Ο Πάπας Φραγκίσκος (Francis, Franciscus – λατ) μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του σύγχρονου κόσμου πέθανε στις 21.4.2025. Ήταν ο πρώτος Πάπας από την Λατινική Αμερική, αλλά και από την Αμερική γενικότερα, καθώς επίσης και ο πρώτος Ιησουίτης.Ηταν Αργεντίνος ιερέας, Εξελέγη στις 13 Μαρτίου 2013 ως ο 266ος Πάπας, Επίσκοπος Ρώμης, επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και ανώτατος άρχοντας του ανεξάρτητου κράτους-πόλεως του Βατικανού. Το όνομα που επέλεξε ήταν προς τιμήν του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης “επειδή ανησυχούσε ιδιαίτερα για την ευημερία των φτωχών”, εξηγώντας ότι εκείνος «έφερε στον Χριστιανισμό μια ιδέα της φτώχειας ενάντια στην πολυτέλεια, την υπερηφάνεια, την ματαιοδοξία των πολιτικών και εκκλησιαστικών δυνάμεων της εποχής. Άλλαξε την ιστορία».
Είχε το θάρρος και την εντιμότητα ακολουθώντας όσα η πίστη του υπαγόρευε να μιλήσει για τους απόκληρους, τους κατατρεγμένους, τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, τους φτωχούς. Εξάλλου ο Ιησούς σύμφωνα με την χριστιανική θρησκεία ήταν πρόσφυγας, έφυγε για να γλυτώσει από τον Ηρώδη. Αλλά μίλησε και για τη Γη, το περιβάλλον, το κλίμα, το κοινό μας σπίτι.
Ο Πάπας Φραγκίσκος κατήργησε τα επιδόματα που καταβάλονταν στους υπαλλήλους του Βατικανού, κατά την εκλογή νέου πάπα, ύψους αρκετών εκατομμυρίων ευρώ, επιλέγοντας να δωρίσει τα χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Κατήργησε επίσης το ετήσιο επίδομα ύψους 25.000 ευρώ, που καταβαλλόταν στους καρδινάλους που υπηρετούσαν στο Συμβούλιο Εποπτών για την Τράπεζα του Βατικανού.
Αγκαλιάζοντας τους πρόσφυγες – Η επίσκεψή του στη Λαμπεντούζα και στη Λέσβο για να συμπαρασταθεί στους πρόσφυγες
Ο Πάπας Φραγκίσκος μόταν είχε επισκεφθεί τη Λέσβο είπε δύο σοφές προτάσεις:
– Δεν είσαστε μόνοι (προς τους πρόσφυγες)
– Μην αφήσουμε να ναυαγήσει ο πολιτισμός (προς τις εξουσίες).
Τον Ιούλιο του 2013 ο Πάπας Φραγκίσκος επιλέγει να κάνει την πρώτη του επίσημη επίσκεψη στο μικρό ιταλικό νησί Λαμπεντούζα όπου καταφθάνουν μαζικά πρόσφυγες και μετανάστες στη Μεσόγειο. Στην ομιλία του από τη μικρή πλατεία του νησιού αγκαλιάζει τον πόνο των προσφύγων και κατακεραυνώνει όσους τον προκαλούν.
Στις ομιλία του στο Αμερικάνικο Κογκρέσο στις 24 Σεπτεμβρίου 2015 ο Πάπας Φραγκίσκος έκανε μακροσκελή αναφορά στους πρόσφυγες και τους μετανάστες ζητώντας από την καρδιά της Αμερικανικής Δημοκρατίας “μεγαλύτερη σπουδή και φροντίδα για όσους έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη”.
Στις 24 Μαρτίου του 2016 ο Πάπας Φραγκίσκος σε μία συμβολική κίνηση ταπεινότητας και στήριξης στους πρόσφυγες (ενάντια στο αντιμεταναστευτικό ρεύμα) έσκυψε στα γόνατα κι έπλυνε τα πόδια σε πρόσφυγες. «Είμαστε Μουσουλμάνοι, Ινδουιστές, Κόπτες, Ευαγγελικοί και Καθολικοί, αλλά είμαστε όλοι αδέρφια και παιδιά του ίδιου Θεού που θέλουν να ζήσουν ειρηνικά, ενσωματωμένα». Αυτό είπε ο Πάπας Φραγκίσκος σε εκατοντάδες αιτούντες άσυλο σε ένα κέντρο 25 μίλια από τη Ρώμη, όπου πήγε για να επιστήσει την προσοχή του κόσμου στη δραματική κατάσταση των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη και αλλού.Μίλησε σύντομα, χωρίς κείμενο στη γιορτή της Μεγάλης Πέμπτης που έγινε κάτω από μια σκηνή, προτού γονατίσει και πλύνει τα πόδια 12 προσφύγων – 8 άντρες και 4 γυναίκες. Έντεκα από αυτούς ήταν νέοι μετανάστες από έξι χώρες, μεταξύ των οποίων τέσσερις Νιγηριανοί Καθολικοί άνδρες, τρεις Κόπτες από την Ερυθραία (δύο με μωρά στην αγκαλιά τους), τρεις νεαροί Μουσουλμάνοι – από τη Συρία, το Πακιστάν και το Μάλι – και ένας νεαρός Ινδουιστής από την Ινδία. Η δωδέκατη ήταν μια νεαρή Ιταλίδα που εργάζονταν στο κέντρο.
To 2016 ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφθηκε το νησί της Λέσβου για να δει μόνος του τα δεινά των προσφύγων. Στις 5.12.2021, στο πλαίσιο της Αποστολικής Επίσκεψής του στην Ελλάδα, τον υποδέχτηκαν χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες στον καταυλισμό της Μυτιλήνης, λέγοντάς τους «Είμαι εδώ για να δω τα πρόσωπά σας και να σας κοιτάξω στα μάτια».
Επικαλούμενος τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, είπε, «όσοι σε φοβούνται δεν σε έχουν κοιτάξει στα μάτια… Ξέχασαν ότι η μετανάστευση δεν είναι ζήτημα για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, για την Ευρώπη και την Ελλάδα, είναι ένα ζήτημα για τον κόσμο».
Ο Πάπας Φραγκίσκος υπογράμμισε ότι η μετανάστευση είναι μια «ανθρωπιστική κρίση που αφορά όλους». Σημείωσε ότι ενώ γίνονται βήματα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID-19 και της κλιματικής αλλαγής, «όλα αυτά φαίνεται να απουσιάζουν τρομερά όταν πρόκειται για τη μετανάστευση».
Μαθήματα από την ιστορία
«Είναι ψευδαίσθηση να πιστεύουμε ότι αρκεί να κρατήσουμε τους εαυτούς μας ασφαλείς, να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας από όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη που μας χτυπούν την πόρτα», είπε ο Πάπας Φραγκίσκος. “Στο μέλλον, θα έχουμε όλο και περισσότερες επαφές με άλλους. Για να το στρέψουμε προς το καλό, αυτό που χρειάζεται δεν είναι μονομερείς ενέργειες αλλά ευρείας εμβέλειας πολιτικές”. Η ιστορία, πρόσθεσε, «διδάσκει αυτό το μάθημα, αλλά δεν το έχουμε μάθει».
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, ο Πάπας ζήτησε από κάθε άνδρα και γυναίκα «να ξεπεράσουν την παράλυση του φόβου, την αδιαφορία που σκοτώνει, την κυνική περιφρόνηση που καταδικάζει αδιάφορα σε θάνατο όσους βρίσκονται στο περιθώριο».
«Είναι θλιβερό να ακούμε προτάσεις να χρησιμοποιηθούν κοινά κονδύλια για την ανέγερση τειχών ως λύση», είπε. «Ωστόσο τα προβλήματα δεν επιλύονται και η συνύπαρξη δεν βελτιώνεται με την οικοδόμηση τειχών ψηλότερα, αλλά με την ένωση των δυνάμεων για τη φροντίδα των άλλων».
Αντιμετώπιση προβλημάτων
«Αντί να μαλώνουμε για ιδέες», είπε ο Πάπας, θα ήταν καλύτερο «να διευρύνουμε το βλέμμα μας για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της πλειοψηφίας της ανθρωπότητας, όλων εκείνων των λαών που είναι θύματα ανθρωπιστικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που δεν δημιούργησαν, αλλά πρέπει να υπομείνουν ως το τελευταίο κεφάλαιο σε μια μακρά ιστορία εκμετάλλευσης».
«Είναι εύκολο να διεγείρεις την κοινή γνώμη ενσταλάσσοντας φόβο στους άλλους», σημείωσε ο Πάπας Φραγκίσκος, ωστόσο γιατί αποτυγχάνουμε να μιλάμε με την ίδια ένταση για την εκμετάλλευση των φτωχών, για σπάνια αναφερόμενους αλλά συχνά καλά χρηματοδοτούμενους πολέμους”..
Τόνισε ότι πρέπει να επιτεθούμε στις αιτίες, «όχι στους φτωχούς που πληρώνουν τις συνέπειες και χρησιμοποιούνται ακόμη και για πολιτική προπαγάνδα». “Για να εξαλειφθούν οι βαθύτερες αιτίες”, πρόσθεσε “χρειάζονται περισσότερα από την απλή επίλυση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες”.
Σταματήστε το ναυάγιο του πολιτισμού
«Ας μην αφήσουμε τη θάλασσα μας (mare nostrum) να μετατραπεί σε μια έρημη θάλασσα του θανάτου (mare mortuum)», κατέληξε ο Πάπας. «Ας μην επιτρέψουμε αυτός ο τόπος συνάντησης πολιτισμών να γίνει θέατρο σύγκρουσης. Ας μην επιτρέψουμε αυτή η «θάλασσα αναμνήσεων» να μετατραπεί σε «θάλασσα λήθης». Παρακαλώ, ας σταματήσουμε αυτό το ναυάγιο του πολιτισμού.
Όλη η επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στη Λέσβο εδώ
Πηγή: Vatican News
Γάζα – Είναι τρομοκρατία
Ο Πάπας είναι από τους λίγους που μίλησαν ακόμα και μια μέρα πριν το θάνατό του για την ανάγκη να σταματήσει η σφαγή στη Γάζα, να ελευθερώσουν τους ομήρους, να υπάρξει ειρήνη.
Ο Πάπας πρόσθεσε (2019) αυτό το άγαλμα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου για να μας θυμίζει ότι πρέπει να αγκαλιάζουμε τους κατατρεγμένους, τους πρόσφυγες. H αγάπη και η συμπόνια προς αυτούς που υποφέρουν δεν φαίνεται από το σταυροκόπημα ή τα κεριά που ανάβει κάποιος αλλά από τις πράξεις του. Τον Φεβρουάριο του 2025 ο Πάπας Φραγκίσκος σe επιστολή του προς τους επισκόπους των ΗΠΑ επέκρινε το σχέδιο απελάσεων της Κυβέρνησης Τραμπ και εξέφρασε την ανησυχία του ειδικά για την στάση του Αμερικανού Αντιπροέδρου Βανς – ήταν ο τελευταίος εκπρόσωπος ξένης χώρας που συνάντησε (ατύπως) λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή. Στην επιστολή του ο Πάπας Φραγκίσκος είχε υπογραμμίσει πως όποιος κάνει και εφαρμόζει σχέδια απέλασης ανθρώπων «δεν είναι χριστιανός». Να υπενθυμίζουμε ότι ο Βανς και ο Τραμπ σχετίζονται με ακραίους κύκλους ριζοσπαστών συντηρητικών καθολικών που είναι στον αντίποδα των θέσεων του Πάπα.
Για το κοινό μας σπίτι – Climate Legacy
Θα θυμόμαστε τον Πάπα και για την encyclical “Laudatory Si’” που καλεί σε εγρήγορση για τη Γη, το περιβάλλον και το κλίμα – Climate Legacy αλλά και γενικότερα για τις παρεμβάσεις του για το περιβάλλον, τους ωκεανούς, τη δημιουργία (φύση).
Η περιβαλλοντική και κοινωνική κρίση είναι ένα
«Οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές κρίσεις είναι μία», επέμεινε ο Πάπας Φραγκίσκος καθώς ευχαρίστησε τους Διαθρησκειακούς ηγέτες από το Ευρύτερο Μάντσεστερ για τη δέσμευσή τους να καταπολεμήσουν και να προστατέψουν από αυτές τις κρίσεις και να επιδιώξουν το κοινό καλό.
«Χρειάζεται, με μια λέξη, να αναγνωρίσουμε ότι οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές κρίσεις της εποχής μας δεν είναι δύο ξεχωριστές κρίσεις, αλλά μία…» επέμεινε ο Πάπας Φραγκίσκος, καθώς απευθυνόταν στους ηγέτες των διαθρησκειών από το Ευρύτερο Μάντσεστερ στο Βατικανό..
Ο Πάπας εξέφρασε την εκτίμησή του για τις προσπάθειές τους, ως θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες, να ευαισθητοποιήσουν για την «επείγουσα ανάγκη» προστασίας του περιβάλλοντος και να εργαστούν συγκεκριμένα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
«Η ενωμένη σας μαρτυρία», τους είπε ο Πάπας, «είναι ιδιαίτερα εύγλωττη, αφού η ιστορία της πόλης σας είναι στενά συνδεδεμένη με τη βιομηχανική επανάσταση, με την κληρονομιά της τεράστιας τεχνικής και οικονομικής προόδου, μαζί με μια ομολογουμένως αρνητική επίδραση στο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον».
Προστασία και σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας
«Γίνεται ολοένα και πιο προφανές, στην πραγματικότητα, ότι η παρούσα δέσμευσή μας για τη διαφύλαξη του δώρου του Θεού της δημιουργίας», είπε ο Πάπας, «πρέπει να είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την προώθηση μιας ολοκληρωμένης οικολογίας που σέβεται τόσο την αξιοπρέπεια όσο και την αξία κάθε ανθρώπου και αναγνωρίζει τις τραγικές επιπτώσεις της περιβαλλοντικής υποβάθμισης στις ζωές των φτωχών.
«Πρέπει, με μια λέξη, να αναγνωρίσουμε ότι οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές κρίσεις της εποχής μας δεν είναι δύο ξεχωριστές κρίσεις αλλά μία», τόνισε.
Βεβαίως, αναγνώρισε ο Πάπας, αυτό απαιτεί τη δημιουργία νέων και διορατικών οικονομικών μοντέλων, αλλά και «μια αποφασιστικότητα να ξεπεραστεί η κουλτούρα των απορριμμάτων που δημιουργείται από τον σημερινό καταναλωτισμό και από μια παγκοσμιοποιημένη αδιαφορία που αναστέλλει τις προσπάθειες αντιμετώπισης αυτών των ανθρώπινων και κοινωνικών προβλημάτων υπό το πρίσμα του κοινού καλού».
Ο Πάπας Φραγκίσκος είπε ότι το έργο τους διακρίνεται από την «κοινή μαρτυρία της εγγενώς ηθικής και θρησκευτικής διάστασης του καθήκοντός μας να προστατεύουμε το περιβάλλον ως θεόδοτο δώρο που απαιτεί την υπεύθυνη διαχείριση μας».
Στις κοινότητές τους, και καθοδηγούμενος από τη σοφία των διαφόρων παραδόσεων τους, είπε, «παίζετε σημαντικό ρόλο στη συμβολή σε μια τόσο αναγκαία «οικολογική μεταστροφή» που βασίζεται στις αξίες του σεβασμού προς τη φύση, της νηφαλιότητας, της ανθρώπινης αλληλεγγύης και του ενδιαφέροντος για το μέλλον των κοινωνιών μας.
Βασική πτυχή αυτής της συνεισφοράς, είπε, είναι η δέσμευσή τους, ως πιστοί άνδρες και γυναίκες, «να διαμορφώσουν το μυαλό και τις καρδιές των νέων» και «να υποβάλουν το αίτημά τους για αλλαγή πορείας και για διορατικές πολιτικές που έχουν ως στόχο τη βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη».
Η σύγχρονη νεοαποικιοκρατία είναι έγκλημα και απειλή για την ειρήνη
“Η σύγχρονη νεοαποικιοκρατία είναι έγκλημα και απειλή για την ειρήνη”, τόνιζε ο Πάπας. Σε ένα μήνυμα που απευθύνονταν σε ένα εργαστήριο στο Βατικανό με θέμα την νεοαποικιοκρατία, ο Πάπας Φραγκίσκος προειδοποιούσε ενάντια στη σύγχρονη οικονομική και ιδεολογική αποικιοκρατία και πάλι, ζητούσε συγγνώμη για εκείνους τους Χριστιανούς που συνέβαλαν στον αποικισμό της Αφρικής και της Αμερικής.
«Καμία δύναμη – πολιτική, οικονομική, ιδεολογική – δεν δικαιούται να καθορίζει μονομερώς την ταυτότητα ενός έθνους ή μιας κοινωνικής ομάδας», είπε ο Πάπας Φραγκίσκος σε φόρουμ για τα κοινωνικά δικαιώματα που πραγματοποιήθηκε αρχές Απριλίου του 2023 στο Βατικανό για ένα αφρικανικό και αμερικανικό διηπειρωτικό εργαστήριο για τη σύγχρονη νεοαποικιοκρατία.
«Η υποταγή και η λεηλασία των λαών μέσω της χρήσης βίας ή της πολιτιστικής και πολιτικής διείσδυσης είναι έγκλημα (…) γιατί δεν υπάρχουν πιθανότητες για ειρήνη σε έναν κόσμο που απορρίπτει πληθυσμούς και καταπιέζει για λεηλασία», έγραψε ο Πάπας σε μήνυμα προς τους συμμετέχοντες.
Η κληρονομιά του αποικιακού συστήματος στην Αφρική και την Αμερική
Το εργαστήριο, με τίτλο «Colonization, Decolonization and Neocolonialism in the Perspective of Justice and the Common Good», διοργανώθηκε από τις 30-31 Μαρτίου από την Pontifical Academy for Social Sciences, την Επιτροπή Παναμερικανών δικαστών για τα Κοινωνικά Δικαιώματα και το Φραγκισκανικό Δόγμα και το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ.
Οι συμμετέχοντες προβληματίστηκαν για την κληρονομιά του αποικιακού συστήματος στην Αφρική και την Αμερική εστιάζοντας στις σημερινές παγκόσμιες ανισότητες και κοινωνικές αδικίες, τη μη βιώσιμη ανάπτυξη, την ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή και τη μαζική μετανάστευση και συζήτησαν τον ρόλο των θεσμών και του συστήματος δικαιοσύνης στην αναστροφή αυτών των εξελίξεων.
Αν και στον 21ο αιώνα δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε τεχνικά για «αποικισμένες» χώρες από γεωγραφική άποψη, λέει ο Πάπας Φραγκίσκος, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο όσον αφορά τις οικονομικές και ιδεολογικές πτυχές. Πράγματι, η αποικιοκρατία έχει αλλάξει ως προς τις μορφές, τις μεθόδους και τις δικαιολογίες της: «είναι εικονικοποιημένη, καμουφλαρισμένη, κρυμμένη, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό και την εξουδετέρωσή της».
Οικονομική και ιδεολογική αποικιοκρατία
Ο Πάπας ανέφερε ως παράδειγμα τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την οποία είχε επισκεφθεί νωρίτερα μαζί με το Νότιο Σουδάν. Σημείωσε, ότι παρά το γεγονός ότι η ΛΔΚ είναι ανεξάρτητη για περισσότερα από εβδομήντα χρόνια, οι πλούσιοι πόροι της συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται και να διεκδικούνται από πολλούς ενδιαφερόμενους με αποτέλεσμα συγκρούσεις που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την επικράτειά της, τον πληθυσμό και το κοινό καλό.
Εξίσου επίκαιρο, συνέχισε, είναι το φαινόμενο της «ιδεολογικής αποικιοκρατίας», που «πνίγει τον φυσικό δεσμό μεταξύ των λαών και των αξιών τους, προσπαθώντας να εξαλείψει τις παραδόσεις, την ιστορία και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις».
“Η ιδεολογική αποικιοκρατία τείνει να τυποποιεί τα πάντα. Υπακούει σε μια νοοτροπία που δεν ανέχεται τις διαφορές και εστιάζει μόνο στο παρόν, στις ατομικές ανάγκες και δικαιώματα, συχνά παραμελώντας τα καθήκοντα προς τους πιο αδύναμους και εύθραυστους.“
Δεν υπάρχουν πιθανότητες για ειρήνη σε έναν κόσμο που απορρίπτει και καταπιέζει τους λαούς
Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε τονίσει ότι ανησυχεί ιδιαίτερα για αυτές τις νέες μορφές αποικιοκρατίας. «Φαίνεται ότι αρκετοί αιώνες αιματηρών και απάνθρωπων ιστορικών διαμάχων δεν βοήθησαν στην ανάπτυξη μιας παγκόσμιας ιδέας απελευθέρωσης, αυτοδιάθεσης και αλληλεγγύης μεταξύ των εθνών και μεταξύ των ανθρώπων», σημείωσε.
Η αποικιοκρατία είναι ακόμα εκεί, αλλά είναι πιο «εξευγενισμένη» και «λεπτή» και δικαιολογεί τις νέες πρακτικές κυριαρχίας «με τις διεκδικούμενες «φυσικές» ελλείψεις των αποικισμένων». Σε αυτό το πλαίσιο, ο «μετωπικός πόλεμος» των παλαιών αποικιακών χρόνων έχει αντικατασταθεί σήμερα από «ασύμμετρες συγκρούσεις και νόμους».
Από αυτή την άποψη, ο Πάπας Φραγκίσκος παρατήρησε ότι “δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι οι συγκεκριμένες εκφράσεις της δικαιοσύνης και του κοινού καλού ωριμάζουν στους λαούς, ο καθένας με τις «ιστορίες, τις καταβολές, τις παραδόσεις και τις θρησκείες» του, οι οποίες πρέπει να γίνονται σεβαστές ως τέτοιες.
«Γι’ αυτό», είπε, «καμία εξουσία – πολιτική, οικονομική, ιδεολογική – δεν δικαιούται να καθορίζει μονομερώς την ταυτότητα ενός έθνους ή μιας κοινωνικής ομάδας». Η υποταγή λαών με τη βία ή μέσω πολιτιστικής και πολιτικής διείσδυσης πρέπει να θεωρείται έγκλημα «γιατί δεν υπάρχουν πιθανότητες για ειρήνη σε έναν κόσμο που απορρίπτει τους λαούς και καταπιέζει για λεηλασία», τόνισε ο Πάπας.
Ο Πάπας τόνισε τον σημαντικό ρόλο των μελετητών και της επιστημονικής έρευνας στην ευαισθητοποίηση για την καταπολέμηση των συνεχιζόμενων νεοαποικιακών πρακτικών, του ρατσισμού και του διαχωρισμού, καθώς και την κρίσιμη σημασία της συμπερίληψης των γηγενών λαών και των εκτοπισμένων εθνοτικών ομάδων στις διαδικασίες λήψης πολιτικών αποφάσεων στις χώρες τους.
«Μας ζητείται να καταβάλουμε την απαραίτητη προσπάθεια για να βάλουμε τέλος στις νεοαποικιακές πρακτικές και τις εκφράσεις ρατσισμού και κοινωνικού διαχωρισμού που προέρχονται από αυτές νωρίτερα παρά αργότερα. (…) Δεν θα υπάρξει ειρήνη εάν, στα αντιπροσωπευτικά πολιτικά συστήματα, δεν υπάρξει πραγματική ένταξη των αποκλεισμένων λαών».
Συγγνώμη για τη συμβολή των πιστών στην αποικιοκρατία
Ο Πάπας από την πλευρά του ζήτησε για άλλη μια φορά συγγνώμη «για τις πράξεις ορισμένων χριστιανών πιστών που στο παρελθόν «συνέβαλαν άμεσα ή έμμεσα στις διαδικασίες πολιτικής και εδαφικής κυριαρχίας διαφόρων λαών στην Αμερική και την Αφρική. «Ζητώ επίσης συγγνώμη για τυχόν λάθη ή παραλείψεις που έγιναν ή συμβαίνουν στο παρόν», κατέληξε.