Προτάσεις από τους Πράσινους

Το νομοσχέδιο «Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας» του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας δημοσιοποιήθηκε για ηλεκτρονική διαβούλευση με ασφυκτική προθεσμία, από τις 4 έως τις 18 Μαρτίου, και ενώ ήδη λαμβάνονταν πρωτοφανή μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού. Παρά τις έντονες εκκλήσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων, δεν δόθηκε παράταση, αν και κατατέθηκαν περισσότερα από 1570 σχόλια, ένδειξη του μεγάλου ενδιαφέροντος και των πολλών αμφιλεγόμενων σημείων.

Στα σχόλια αυτά παρατηρήθηκε ένα εύρος τοποθετήσεων από προτάσεις αναδιαμόρφωσης συγκεκριμένων διατάξεων ως και την απόσυρση μέρους ή συνόλου του νομοσχεδίου. H κοινή αγωνία αυτών των ενστάσεων ήταν ότι το νομοσχέδιο όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά αντίθετα θα οδηγήσει στην υποβάθμιση και ελαστικοποίηση των όρων προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας.

Πράγματι, αποτελεί και δική μας πεποίθηση ότι το νομοσχέδιο, πέρα από ορισμένες απαραίτητες προ πολλού διατάξεις, όπως η πρόβλεψη για διαλογή στην πηγή των βιολογικών αποβλήτων προκειμένου να υποβάλλονται σε ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης και της χώνευσης, οδηγεί σε σοβαρή οπισθοχώρηση του νομικού οπλοστασίου της χώρας για την προστασία του περιβάλλοντος, εμπνεόμενη από μια επικίνδυνη ιδεοληψία ότι «η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη».

Πιο συγκεκριμένα:

Απλοποίηση περιβαλλοντικής αδειοδότησης

Είναι απαράδεκτη η πρόβλεψη ότι μπορούν να θεωρούνται «πλήρεις» φάκελοι που είναι ελλιπείς, όπως και η κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής «ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων σχετικά με το αν διασφαλίζεται η ακεραιότητα των περιοχών».

Οι προβλέψεις για μείωση του χρόνου ολοκλήρωσης των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων συνοδεύονται με μια αναστολή στην πράξη της συμμετοχικής διαβούλευσης με τους συλλογικούς φορείς (αυτοδιοίκηση, περιβαλλοντικές οργανώσεις, Φορείς Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών), γεγονός που δημιουργεί την απειλή έγκρισης έργων για τα οποία υπάρχουν σημαντικοί λόγοι απόρριψης.

H θεσμοθέτηση πιστοποιημένων ιδιωτών αξιολογητών των μελετών περιβαλλοντικής εκτίμησης αποτελεί μια επικίνδυνη ρύθμιση, καθώς αυτοί θα εξαρτώνται από τους επενδυτές, οι οποίοι προβλέπεται και να τους πληρώνουν. Η συγκεκριμένη διαδικασία οδηγεί σε υποκατάσταση των δημόσιων αρχών από εξ αντικειμένου εξαρτημένους αξιολογητές, γεγονός που θα αυξήσει αντί να μειώσει τα φαινόμενα σύγκρουσης συμφερόντων, διαφθοράς και πλημμελών αξιολογήσεων.

Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών

Επιχειρείται ολική ανατροπή, αντί της κάλυψης κενών και ελλείψεων που από την εμπειρία έχουν τεκμηριωθεί, του βασισμένου στους «Φορείς Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών» συστήματος εποπτείας και διοίκησης των περιοχών αυτών. Αυτό γίνεται με τη θεσμοθέτηση στη θέση τους σημαντικά λιγότερων «Μονάδων Διαχείρισης Π.Π.», που θα εξαρτώνται από μια κεντρική δομή, δεν θα έχουν Διοικητικά Συμβούλια αλλά θα εποπτεύονται από μια, ανά τρίμηνο συνεδριάζουσα, συμβουλευτική (όχι αποφασίζουσα) Επιτροπή Διαχείρισης, και χωρίς πρόβλεψη ρητή προσωπικού φύλαξης. Το νέο σχήμα θα έχει περιορισμένες διαδικασίες συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στη λήψη διαχειριστικών αποφάσεων, σε αντίθεση με τις υποδείξεις διεθνών και ευρωπαϊκών ενδεδειγμένων πρακτικών. Σοβαρή αντίφαση αποτελεί το γεγονός ότι αφενός ζητείται «τοπική δραστηριοποίηση» αφετέρου όμως απαιτείται τήρηση διπλογραφικών βιβλίων, οδηγώντας στην πράξη σε αποκλεισμό τοπικές περιβαλλοντικές οργανώσεις που μέχρι τώρα στάθηκαν στυλοβάτες των Φ.Δ.

Οι 36 υφιστάμενοι Φορείς Διαχείρισης βρίσκονταν σε ορατή αδυναμία να αντιμετωπίσουν με στοιχειώδη κάλυψη και επάρκεια τις ευθύνες τους σε περιοχές που πολλαπλασιάστηκαν σε έκταση και με αναγκαίες να καλυφθούν αποστάσεις για εποπτεία, αυτοψίες και φύλαξη. Οι 36 φορείς συρρικνώνονται, με μεγάλη διεύρυνση των ορίων ευθύνης τους, σε 24 «Μονάδες», η σχετική τους ανεξαρτησία και ευελιξία σε ότι αφορά τη διατύπωση γνώμης, τις παρεμβάσεις και την ταχεία υλοποίηση προγραμμάτων και έργων, μειώνεται σοβαρά μέσω της εξάλειψης των διοικητικών τους συμβουλίων και μετατροπής τους σε Τμήματα του κεντρικού «Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής» (ΟΦΥΠΕΚΑ).

Η μη ρητή πρόβλεψη προσωπικού φύλαξης, παρά το γεγονός ότι και σήμερα αυτό στερείται ουσιαστικών αρμοδιοτήτων, θα υποβαθμίσει δραματικά την προστασία των φυσικών περιοχών. Το να αναμένεται ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιες υπηρεσίες (Δασαρχεία, αστυνομικές, λιμενικές, πολεοδομικές αρχές) θα καλύψουν πλήρως τη φύλαξη και εποπτεία, με δεδομένο το γενικότερο φόρτο αλλά και τις καθημερινές τους προτεραιότητες είναι φανερή και επικίνδυνη πλάνη. Εκτός και αν υπάρξει δέσμευση για ενίσχυση των αρμόδιων υπηρεσιών με προσωπικό ειδικευμένο στην τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, όπως και διαδικασίες συνεργασίας για συντονισμένες επεμβάσεις εντός των Προστατευόμενων Περιοχών.

Η δημιουργία ενός νέου οργανισμού με ασαφή δομή, οργάνωση και λειτουργία και με ανεπαρκή πρόβλεψη για τη διαδικασία μετάβασης από τους υφιστάμενους φορείς διαχείρισης στον νέο οργανισμό είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αβεβαιότητα για την προστασία των ευαίσθητων οικοτόπων και ειδών σε μια κρίσιμη χρονική περίοδο για τη χώρα, λαμβάνοντας υπόψη την παραπομπή της χώρας μας στο ΔΕΕ για μη συμμόρφωση με την οδηγία για τους οικοτόπους. Η ευθύνη για τη διαχείριση του συστήματος προστατευόμενων περιοχών ανατίθεται σε ένα ν.π.ι.δ., τον ΟΦΥΠΕΚΑ, χωρίς να διασφαλίζεται ο επιτελικός και εποπτικός ρόλος του υπουργείου.

Ζώνες εντός προστατευόμενων περιοχών

Ολόκληρο το κεφάλαιο Δ εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους και εγείρει σοβαρά ζητήματα νομιμότητας, καθώς τροποποιεί το προεδρικό διάταγμα που θέτει το πλαίσιο για τον καθορισμό χρήσεων γης. Ουσιαστικά καταργείται η έννοια του σχεδιασμού και η ανάγκη προσαρμογής του πλαισίου προστασίας στις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

Έτσι, το ΥΠΕΝ αποκλείει τον έλεγχο νομιμότητας από το ΣτΕ, επιβάλλοντας με νόμο μια πολύ μεγάλης κλίμακας αλλαγή. Οι προτεινόμενες αλλαγές στις κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών δεν προσφέρουν καμία βελτίωση σε σχέση με το ισχύον σύστημα. Αντίθετα, πολλές από τις συγκεκριμένες χρήσεις που προτείνονται ανά ζώνη είναι ανησυχητικά επιβαρυντικές για την καλή κατάσταση διατήρησης ειδών και οικοτόπων, όπως η εγκατάσταση ΑΠΕ. Ενδεικτική των αρχικών προθέσεων ήταν και η πρόβλεψη εξορυκτικών δραστηριοτήτων ακόμη και στον πυρήνα των προστατευόμενων περιοχών, διάταξη που αποσύρθηκε άρον άρον, μετά τη θύελλα αντιδράσεων που προκάλεσε.

Δασικοί χάρτες και οικιστικές πυκνώσεις

Θα πρέπει να αποσυρθούν οι προβλέψεις για τη δυνατότητα αποχαρακτηρισμού δασών και δασικών εκτάσεων από διοικητικές πράξεις οργάνων που αποφαίνονται επί ιδιοκτησιακών θεμάτων και δεν έχουν αρμοδιότητα χαρακτηρισμού και για την εξέταση αντιρρήσεων επί των δασικών χαρτών από μία επιτροπή της οποίας τα μέλη κατά πλειοψηφία στερούνται τις απαραίτητες τεχνικές και επιστημονικές γνώσεις.

Οι διατάξεις για τις οικιστικές πυκνώσεις που θα υπαχθούν στη ρύθμιση, προβλέπουν την τακτοποίηση αυθαίρετων κατασκευών για χρήση κατοικίας σε δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις και είναι αντισυνταγματικές. Η αντιμετώπιση των «ιωδών περιοχών» αναπόφευκτα παραλληλίζεται με τον συνταγματικά άκυρο τρόπο που τον αντιμετώπισε και η προηγούμενη κυβέρνηση.

Κοινοβουλευτική διαδικασία

Δεδομένου ότι η Βουλή λειτουργεί με περιορισμό στις ακροάσεις φορέων και με μειωμένη βουλευτική παρουσία στις συνεδριάσεις της ολομέλειας και των επιτροπών, θεωρούμε απαράδεκτη την κατάθεση προς ψήφιση σε αυτή την περίοδο έκτακτης ανάγκης του συγκεκριμένου νομοσχεδίου που αλλάζει άρδην την περιβαλλοντική νομοθεσία της χώρας. Οποιαδήποτε βεβιασμένη κίνηση θα θεωρηθεί δικαιολογημένα παραβίαση των δημοκρατικών και κοινοβουλευτικών διαδικασιών.

Η ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου και της διακυβέρνησης για το περιβάλλον, και ειδικότερα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των απειλών στη βιοποικιλότητα είναι πλέον ζήτημα επιβίωσης για την ανθρωπότητα και για τη χώρα μας. Γι’ αυτό χρειάζεται οι αποφάσεις να λαμβάνονται με σαφή επιστημονικά κριτήρια, ενισχυμένες δημοκρατικές διαδικασίες και την ευρύτερη δυνατή κοινωνική συμμετοχή.

Οι προτάσεις μας:

• Να δεσμευτεί ο Υπουργός Περιβάλλοντος στην αναβολή του προς ψήφιση του νομοσχεδίου μέχρι την αποκατάσταση της πλήρους λειτουργίας της Βουλής.
• Στο διάστημα που μεσολαβεί, να εξεταστούν από τις υπηρεσίες του Υπουργείου με προσοχή τα σχόλια που κατατέθηκαν στη διαβούλευση και να γίνει ριζική αναθεώρηση.
• Να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία των μελετητών που εκπονούν τις μελέτες περιβαλλοντικών εκτιμήσεων. Οι συγκεκριμένοι μελετητές δεν θα πρέπει να προσλαμβάνονται από τις εταιρείες ή τις θυγατρικές τους για τα διάφορα έργα ή δραστηριότητες, αλλά από τις αρμόδιες αρχές, με τη σχετική δαπάνη να καταλογίζεται στις εταιρείες.
• Να εξασφαλιστούν ρεαλιστικότερες προθεσμίες για την ουσιαστική συμμετοχή των φορέων δημοσίου συμφέροντος στην έγκριση ή όχι έργων και στη διαμόρφωση των περιβαλλοντικών όρων.
• Να διατηρηθεί το παρόν καθεστώς των Φορέων Διαχείρισης, να αναβαθμιστεί η λειτουργία των ΔΣ, να σταματήσει η εργασιακή και μισθοδοτική ανασφάλεια των υπαλλήλων, να βελτιωθεί η απόκριση των Υπουργείων στις δικές τους ευθύνες για την προώθηση των προγραμμάτων, να αποδοθεί στους φύλακες η ιδιότητα του ανακριτικού υπαλλήλου.
• Η μετατροπή του «Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης» (ΕΚΠΑΑ) σε «Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής» (ΟΦΥΠΕΚΑ) να διατηρηθεί ως υπηρεσία υποστηρικτική της Επιτροπής ΦΥΣΗ 2000 και συντονιστική των Φορέων Διαχείρισης.
• Να διαγραφεί το Κεφάλαιο Δ και να αντικατασταθεί με ρυθμίσεις στις οποίες θα ορίζονται με σαφήνεια οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών, θα ενσωματώνονται στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών οι περιοχές Natura 2000, θα δίνεται η δυνατότητα στην πολιτεία να προστατεύσει στοιχεία της ελληνικής φύσης που διαφορετικά θα μείνουν απροστάτευτα και θα ορίζεται το πλαίσιο για την επιλογή των επιτρεπόμενων χρήσεων ανά ζώνη προστασίας εντός προστατευόμενων περιοχών, χωρίς να υποβαθμίζονται τα φυσικά χαρακτηριστικά που προστατεύονται σε κάθε περιοχή. Οι επιτρεπόμενες χρήσεις πρέπει να κλιμακώνονται όσο προσεγγίζεται ο πυρήνας προστασίας, με τις ζώνες απολύτου προστασίας να είναι ιδιαίτερα αυστηρές. Ρητές απαγορευτικές ρυθμίσεις θα πρέπει να προβλεφθούν για την παραγωγή ενέργειας και εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός των προστατευόμενων περιοχών.
• Να αποσυρθούν οι προβλέψεις για τη δυνατότητα αποχαρακτηρισμού δασών και δασικών εκτάσεων από διοικητικές πράξεις οργάνων που αποφαίνονται επί ιδιοκτησιακών θεμάτων και δεν έχουν αρμοδιότητα χαρακτηρισμού και για την εξέταση αντιρρήσεων επί των δασικών χαρτών από μία επιτροπή της οποίας τα μέλη κατά πλειοψηφία στερούνται τις απαραίτητες τεχνικές και επιστημονικές γνώσεις.
• Να καταργηθούν οι διατάξεις για τις οικιστικές πυκνώσεις που προβλέπουν την τακτοποίηση αυθαίρετων κατασκευών για χρήση κατοικίας σε δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις.
• Να κατατεθεί εκ νέου το νομοσχέδιο για διαβούλευση μετά τη λήξη της περιόδου έκτακτης ανάγκης, προβλέποντας χρονικό διάστημα ενός μήνα.

– Το νομοσχέδιο όπως δόθηκε για διαβούλευση δεν συνιστά εκσυγχρονισμό αλλά βαριά οπισθοδρόμηση, με προφανείς σκοπιμότητες επενδυτικών διευκολύνσεων για παράκαμψη της περιβαλλοντικής προστασίας σε μια εποχή που είναι πλέον θέμα επιβίωσης η προώθηση μόνο εκείνων των επενδύσεων που μας συμφιλιώνουν με τα οικοσυστήματα και το κλίμα, όχι κάθε είδους «επένδυση» αν αυτή ροκανίζει την επιβίωσή μας.

Όπως απέδειξε και η τηλεδιάσκεψη του κ. Χατζηδάκη με τις Περιβαλλοντικές Οργανώσεις στις 9.4.2020, το χρονικό διάστημα που δόθηκε γα διαβούλευση δεν ήταν αρκετό. Πολλά και σημαντικά σημεία πρέπει να συζητηθούν περισσότερο και να αλλάξουν δραστικά. Ο υπουργός ανακοίνωσε ότι θα υπάρξουν κάποιες αλλαγές, το περιεχόμενο των οποίων δεν έχει γίνει ακόμα γνωστό, αλλά επιμένει να μην υπάρξει άλλη διαβούλευση. Ωστόσο, αν δεν αλλάξει η κεντρική προσέγγιση του νομοσχεδίου δεν υπάρχει περιθώριο αισιοδοξίας. Η υπονόμευση της περιβαλλοντικής προστασίας ούτε εκσυγχρονισμό αποτελεί, ούτε μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα στην ελληνική οικονομία. Οι Πράσινοι θα παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή το θέμα και θα τοποθετηθούν εκ νέου αν χρειαστεί.

Πράσινοι,
Θεματική Ομάδα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ