Το Σάββατο, 14 Μαϊου 2022, στις 5, το απόγευμα η Ομάδα Πολιτών για Διάσωση του Κολοβρέχτη διοργανώνει ξενάγηση στους αρχαιολογικούς τόπους του υγροβιότοπου, με τον Χρήστο Μαντζάνα.
Ο Χρήστος Μαντζάνας κατάγεται από την Νέα Αρτάκη και είναι προϊστάμενος του τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας με έδρα την Ολυμπία. Σημείο της συνάντησης είναι η παραλία του Κολοβρέχτη (δίπλα από το ιχθυοτροφείο), ενώ θα γίνει παρουσίαση των τρόπων ανάμματος φωτιάς από την παλαιολιθική εποχή ως την νεότερη, με κρούση και τριβή.
Ο Κολοβρέχτης (Υγρότοπος ή Έλος Ψαχνών αλλά και Λιβάδι) είναι ένας μικρός, παράκτιος υγρότοπος στην Εύβοια, με μεγάλη αξία και σημασία. Βρίσκεται στα σύνορα των δήμων Μεσσαπίων – Διρφύων και Χαλκιδέων, μεταξύ Ψαχνών και Νέας Αρτάκης, στην κεντρική Εύβοια.
Σε αυτόν βρίσκουν καταφύγιο, δεκάδες είδη πουλιών, ιδιαίτερα κατά την μεταναστευτική περίοδο. Συγκεντρώνει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία οικοτόπων, όπως καλαμιώνες, αλίπεδα, λόφοι με μακία, αλμυρόβαλτοι, αμμώδεις νησίδες, υγρολίβαδα κ.ά.
Καταλαμβάνει σήμερα μια περιοχή χιλίων περίπου στρεμμάτων, η φυσική έκταση του ήταν, όμως, παλιότερα διπλάσια. Δυτικά καταλήγει στο Βόρειο Ευβοϊκό, ενώ στα βόρεια συνορεύει με καλλιέργειες, από τις οποίες χωρίζεται με μικρά ρέματα και κανάλια. Νότια και ανατολικά γειτονεύει με μικρούς λόφους.
Η ομάδα πολιτών ενεργοποιήθηκε γιατί όπως και σε άλλες περιοχές όπου οι (μικροί) υγρότοποι δεν προστατεύονται, και στην περίπτωση του Κολοβρέχτη διαπιστώνεται απόρριψη μπάζων, σκουπιδιών ακόμα και βιομηχανικών αποβλήτων και αστικών λυμάτων. Μέσα από τον πυρήνα του οικοσυστήματος περνάει ο βασικός οδικός άξονας της κεντρικής Εύβοιας.
Ο Κολοβρέχτης δημιουργείται από ένα μικρό ποτάμι στην αρχή της πεδιάδας των Ψαχνών, το οποίο εκβάλλει στον βόρειο Ευβοϊκό. Οι εκβολές του ποταμού αποτελούν ένα εκτεταμένο οικοσύστημα ρηχού γλυκού νερού το οποίο προστατεύεται από έναν μεγάλο καλαμιώνα αποτελώντας ένα οικοσύστημα μεγάλης φυσικής, οικολογικής και κοινωνικής αξίας.
Ο Κολοβρέχτης έχει καταγραφεί ως υγρότοπος από το ΕΚΒΥ (Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων) με κωδικό GR242274000 και όνομα «Έλος Ψαχνά ή Λιβάδι ή Κολοβρέχτης» (Ζαλίδης & Μαντζαβέλλας 1994) και περιλαμβάνεται στην απογραφή του WWF Ελλάς για τους υγρότοπους του Αιγαίου (Κατσαδωράκης & Παραγκαμιάν 2007). Στην κατηγορία του, είναι ο μεγαλύτερος υγρότοπος στην Εύβοια και ένας από τους μεγαλύτερους στο νησιωτικό Αιγαίο.
Λόγω της σύνθεσής του και των τύπων οικότοπων που απαντώνται είναι πολύ σημαντικός για την ορνιθοπανίδα. Στην περιοχή έχει καταγραφεί μια ποικιλία ειδών της ορνιθοπανίδας, κυρίως αυτών που σχετίζονται με καλαμιώνες καθώς αυτό είναι και το κυρίαρχο ενδιαίτημα. Στον υγρότοπο έχουν καταγραφεί 193 είδη πουλιών εκ των οποίων τα 56 προστατευόμενα (ερωδιοί, χαλκόκοτες, γλαρόνια, πρασινοκέφαλες πάπιες, γερακίνες, καλημάνες). Από αυτά τα 45 εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την ύπαρξη του Κολοβρέχτη και σχεδόν όλα τον επισκέπτονται τακτικά.
Xαρακτηρίζεται και διεθνούς σημασίας διότι φιλοξενεί το 10% του συνολικού ευρωπαϊκού πληθυσμού της χαλκόκοτας.
Ο Κολοβρέχτης βρίσκεται στο πέρασμα των πουλιών στα ανατολικά παράκτια της ηπειρωτικής χώρας. Ως εκ τούτου μπορεί να αποτελέσει σημαντικό σταθμό ανεφοδιασμού και ξεκούρασης κυρίως για τα αποδημητικά πουλιά. Κι αυτό συμβαίνει επειδή βρίσκεται επάνω στον μεταναστευτικό άξονα Βορρά-Νότου και μαζί με τον υγρότοπο στα Κανατάδικα της Ιστιαίας (Β. Εύβοια) και τη λίμνη του Δύστου (Ν. Εύβοια), αποτελούν σημαντικό σταθμό στο ταξίδι των μεταναστευτικών πουλιών.
Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει συμπεριλάβει τον υγρότοπο στο δίκτυο της χώρας όπου διεξάγονται οι ετήσιες Μεσοχειμωνιάτικες Καταμετρήσεις Υδροβίων-Midwinter Counts οι οποίες έχουν εδραιωθεί από τη δεκαετία του ’60 μέσω του Διεθνούς Γραφείου Έρευνας Υδροβίων και Υγροτόπων- International Waterfowl and Wetlands Research Bureau (IWRB).
Ο υγρότοπος περιλαμβάνει ορνιθοπανίδα που προστατεύεται από τη σύμβαση της Βόννης «Περί προστασίας των αποδημητικών πουλιών», τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης «Περί διατήρησης της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης», όπως κυρώθηκε με το Ν.1335/83(ΦΕΚ 32/Α’/14-03-1983), από την Ελλάδα. Ειδικότερα η ορνιθοπανίδα αυτή υπάγεται στις προστατευτικές διατάξεις της οδηγίας 79/409/ΕΕ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών». Σύμφωνα με την επιστημονική καταγραφή του ορνιθολόγου, βιολόγου, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τριαντάφυλλου Ακριώτη (καταγραφή από το 1978 έως το 1993)«στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί 193 είδη πουλιών. Πολλά από αυτά τα είδη που φιλοξενεί ο βάλτος απειλούνται με εξαφάνιση είτε από ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο είτε παγκοσμίως. Συνολικά έχουν παρατηρηθεί 56 είδη απειλούμενα με εξαφάνιση σε όλη την Ευρώπη και παγκοσμίως». Η πλειοψηφία τους προστατεύεται από τις διατάξεις της οδηγίας 2009/147/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 30ής Νοεμβρίου 2009 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών. Μεταξύ άλλων πρόκειται για τα εξής απειλούμενα είδη: Ηταυρος, Μικροτσικνιάς, Νυχτοκόρακας, Κρυπτοτσικνιάς, Λευκοτσικνιάς, Πορφυροτσικνιάς, Πελαργός, Χαλκόκοτα, Βαλτόπαπια, Φιδαετός, Καλαμόκιρκος, Βαλτόκιρκος, Στεπόκιρκος, Λιβαδόκιρκος, Κιρκινέζι, Μαυροκιρκίνεζο, Μαυροπετρίτης, Πετρίτης, Στικτοπουλάδα, Μικροπουλάδα, Νανοπουλάδα, Καλαμοκανάς, Αβοκέτα, Νεροχελίδονο, Βροχοπούλι, Μαχητής, Διπλομπεκάτσινο, Λασπότρυγγας, Μαυροκέφαλος Γλάρος, Καρατζάς, Ποταμογλάρονο, Χειμωνογλάρονο, Μουστακογλάρονο, Μαυρογλάρονο, Γιδοβυζάστρα, Αλκυόνα, Μικρογαλιάντρα, Μουστακοποταμίδα.
Επίσης φιλοξενεί πολλά αξιόλογα είδη χλωρίδας και πανίδας (βάτραχους, νεροχελώνες, νερόφιδα), ενώ η βλάστηση αποτελείται κυρίως από
αγριοκαλαμιές και
βατομουριές από την ηπειρωτική πλευρά και από
σαλικόρνιες που σχηματίζουν μικρούς δαίδαλους από τη μεριά της θάλασσας.
Ενώ μεγάλη είναι η αρχαιολογική σημασία της ευρύτερης περιοχής καθώς έχουν βρεθεί ίχνη κατοίκησης ήδη από το 300.000 π.Χ. από τους ανθρώπους της παλαιολιθικής εποχής, όπως επίσης και νεολιθικά, μυκηναϊκά και ελληνιστικά ευρήματα.
Ο υγροβιότοπος έχει χαρακτηριστεί περιοχή προστασίας της φύσης, με βάση το νόμο 1650/1986 ”Για την προστασία του περιβάλλοντος”, άρθρο 19, παρ. 2. (“Ως περιοχές προστασίας της φύσης χαρακτηρίζονται εκτάσεις µεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέµβαση που είναι δυνατό να µεταβάλλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. “) όπως αυτός αντικαταστάθηκε και ισχύει σύμφωνα με τον νόμο 3937/2011 «Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» άρθρο 5 παράγραφος 2 («Ως περιοχές προστασίας της φύσης (Nature reserves) χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που μπορεί να μεταβάλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου σχεδίου διαχείρισης, η εκτέλεση εργασιών που κρίνονται αναγκαίες για τη μη αλλοίωση εκείνων των χαρακτηριστικών που διασφαλίζουν τη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων, επιστημονικών ερευνών και η άσκηση ήπιων ασχολιών και δραστηριοτήτων, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας.»)
Επίσης, προστατεύεται από το Προεδρικό Διάταγμα της 1ης Αυγούστου 1989 (βλ. ΦΕΚ 642/τ. Β’/09.10.1989) με βάση το οποίο κατοχυρώθηκε το καθεστώς προστασίας της περιοχής, οριοθετήθηκαν η α’ και β’ ζώνη προστασίας, καθορίστηκε ζώνη οικιστικού ελέγχου (ΖΟΕ), προβλέφθηκαν οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες και η δημιουργία φορέα διαχείρισης, ο οποίος δεν έχει ποτέ συγκροτηθεί.
Παρόλα αυτά, την τελευταία 30ετία η λογική του βραχυπρόθεσμου κέρδους σε βάρος της φύσης και της κοινωνίας, η συστηματική αδιαφορία πολιτείας και αυτοδιοίκησης, παρά τις κατά καιρούς αναλαμπές, πλήττουν θανάσιμα τον υγροβιότοπο. Με τον χρόνο ο Κολοβρέχτης υποβαθμίζεται περιβαλλοντικά και μειώνεται η έκταση του.
Η Ομάδα Πολιτών για τη Διάσωση του Κολοβρέχτη αναφέρει “ενδεικτικά, και όχι περιοριστικά, τις εξής παραβάσεις του Προεδρικού Διατάγματος και της περιβαλλοντικής νομοθεσίας που έχουν καταγραφεί κατά καιρούς:
1) Καύση και εκχέρσωση του καλαμιώνα, σε έκταση δεκάδων στρεμμάτων και επιχωματώσεις με στόχο την καταπάτηση. Απόδοση πολλών στρεμμάτων από την καταστροφή σε καλλιέργεια δημητριακών καθώς και άροση του εδάφους για μελλοντική καλλιέργεια,
2) Ρίψη αποβλήτων από γειτονικές επιχειρήσεις και πλημμελή λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών
3) Απορρίψεις σκουπιδιών και μπάζων,
4) Υπολείμματα από καύση τοξικών υλικών (καλωδίων), καθώς και απόρριψη άλλων χημικών και τοξικών υλικών (μπετόνια με λάδια, ηλεκτρονικά υλικά κλπ.),
5) Εκβάθυνση των παλαιών και διάνοιξη νέων καναλιών απορροής του νερού προς τη θάλασσα, πράξη που συντελεί στην τάχιστη αποστράγγιση και αποξήρανση,
6) Ρίψη φυτοφαρμάκων από γειτονικές καλλιέργειες,
7) Διάνοιξη δρόμου μήκους 2000 μέτρων περίπου εντός του πυρήνα, με μπάζωμα από επικίνδυνα ορυκτά που περιέχουν νικέλιο, κάδμιο, χρώμιο, διάφορα οξείδια και σύμπλοκα βαρέων μετάλλων (υλικά από τα ορυχεία της εταιρείας ΛΑΡΚΟ), πράξη που καταστρέφει ολοσχερώς την ανασύσταση της χλωρίδας και πανίδας.
Ο Κολοβρέχτης που αποτελεί ποτάμιο οικοσύστημα και στην περίπτωσή του βρίσκουν εφαρμογή οι διατάξεις της νομοθεσίας που αφορούν τη διαχείριση των υδάτων στις λεκάνες απορροής των ποταμών. Αρμόδια εθνική αρχή για την σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης είναι η Ειδική Γραμματεία Υδάτων που υπάγεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Η Ομάδα Πολιτών είχε παρέμβει, επίσης, στην δημόσια διαβούλευση για την αναθεώρηση των σχεδίων διαχείρισης τα οποία προβλέπουν την διατήρηση των υδάτων σε καλή οικολογική κατάσταση καθώς και την παρακολούθηση της ποιότητάς τους. Αγωνίζεται για την προστασία του υγροβιότοπου στο πλαίσιο της διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών του νομού Εύβοιας.