Οι σεισμοί στις Ν. Κυκλάδες και ο «σεισμός» της Μήλου [1], αλλά και η πολιτική και επικοινωνιακή διαχείρισή τους, επιβεβαιώνουν τις θέσεις που πήρε από τη σύστασή του το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες: το αναπτυξιακό μοντέλο των νησιών έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του και πρέπει να αλλάξει άμεσα γιατί τα νησιά μας δεν είναι χώροι κερδοσκοπικών επενδύσεων, αλλά τόποι ζωής.

Ο φόβος ότι οι σεισμοί στη Σαντορίνη θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις με τραγικές καταστάσεις, τύπου Μάνδρας, Ματιού ή και Τεμπών αφού η πελατειακή διαχείριση της «ανάπτυξης» με μόνο στόχο το εύκολο και γρήγορο κέρδος χωρίς να υπολογίζει τους ανθρώπους και τους τόπους οδήγησε σε τραγωδίες, και απαίτησε την άνευ προηγούμενου ταχύτατη κινητοποίηση της κρατικής μηχανής.

Όμως και στην περίπτωση αυτή φαίνεται ότι το ενδιαφέρον εστιάζεται στη «σωτηρία» της εικόνας του νησιού εν όψει της τουριστικής περιόδου και όχι στους ανθρώπους των νησιών:

• Η ενασχόληση επικεντρώνεται στη Σαντορίνη, ενώ και τα κοντινά νησιά (Αμοργός, Ανάφη, Ηρακλειά, Δονούσα, Κουφονήσια, Νάξος, Πάρος, Ίος, Σχοινούσα, Σίκινος, Φολέγανδρος, Αστυπάλαια) ζουν σε παρόμοιες συνθήκες για τα οποία δεν δίνεται η ανάλογη προσοχή ούτε καν για τις ακραία υποστελεχωμένες δομές υγείας. Ενδεικτικά στην Αμοργό υπήρχε μόνο ένας γιατρός για 2000 κατοίκους, μοιρασμένους σε 10 οικισμούς, και την τελευταία εβδομάδα στάλθηκαν άλλοι δύο, ενώ προβλέπονται εκτός από τους αγροτικούς γιατρούς και 8 γιατροί ειδικοτήτων και νοσηλευτικό προσωπικό.
• Το πολυήμερο κλείσιμο σχολείων – που συμπεριλαμβάνει και την Τήνο – αλλά και άλλων δημοσίων κτιρίων, δείχνει το ότι στην ιδιαίτερα σεισμογόνο αυτή περιοχή δεν έχουν γίνει ούτε στοιχειώδεις έλεγχοι στατικότητας, ενώ η παλαιότητά τους χωρίς την ανάλογη συντήρηση αποτελεί εστία μικρότερων αλλά όχι ευκαταφρόνητων κινδύνων.
• Τα ζητήματα που σχετίζονται με τη δόμηση στα νησιά (ΕΣΧΑΣΕ, πρόσφατο παράδειγμα της Μήλου κλπ.) αναδεικνύονται καθοριστικά, αφού διαχρονικά η πολιτεία «κλείνει τα μάτια» σε θέματα που έχουν να κάνουν με τη χωροθέτηση, την κλίμακα και τα χαρακτηριστικά των νέων κατασκευών, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ούτε θέματα κλιματικής αλλαγής, ούτε θέματα ταυτότητας, ούτε θέματα διαχείρισης του πόρου σε ανεπάρκεια που είναι το νερό, και αγνοώντας τις αρχές του Ευρωπαϊκού Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης που από το 2009 επισημαίνει την ανάγκη αποφυγής της δόμησης στις παράκτιες περιοχές.
• Τα προβλήματα της συνέχισης των άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων (αγροτικών, κτηνοτροφικών, αλιευτικών, μεταποιητικών) δεν αποτελούν αντικείμενο καμίας κινητοποίησης και χρηματοδότησης με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη λειτουργική ισορροπία και την ταυτότητα των νησιών.

Το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες από την ημέρα της σύστασής του αγωνίζεται ώστε τα θέματα βιωσιμότητας των νησιών που αφορούν κυρίως και  πρωταρχικά τους μόνιμους κατοίκους τους – που ζουν μια επιδεινούμενη πραγματικότητα μεταξύ ενός αφόρητου καλοκαιριού του υπερτουρισμού και ενός αφόρητου χειμώνα της απομόνωσης και της διακοπής κάθε ζωής – να αντιμετωπιστούν μέσα από την ανατροπή του τουριστικού μοντέλου που βασίζεται στην επέκταση του real estate και των “στρατηγικών επενδύσεων” στον τουρισμό.

Η θεσμοθέτηση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) που βρίσκεται σε εξέλιξη, οφείλει να λάβει υπόψη την αναγκαιότητα αυτή. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να ενημερωθούν για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες του αναπτυξιακού μοντέλου που αυτή τη στιγμή επικρατεί αλλά και για τις εναλλακτικές δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει μια διαφορετική αναπτυξιακή κατεύθυνση και να εκφραστούν για το ποια ανάπτυξη θέλουν.

Αναμένοντας με ελπίδα να διαπιστώσουμε αν τα μηνύματα  (που δύο χρόνια τώρα εκπέμπουν οι κινηματικές προσπάθειες που αναπτύσσονται στα νησιά και τις τελευταίες εβδομάδες αντηχούν και οι βρυχηθμοί του Εγκέλαδου) έφτασαν στον προορισμό τους, το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες θα συνεχίσει τις προσπάθειες συντονισμού των τοπικών κοινωνιών και των δημοτικών αρχών αναδεικνύοντας τις δυνατότητες που έχουν ώστε να καθορίσουν ένα βιώσιμο μέλλον για τα νησιά μας.

Ο «σεισμός» της Μήλου δείχνει τα προβλήματα του αναπτυξιακού μοντέλου των Κυκλάδων.

Το έγγραφο του Υπουργείου Περιβάλλοντος για ορισμό από την πλευρά των Δημοτικών Αρχών, των περιοχών εκείνων που θεωρούν ότι χρήζουν αυξημένης προστασίας, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ώστε να γίνει το πρώτο βήμα που θα αλλάξει το σημερινό αναπτυξιακό μοντέλο των Κυκλάδων που βασίζεται στην χωρίς όρια τουριστική μεγέθυνση μικρών και περιορισμένης αντοχής τόπων καταναλώνοντας και εξαφανίζοντας όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν τη μοναδική ταυτότητα του κάθε νησιού και αποτελεί το κίνητρο για επισκέπτες από όλα τα σημεία της γης και την μόνη ανανεώσιμη και ουσιαστική πηγή πλούτου.

Με βάση αυτό, δημοτικές αρχές και τοπικές κοινωνίες οφείλουν να τοποθετηθούν ξεκάθαρα στα ερωτήματα «τι ανάπτυξη έχουμε, τι ανάπτυξη θέλουμε και αντέχουμε αλλά και το πού & πώς θα γίνει η ανάπτυξη αυτή».

Η θεσμοθέτηση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) που βρίσκεται σε εξέλιξη, οφείλει να λάβει υπόψη την αναγκαιότητα αυτή. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να ενημερωθούν για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες του αναπτυξιακού μοντέλου που αυτή τη στιγμή επικρατεί αλλά και για τις εναλλακτικές δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει μια διαφορετική αναπτυξιακή κατεύθυνση που θα καθιστά αδύνατη την επανάληψη τέτοιων γεγονότων.

Όμως μέχρι τη θεσμοθέτηση των όποιων νέων σχεδίων η καταστροφή του τοπίου – που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας του κάθε νησιού – με μη νόμιμες αδειοδοτήσεις, όπως αυτή του Σαρακήνικου, συνεχίζεται, όπως και η αυθαίρετη δόμηση όπως παραδέχεται δημόσια πλέον η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ.

Αν και βάσει των ανωτέρω και της στοιχειώδους αντίληψης περί δικαίου και κοινής λογικής θα έπρεπε να ισχύει πλήρης απαγόρευση της δόμησης μέχρις ότου ολοκληρωθούν τα ΤΠΣ και το Υπουργείο και η Πολιτεία γενικότερα εξασφαλίσουν ΟΛΕΣ τις προϋποθέσεις για τήρηση της νομιμότητας, όπως προκύπτει από το Σύνταγμα, και από τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας (πχ. Διαχείριση Παράκτιων Περιοχών, Σύμβαση για το Τοπίο, Διαχείριση Νερού, Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών και μικρών Υγροτόπων, Διαφύλαξη Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Προστασία Βιοποικιλότητας) αλλά και την εθνική νομοθεσία (κήρυξη νησιών και οικιστικών συνόλων ως ιδιαίτερου κάλλους) και νομολογία, το Δίκτυο επανέρχεται στις προτάσεις που είχε υποβάλει με μορφή πρότασης ψηφίσματος και
αφορούν:
• Άμεση εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, της νομολογίας του Σ.τ.Ε. καθώς και των διατάξεων των υφιστάμενων ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου και ειδικά:
o στη δόμηση με έλεγχο των αδειών που εκδίδονται, αλλά και επανέλεγχο όσων έχουν εκδοθεί ειδικά σε ό,τι αφορά στην εκτός οικισμού δόμηση (δόμηση μόνο με πρόσωπο σε νόμιμα προϋφιστάμενη οδό)
o απαγόρευση διάνοιξης μεμονωμένων οδών. Εφαρμογή της νομολογίας.
o προστασία των ξερολιθικών κτισμάτων και κατασκευών (μονοπάτια / αγροτικές οδοί, αναβαθμίδες, χώροι σταβλισμού, αποθήκες, αλώνια κ.ο.κ.) και των παραδοσιακών αγροικιών και άλλων κτισμάτων της υπαίθρου.

• Άμεσο περιορισμό της νέας τουριστικής δόμησης με:
o  Άμεση παύση προέγκρισης και έγκρισης Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων, ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ (τουριστικών καταλυμάτων) με στόχο την κατάργησή τους, ως τύπου ανάπτυξης δόμησης στις Κυκλάδες. Με την προαναφερόμενη παύση (σύμφωνα και με τη νομολογία του ΣΤΕ) διευκολύνεται ο χωρικός σχεδιασμός – τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ) – ως προς τους στόχους τους και αποφεύγεται η δημιουργία μη αναστρέψιμων καταστάσεων.
o Εξαίρεση των τουριστικών καταλυμάτων από τις στρατηγικές επενδύσεις
o Εστίαση των επιδοτήσεων στην αναβάθμιση των υπαρχουσών επιχειρήσεων και στον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος με ανάδειξη των περιβαλλοντικών, πολιτιστικών και παραγωγικών πόρων

• Διατήρηση της δυνατότητας κατασκευής μόνο μονώροφων κατοικιών εκτός οικισμού με περιορισμένη έκταση, ανάλογα με τις συνθήκες κάθε νησιωτικού τόπου, όπως θα καθοριστεί κατά τόπους), που θα είναι ενεργειακά & υδατικά αυτόνομες (με ανακύκλωση χρησιμοποιημένου νερού) μέσα από πρότυπα που θα προτείνουν ειδικοί επιστήμονες και με βάση τη διεθνή εμπειρία.
• Κατάργηση των υπόσκαφων κτισμάτων σε νησιά όπου δεν υπήρχαν παραδοσιακά και έχουν ακατάλληλα εδάφη (γρανίτης), με χαρακτηριστικά εντελώς ξένα από την τοπική αρχιτεκτονική (πχ. μεγάλα γυάλινα ανοίγματα) και με πριμοδότηση δόμησης.
• Δραστικό περιορισμό της δυνατότητας κατασκευής πισίνας στα μαστιζόμενα από ανομβρία και λειψυδρία νησιά, λόγω της υπερκατανάλωσης και της κλιματικής κρίσης, με την απαγόρευσή τους στις κατοικίες και στα δωμάτια των ξενοδοχείων, παράλληλα με
ουσιαστικό έλεγχο των γεωτρήσεων.
• Περιορισμό και όχι ενθάρρυνση της δημιουργίας νέων τουριστικών κλινών επισημαίνοντας την επιδείνωση του προβλήματος, που θα δημιουργήσει η συνεχιζόμενη αύξηση της προσφοράς τουριστικών κλινών κάθε κατηγορίας στην πρόσθετη αύξηση των τουριστικών συγκεντρώσεων την υψηλή τουριστική περίοδο και στην περαιτέρω υπερφόρτιση των ήδη ελλειμματικών υποδομών για μεγάλο αριθμό νησιών, γεγονός που απαιτεί τουλάχιστον αλλαγή προτεραιοτήτων (πρώτα οι υποδομές που εξασφαλίζουν ποιότητα ζωής των κατοίκων).
• Άμεση χρηματοδότηση μελέτης για την εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας των νησιών, ώστε να εξεταστεί αν αντέχουν άλλη τουριστική μεγέθυνση και την εκπόνηση της οδικής χάρτας για τη μετάβασή τους σε κατάσταση βιώσιμης ανάπτυξης πριν την ολοκλήρωση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων.

Το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες, από την ημέρα της σύστασής του, αγωνίζεται ώστε τα θέματα βιωσιμότητας των νησιών, που αφορούν κυρίως και πρωταρχικά τους μόνιμους κατοίκους – οι οποίοι σε κάποια νησιά βιώνουν πλέον μια επιδεινούμενη πραγματικότητα, ανάμεσα σε έναν δύσκολο χειμώνα απομόνωσης και διακοπής δραστηριοτήτων και σε ένα καλοκαίρι όπου το νησί τους δεν τους ανήκει – να αντιμετωπιστούν μέσα από την ανατροπή του τουριστικού μοντέλου, με στόχο τη μετατροπή του τουρισμού σε βιώσιμη κινητήρια δύναμη για την οικονομία τους.

Τα νησιά των Κυκλάδων είναι τόποι ζωής και φορείς πολιτισμού χιλιετιών. Καλωσορίζουμε τις επενδύσεις που συμβάλλουν στη βελτίωση της ζωής μόνιμων κατοίκων και επισκεπτών, καθώς και στην ανάδειξη του παγκόσμιας εμβέλειας πολιτισμικού πλούτου των νησιών μας.

Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες
https://sustainablecyclades.eu
contact@sustainablecyclades.eu

[1] Η αναφορά σε “σεισμό” της Μήλου παραπέμπει στην πρόσφατη δημοσιογραφική αποκάλυψη του περιβαλλοντικού εγκλήματος στο Σαρακήνικο της Μήλου με το κτίσιμο ενός ξενοδοχείου με ΄νόμιμη¨ άδεια πάνω σε ένα από τα 10 ομορφότερα σημεία του κόσμου, καθώς και στην άμεση (εκ των υστέρων) κυβερνητική αντίδραση και την ακόλουθη αποκάλυψη και άλλων παρόμοιων αδειών στην ίδια περιοχή