και η εξαιρετική ώσμωσή τους με την εγγύς περιφέρειά τους. Αυτό μπορεί να γίνει με ένα σύστημα-δίκτυο ευέλικτων, οικονομικών και τεχνολογικά έξοχων δικτύων μαζικής μετακίνησης. Αυτό μπορεί να γίνει με την εγκατάσταση και την δικτύωση ολόκληρης της χώρας με την αιχμή της ψηφιακής τεχνολογίας και τη γρήγορη και ουσιαστική διάχυση αυτής της τεχνολογίας σε κάθε κάτοικο, από τις νέες παραγωγικές έως τις μεγαλύτερες και ανενεργές ηλικίες. Αυτό μπορεί να γίνει με την εκκίνηση μιας νέας επανάστασης για την πνευματική ανάδυση κάθε πολίτη διαμέσου ενός ψηφιακού ανοικτού και ευέλικτου σχολείου δια-βίου εκπαίδευσης. Την γενική και πλήρη διάθεση, δηλαδή, των κατακτήσεων και των αποκτημάτων, των θησαυρών δηλαδή της ανωτάτης εκπαίδευσης αλλά και της έρευνας, στην οθόνη. Στην επιθυμία και την στοχαστική διαπραγμάτευση του ενός και των πολλών ομάδων ανάγνωσης και ελέγχου. Αυτό μπορεί να γίνει με την εκτίναξη της συλλογικότητας και των διαρκών συνελεύσεων μικρής κλίμακας σε ένα νέο και εύρωστο είδος ρύθμισης, κατεύθυνσης και ανακατεύθυνσης της συλλογικής ζωής για κάθε περιορισμένο και περιφερειακό αλλά και γενικό και συλλογικό αίτημα. Αυτό μπορεί να γίνει με την μετατροπή των πόλεών μας σε πόλεις κήπους και ενδιαιτήματα της στοχαστικής, της αισθητικής και της ηθικής προδιάθεσης του ανθρώπου των συλλογικοτήτων αλλά και των κοινοτήτων της υπαίθρου σε πυρήνες, ησυχαστήρια ή εκπαιδευτήρια στην ζωή στην ύπαιθρο. Αυτό, φυσικά, μπορεί να γίνει με τον γενικό σχεδιασμό και τη υιοθέτηση όλων των σύγχρονών μας τακτικών και πρακτικών για τις πολιτικές του μηδενικού ενεργειακού αποτυπώματος, της μηδενικής ρύπανσης, της συνολικής και εξαιρετικής ανακύκλωσης, της υιοθέτησης των ουσιωδών προτάσεων της τρέχουσας (αλλά ήδη πολύ παλιάς) συζήτησης για την απο-ανάπτυξη.

Απαιτείται ένα νέο μοντέλο αστικής ανάπτυξης βασισμένο στην αξιοποίηση της υπάρχουσας γης και των υπαρχόντων υποδομών, στη βελτίωση του μεταβολισμού της πόλης και στην ανακύκλωση αλλά και σε νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης αλλά και οικονομίας (πχ κοινωνικές συνεργατικές επιχειρήσεις). Στις ευρωπαϊκές πόλεις αναπτύσσονται νέα δίκτυα και συλλογικότητες αλλά και συνεταιριστικές μορφές οργάνωσης σχετικά με την κατοικία, την παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τον έλεγχο και ένταξη των φυσικών πόρων (πχ νερό) και πρώτων υλών (αντί για σκουπίδια) σε μια κυκλική οικονομία ακόμα και την παραγωγή και διακίνηση της τροφής.

Αξιολογώντας τα οφέλη που πηγάζουν από ένα βιώσιμο αστικό φυσικό περιβάλλον, είναι προφανές πως η διασφάλιση της ποιότητας ζωής, τόσο της δικής μας όσο και των επόμενων γενεών, εξαρτάται από τη περιβαλλοντική μας ευαισθητοποίηση. Η εκπαίδευση είναι το καλύτερο μέσο για τη διαμόρφωση κοινού αισθήματος υπευθυνότητας απέναντι στις καθημερινές προκλήσεις των πόλεων και την αποτελεσματική διαχείριση τους με τη συμβολή του αστικού πρασίνου. Οι βιώσιμες πρακτικές θα πρέπει να αποτελέσουν κομμάτι της κοινής αντίληψης και οπτικής με τη συμμετοχή και συμμόρφωση των πολιτών και των εμπλεκόμενων δημόσιων φορέων. Ο ρόλος της πολιτείας στο σχεδιασμό και τη διαμόρφωση τέτοιων πρακτικών είναι καθοριστικός, η διαχείριση όμως πρέπει να γίνει κτήμα της κοινωνίας καθώς η εικόνα της καθημερινότητας και η αισθητική αναβάθμιση των πόλεων είναι ευθύνη όλων μας.

Φυσικά, μια στρατηγική για αστική αειφορία, ειδικότερα σε περιόδους κρίσης, προϋποθέτει την σύμπραξη όλων των φορέων που εμπλέκονται στην αστική διαχείριση καθώς και την στήριξη του ιδιωτικού τομέα και των παραγωγικών δυνάμεων της πόλης.

Προτάσεις:

• Απόδοση της δέουσας σημασίας στις υποβαθμισμένες περιοχές, στο συνολικό πλαίσιο του κάθε αστικού συγκροτήματος. Σε κάθε περιοχή αίνιγμα και κενό τόπο των πόλεων θα πρέπει να διεκδικήσουμε και να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο αποκλειστικών ποδηλατοδρόμων, να αφαιρέσουμε το 50% του κυκλοφοριακού φόρτου επιτυγχάνοντας την δραστική μείωση του θορύβου και της βαριάς μόλυνσης του αέρα από τα καυσαέρια. Να επιτύχουμε την έντονη και πυκνή δενδροφύτευση και την υποστήριξή της από την συμμετοχή και την διαρκή εργασία των εγγύς κατοίκων της. Την επιδιόρθωση και τον εξωραϊσμό όλων των επιστρώσεων (δάπεδα, πεζοδρόμια, κράσπεδα, ειδικές λεπτομέρειες στο έδαφος). Μικρές και μεγαλύτερες λεπτομέρειες χώρου μπορούν να μεταβληθούν σε κήπους και χώρους συγκέντρωσης, συναντήσεων και γιορτών.
• Προάγουμε τον κοινωνικό διάλογο, τη δημοκρατία και τον πολιτισμό της καθημερινότητας με σκοπό να μειώσουμε τις ανισότητες των υποβαθμισμένων περιοχών εντός του ιστού της πόλης.Συμμετέχουμε, δημιουργούμε και καθοδηγούμε την σκέψη και τη δράση των κατοίκων παρουσιάζοντας τα έξοχα δείγματα επεμβάσεων στις σημαντικότερες οικολογικά ρυθμισμένες πόλεις του πλανήτη. Δημιουργούμε συνεχείς δημόσιες παρουσιάσεις και εργαζόμαστε με ομάδες νέων επιστημόνων αλλά και ακτιβιστών φοιτητών και φοιτητριών στην επίλυση και τακτοποίηση υπολειμμάτων αστικού χώρου. Η χωρική και κοινωνική ανισότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί από την ίδια δράση των κατοίκων αυτών των περιοχών. Με ίδια μέσα και ίδια εργασία.
• Ενισχύουμε την αλληλεπίδραση της αρχιτεκτονικής, του σχεδιασμού των υποδομών και της πολεοδομίας, προκειμένου να επιτευχθούν υψηλά πρότυπα σε ότι αφορά το περιβάλλον διαβίωσης των πολιτών.Τα πρότυπα παραδείγματα οικολογικών ρυθμίσεων στο εσωτερικό των πόλεων αλλά και στην περίμετρό τους, στο όριο ώσμωσής της με την ύπαιθρο, υπάρχουν. Τα έξοχα δείγματα επεμβάσεων αλλά και οι αυστηρές και επιμελείς στατιστικές μετρήσεις των αποτελεσμάτων τους στην ευημερία και ευτυχία των κατοίκων τους υπάρχουν επίσης. Ας τα εφαρμόσουμε λοιπόν με κοινή και συντονισμένη απόφαση και δράση. Απλές στρατηγικές όπως η καθαριότητα των όμορων τετραγώνων και η τακτοποίηση των σταθμευμένων οχημάτων ώστε να κερδηθούν μικρά εμβαδά δημόσιου χώρου και να αποδοθούν στην συλλογική επιθυμία αλλά και συνθετότερες στρατηγικές όπως η απόκτηση με συλλογικές εισφορές ανενεργών ιδιωτικών εμβαδών που μπορούν να καλλιεργηθούν και να μεταβληθούν σε κήπους αλλά, ταυτόχρονα, κα σε περιοχές συνεύρεσης και διαρκών διαλόγων είναι εφικτές και εφαρμοστέες αμέσως. Κάθε ανενεργή και εξουδετερωμένη ιδιωτική επιφάνεια αστικού εδάφους μπορεί έτσι να ενεργοποιηθεί.
• Εφαρμογή στρατηγικών για την αναβάθμιση του, ήδη, δομημένου περιβάλλοντος. Υποστηρίζουμε την ανακαίνιση του 80% των κτιρίων στην Ευρώπη ώστε να μειωθεί η κατανάλωση και εισαγωγή ενέργειας από τις πόλεις. Μια τέτοια εκτεταμένη παρέμβαση θα δημιουργήσει εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας μέσα στις πόλεις.
• Βελτίωση της τεχνικής υποδομής, ιδιαίτερα των δικτύων υδροδότησης, επεξεργασίας λυμάτων κ.α. με έμφαση στην ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των «γκρίζων νερών» και την συλλογή του νερού της βροχής σε όλα τα επίπεδα (κτίρια, γειτονιές, πόλη).Ο δημόσιος άμεσος έλεγχος όλων των συστημάτων κυκλοφορίας και των δικτύων υποδομών κάθε μεγάλης και μικρότερης αστικής συγκέντρωσης πρέπει να αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος των πολιτών. Συνεχείς και τεκμηριωμένες προτάσεις, αξιοποίηση των μελετών και των θεωρητικών και πρακτικών κατευθύνσεων των πανεπιστημίων θα πρέπει να αποτελούν το περιεχόμενων συνεχών δημόσιων συγκεντρώσεων και ενημερώσεων για την κατανόηση και την μεταβολή της σχέσης του πολίτη με τα δικαιώματά του για υγιή και εύρωστη ζωή. Η εκμετάλλευση των τεχνολογικών κατακτήσεων για την ενεργειακή αυτονόμηση και την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας των φυσικών πόρων ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων, η αυτονόμηση του κοινόχρηστου φωτισμού αλλά και άλλων ειδικών μηχανικών λειτουργιών, η ενεργοποίηση των δωμάτων και η μετατροπή τους σε χώρους καλλιεργειών συνθέτουν μία ομάδα άμεσων δράσεων μεταμόρφωσης των πόλεων χωρίς ειδικό και εξαιρετικό κόστος.
• Στήριξη των συστημάτων εκπαίδευσης, ενημέρωσης και κατάρτισης μιας νέας γενιάς πολιτών που θα ενδιαφέρεται, αλλά ταυτόχρονα θα έχει και γνώσεις γύρω από την αειφορία και την πρακτική εφαρμογή της. Μπορούμε να υποστηρίξουμε και να δημιουργήσουμε άτυπα σχολεία συζητήσεων και ενημέρωσης στην έκταση κάθε αστικής συγκέντρωσης. Η αξιοποίηση των πολυμέσων και άλλες τεχνικές δυνατότητες ενημέρωσης και αναπτέρωσης της επιθυμίας και της ενεργητικότητας των πολιτών πρέπει να αποτελέσουν τα καθημερινά όπλα μεταμόρφωσης των μικρών και μέσων πόλεων. Οι νέες αλλά και οι μεγαλύτερες και έμπειρες γενιές πρέπει να εμπλακούν δραστικά στην προσπάθεια της αστικής αναμόρφωσης.
• Πρέπει να απαιτηθούν και να ενεργοποιηθούν πυκνά δίκτυα ποδηλατοδρόμων, περιπάτου και μέσων μαζικής μεταφοράς. Μία μεγάλης κλίμακας στρατηγική ρύθμιση τακτοποίησης των οχημάτων ιδιωτικής μεταφοράς πρέπει να συμφωνηθεί και να ενεργοποιηθεί. Στην εποχή την οικονομικής κρίσης αλλά και των νέων ιδεών και δυνατών ρυθμίσεων, το 70% των οχημάτων παραμένει ανενεργό καταλαμβάνοντας όμως μεγάλα εμβαδά ζωτικού χώρου κίνησης και μετακίνησης. Η ιδέες και οι στρατηγικές της διάχυσής τους στους ανενεργούς πολίτες μπορούν να κατευθύνουν την σκέψη και την συλλογική δράση και απαίτηση σε καινοφανείς συλλογικές πρακτικές που θα έχουν ως αποτέλεσμα την μεταβολή των πόλεων από πεδία επιβολής της εγωιστικής και ωφελιμιστικής καταστρατήγησης των δικαιωμάτων σε πεδία συλλογικών πρακτικών και ωφέλειας.
• Επέκταση των ποδηλατοδρόμων. Ας αρχίσουμε με την αφαίρεση μίας ολόκληρης λωρίδας μετακίνησης οχημάτων στο εσωτερικό των αστικών δικτύων και την απόδοσή της στα ποδήλατα. Τον αυστηρό και διαρκή έλεγχο της στάθμευσης στα κέντρα των πόλεων και την απόδοση αυτών των ανενεργών εμβαδών στα δίκτυα των μέσω μαζικής μεταφοράς. Την επένδυση σε πρόσθετα επιφανειακά μέσα σταθερής τροχιάς, την παράκτια μετακίνηση με ισχυρά δίκτυα συγκοινωνίας ακόμα και σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 100 χιλιομέτρων και την σύνδεση των μεγάλων αστικών κέντρων με τα εγγύς μικρότερα κέντρα με δίκτυα σταθερής τροχιάς ώστε να αποσυμφορηθούν οι πόλεις και να ενισχυθεί ουσιαστικά η περιφέρειά τους.
• Πράσινες τεχνολογίες σε δημόσια κτήρια. Χρήση ΑΠΕ και εφαρμογή βιοκλιματικών αρχών δόμησης. Η χρήση και η υποστήριξη από τους κατοίκους όλων των οικοδομικών τετραγώνων των αστικών κέντρων ενός συνδυασμού ενεργειακής μόνωσης-αναβάθμισης, συλλογής ηλιακής και αιολικής ενέργειας και φύτευσης των δωμάτων με καλλιέργειες ποικιλιών από φυτά και λαχανικά μπορεί να μειώσει δραστικά την υπερθέρμανση στο εσωτερικό των πόλεων και να εκμηδενίσει την χρήση ενέργειας από ορυκτά καύσιμα για δροσισμό σε μία χώρα όπως η δική μας όπου οι ήπιες συνθήκες της ατμόσφαιρας εμφανίζονται στο 70-80% του έτους.

Χρηματοδοτικά εργαλεία για την περιφερειακή πολιτική και τις πόλεις

Τον Οκτώβριο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε ένα πακέτο προτάσεων πολιτικής για τη συνοχή. Δύο χρόνια μετά, οι Κανονισμοί της πολιτικής συνοχής έχουν πλέον εγκριθεί και συμφωνηθεί με το Ευρωκοινοβούλιο, δίνοντας έμφαση στη αστική ανάπτυξη αλλά και σε πιο πράσινες κατευθύνσεις στις αστικές παρεμβάσεις. Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ εργαστήκαμε σκληρά για αυτές τις αλλαγές σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, Αξίζει να σημειωθεί ότι την προηγούμενη προγραμματική περίοδο οι πόλεις ήδη είχαν λάβει πάνω από το 40 % των πόρων της Περιφερειακής Πολιτικής. Το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά κατά τη νέα προγραμματική περίοδο 2014/2020.

Πολλές από τις λεγόμενες επενδυτικές προτεραιότητες  της νέας περιόδου έχουν σχεδιαστεί ειδικά για τις πόλεις της Ευρώπης. Ως βασική αρχή, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) θα πρέπει να υποστηρίξει τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη μέσω ολοκληρωμένων στρατηγικών που θα αντιμετωπίζουν τις οικονομικές, περιβαλλοντικές, κλιματικές και κοινωνικές αλλαγές των αστικών περιοχών. Στη νέα προγραμματική περίοδο δίνεται η ευκαιρία στις πόλεις να επενδύσουν στην ενεργειακή απόδοση στα δημόσια κτίρια και στον τομέα της στέγασης, στην προώθηση της στρατηγικών χαμηλών εκπομπών άνθρακα στις αστικές περιοχές, π.χ. μέσω λύσεων αστικής κινητικότητας. Επίσης, το αστικό περιβάλλον μπορεί  να βελτιωθεί μέσω δράσεων για την αναζωογόνηση των πόλεων, την αναβάθμιση βιομηχανικών ζωνών, την προώθηση και την προστασία του πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι πόλεις μπορούν επίσης να επενδύσουν στην αναγέννηση των υποβαθμισμένων συνοικιών και να ενισχύσουν τον τομέα της υγείας και των κοινωνικών υποδομών, να προωθήσουν μέτρα κοινωνικής ένταξης, να δημιουργήσουν ένα φιλικό επιχειρηματικό περιβάλλον και να στηρίξουν τη καινοτομία.

Καινοτομίες της επόμενης προγραμματικής περιόδου 2014-2020

Για πρώτη φορά, τα Κράτη Μέλη πρέπει να υποστηρίξουν με ολοκληρωμένο τρόπο σχέδια για την αντιμετώπιση των οικονομικών, περιβαλλοντικών, δημογραφικών και κοινωνικών προκλήσεων που επηρεάζουν τις αστικές περιοχές. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται πέρα από τα διοικητικά σύνορα των πόλεων, σε συνέργιες με ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.

Η νέα πολιτική συνοχής απαιτεί από τα Κράτη Μέλη να αφιερώσουν ένα σταθερό ποσό των πόρων για την αειφόρο αστική ανάπτυξη. Σημαντικό εργαλείο για την προώθηση των προτεραιοτήτων αυτών αποτελεί η υποχρεωτική διάθεση του 5 % των Πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης σε αστικές πολιτικές. Αυτή η χρηματοδότηση συμπληρώνεται και από άλλες υπάρχουσες χρηματοδοτήσεις της Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ που στοχεύουν στην αναβάθμιση των πόλεων.

Η νέα προγραμματική περίοδο προβλέπει περισσότερη ευελιξία στη χρησιμοποίηση των διαφόρων χρηματοδοτικών εργαλείων. Το πεδίο εφαρμογής των χρηματοοικονομικών εργαλείων επεκτείνεται και καλύπτει όλους τους θεματικούς τομείς και επενδυτικές προτεραιότητες. Ωστόσο, οι πόροι πρέπει να επικεντρώνονται με τρόπο ενοποιημένο για να στοχεύουν περιοχές που αντιμετωπίζουν επιμέρους αστικές προκλήσεις. Για παράδειγμα, τα Κράτη Μέλη της ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξουν να χρησιμοποιήσουν το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), σε συνέργεια με το ΕΤΠΑ, για την υποστήριξη μέτρων που αφορούν στην απασχόληση, την εκπαίδευση, την κοινωνική ένταξη και θεσμική επάρκεια, που θα  σχεδιάζονται και υλοποιούνται στο πλαίσιο των ολοκληρωμένων στρατηγικών. Τα μέτρα που αφορούν στη φυσική ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος πρέπει να συνδυάζονται με μέτρα που προωθούν την εκπαίδευση, την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ένταξη και την προστασία του περιβάλλοντος.

Επίσης, υπάρχουν δύο νέα μέσα για την αστική εδαφική ανάπτυξη: η Ανάπτυξη με πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (CLLD) και οι Ολοκληρωμένες Εδαφικές Επενδύσεις (ΟΕΕ). Το πρώτο μέσο στοχεύει στη συμμετοχή των πολιτών και των ενδιαφερομένων μερών στην υλοποίηση της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης. Το δεύτερο επικεντρώνεται σε μια πολυσύνθετη προσέγγιση για την επίλυση προβλημάτων και επιτρέπει τη σύνδεση διαφορετικών στοιχείων από μεγαλύτερες στρατηγικές ή προγράμματα που ασχολούνται με το ίδιο θέμα κάτω από μια ομπρέλα. Οι ΟΕΕ επιτρέπουν τη χρηματοδότηση ολοκληρωμένων δράσεων που θα ποικίλουν από το επίπεδο της γειτονιάς ή της συνοικίας έως λειτουργικές περιοχές όπως πόλεις- περιφέρειες ή μητροπολιτικές περιοχές.

Τα Κράτη Μέλη θα μπορέσουν να δώσουν την ευκαιρία στις πόλεις να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πλήρως ολοκληρωμένες στρατηγικές.Τα Κράτη Μέλη ενθαρρύνονται να κάνουν εκτεταμένη χρήση χρηματοοικονομικών εργαλείων στην υποστήριξη της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Το πεδίο εφαρμογής των χρηματοοικονομικών εργαλείων επεκτείνεται και καλύπτει όλους τους θεματικούς τομείς και επενδυτικές προτεραιότητες.Με βάση τους προσανατολισμούς του Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου (ΚΣΠ), οι Συμβάσεις Εταιρικής Σχέσης (Σ.Ε.Σ.) πρέπει να περιγράφουν τις ρυθμίσεις που διασφαλίζουν την ολοκληρωμένη χρήση των ταμείωντου ΚΣΠ για τη βιώσιμη ανάπτυξη αστικών περιοχών. Τα Κράτη Μέλη της ΕΕ πρέπει επίσης να διαμορφώσουν εταιρικές σχέσεις με αρμόδιες περιφερειακές, τοπικές και αστικές αρχές και να τις εμπλέξουν στην προετοιμασία της Σύμβασης Εταιρικής Σχέσης. Θα πρέπει να ορίσουν τις πόλεις όπου η ολοκληρωμένη βιώσιμη αστική ανάπτυξη θα λάβει υποστήριξη από την πολιτική συνοχής προκειμένου να ενισχυθεί ο ρόλος των πόλεων στα προγράμματα και να διασφαλίσουν ότι τουλάχιστον 5 % των διατιθέμενων πόρων του ΕΤΠΑ θα επενδυθεί σε ολοκληρωμένες δράσεις για βιώσιμη αστική ανάπτυξη.

Η μορφή και ο βαθμός της ανάθεσης της διαχείρισης στις πόλεις μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τις θεσμικές ρυθμίσεις κάθε Κράτους Μέλους. Είναι πλέον στα χέρια των κυβερνήσεων και των περιφερειών σε όλη την Ευρώπη να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που τους παρέχονται  για τις πόλεις.

Δράσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή  

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δημιουργήσει ένα δίκτυο για παρακολούθηση της αστικής ανάπτυξης, της εφαρμογής καινοτόμων δράσεων και της υποχρεωτικής διάθεσης του 5 % των Πόρων του ΕΤΠΑ σε αστικές περιοχές. Με βάση έναν κατάλογο πόλεων που κατήρτισαν τα Κράτη Μέλη στο πλαίσιο της Σύμβασης Εταιρικής Σχέσης, η Επιτροπή θα θεσπίσει μια πλατφόρμα αστικής ανάπτυξης που περιλαμβάνει 300 πόλεις σε όλη την Ευρώπη.Το δίκτυο θα πρέπει να επικεντρώσει την προσοχή του στα διδάγματα που αντλήθηκαν και τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και να ενσωματωθούν στην επόμενη περίοδο της πολιτικής συνοχής. Επίσης, στο πλαίσιο του στόχου της Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΕΣ), το πρόγραμμα ανταλλαγών και μάθησης για πόλεις θα συνεχίσει να τους προσφέρει ευκαιρίες δικτύωσης στην κατεύθυνση της κοινής χρήσης και ανάπτυξης καλών πρακτικών στην αστική ανάπτυξη.

Επιπλέον, προκειμένου να καλλιεργηθούν νέες και καινοτόμες λύσεις για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, με πρωτοβουλία της Επιτροπής, το ΕΤΠΑ μπορεί να υποστηρίξει καινοτόμες δράσεις με ανώτατο όριο ύψους 0,2 % της συνολικής ενίσχυσης από το ΕΤΠΑ. Αρχής γενομένης από το 2014, η Επιτροπή θα διαθέσει 330 εκατ. € για μελέτες και πιλοτικά έργα για τον εντοπισμό και τη δοκιμή νέων λύσεων που σχετίζονται με τη βιώσιμη αστική ανάπτυξης.

Περισσότερες πληροφορίες: http://chrysogelos.gr/newsite/images/files/Docs/greening%20GE.pdf και

www.cor.europa.eu