Προς τους συνέδρους της ΚΕΔΕ
Αγαπητοί συνάδελφοι
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση σήμερα στην Ελλάδα βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Όχι μόνο διότι βρίσκεται πια στο μάτι του κυκλώνα της κλιματικής κρίσης και καλείται να εκπληρώσει μια περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική αποστολή ή να απαξιωθεί πλήρως και να αντικατασταθεί, αλλά και διότι βρίσκεται στα τελευταία στάδια απαξίωσης ως κοινωνική έκφραση και δημοκρατικού θεσμού με κοινωνικό βάρος.
Την τελευταία δεκαετία, αντί να ενισχυθεί ως θεσμός δημοκρατικής αποκέντρωσης, υποβαθμίστηκε μέσα από αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις που συγκέντρωσαν την εξουσία στους δημάρχους και στα υπουργεία, αφαιρώντας από τα Δημοτικά Συμβούλια, τους πολίτες και τις τοπικές κοινωνίες τη δυνατότητα να καθορίζουν το μέλλον τους.
Το Δίκτυο Πράσινων Αυτοδιοικητικών πιστεύει πως είναι καιρός να μπει ένα τέλος σε αυτήν την πορεία αποδημοκρατικοποίησης, να ξεκαθαρίσουμε τι είναι οι πράσινες πολίτικές και τί είναι το greenwashing και να ανοίξει ο δρόμος για μια δημοκρατική, συμμετοχική, οικολογική Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μια Αυτοδιοίκηση που δεν λειτουργεί ως εργολαβικό υποκατάστημα του κράτους ή ως όργανο αναπαραγωγής εξουσίας αλλά ως εργαστήριο δημοκρατίας, συμμετοχής και βιωσιμότητας. Μια αυτοδιοίκηση όπου οι ίδιοι οι πολίτες θα σχεδιάζουν το μέλλον του τόπου τους με αρχές βιωσιμότητας.
Η λειτουργία των περισσότερων Δήμων σήμερα δεν θυμίζει συλλογική διακυβέρνηση. Οι αποφάσεις μεταφέρονται από τα Δημοτικά Συμβούλια στις διορισμένες δημοτικές επιτροπές και στον ίδιο τον Δήμαρχο, ενώ κρίσιμες διαδικασίες -όπως η δημόσια διαβούλευση, η λογοδοσία, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και τα Επιχειρησιακά Προγράμματα- είτε υποβαθμίζονται είτε αγνοούνται χωρίς καμία συνέπεια. Οι ηγεσίες επιδιώκουν ώστε η πολυδιαφημισμένη αποκέντρωση να σταματάει στο επίπεδο του Δημάρχου, όπου ο ίδιος θα συναλλάσσεται με την κεντρική κυβέρνηση σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό βολεύει τους δημάρχους αλλά αποδυναμώνει τον θεσμό που χάνει το κοινωνικό του ανάστημα.
Έτσι, η Αυτοδιοίκηση έχει χάσει τον χαρακτήρα της ως θεσμού κοινωνικής αυτοοργάνωσης, όπως τον περιγράφει το άρθρο 102 του Συντάγματος. Το «τεκμήριο των τοπικών υποθέσεων», δηλαδή η δυνατότητα των Δήμων να αποφασίζουν για όλα τα ζητήματα που τους αφορούν, έχει αδειάσει από περιεχόμενο. Και χωρίς θεσμικά αντίβαρα και ενεργούς πολίτες, η δημοκρατία χάνει το τοπικό της θεμέλιο.
Οι αρχές της Διαφάνειας, της Λογοδοσίας και της Αναλογικότητας έχουν ξεχαστεί στην ουσία τους. Η Διαύγεια λειτουργεί σε ένα σύννεφο που έχει γίνει ομίχλη, οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις δεν εξετάζουν προσφυγές και πραγματικούς όρους νομιμότητας, και το ΚΗΜΔΗΣ παραμένει ελλιπές, χωρίς την ανάρτηση των απαραίτητων μελετών και τεχνικών εκθέσεων. Κάποιοι όλα αυτά τα ονομάζουν περιττή γραφειοκρατία, για μας όμως είναι η δημοκρατία. Το αποτέλεσμα είναι ένας αδιαφανής, συγκεντρωτικός μηχανισμός εξουσίας, που ευνοεί τις απευθείας αναθέσεις, τη διαπλοκή και τις πελατειακές σχέσεις.
Ο πρώτος όρος για μια ανασύνταξη των Δήμων είναι η αναβάθμιση του Δημοτικού Συμβουλίου ως πραγματικού κέντρου λήψης αποφάσεων. Το Συμβούλιο πρέπει να επανέλθει στον ρόλο που του ανήκει -όχι ως επικυρωτικό όργανο, αλλά ως χώρος διαλόγου, ελέγχου και διαμόρφωσης πολιτικής.
Προτείνονται:
- Ενίσχυση του Κανονισμού Λειτουργίας με ρήτρες διαφάνειας και υποχρεωτικής αιτιολόγησης αποφάσεων.
- Ανοιχτές συνεδριάσεις που σημαίνει δημόσια πρόσβαση σε όλα τα έγγραφα με Ανοιχτά Δεδομένα και Μεταδεδομένα
- Υποχρεωτική διαβούλευση πριν τη σύνταξη προϋπολογισμών, μελετών και σημαντικών αποφάσεων διαχρονικού χαρακτήρα.
- Καθιέρωση θεματικών συνεδριάσεων πολιτών για ζητήματα περιβάλλοντος, κοινωνικής πολιτικής και χωροταξίας.
Το Δημοτικό Συμβούλιο δεν είναι τεχνική διαδικασία -είναι εργαστήριο δημοκρατίας και συμμετοχής για την πόλη.
Επαναφορά του θεσμού των Συμβουλίων των Τοπικών Κοινοτήτων
Βαρύ πλήγμα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στην αποκέντρωση και στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων, αποτέλεσε η κατάργηση των τοπικών συμβουλίων. Η κάθε κοινότητα δικαιούται συλλογικά να αποφασίζει και να διαχειρίζεται τα τοπικά της κοινά πράγματα μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και με την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή.
Κάθε οικισμός άνω των 200 κατοίκων δικαιούται να έχει τη δική του συλλογική φωνή και έκφραση, αλλά και τη δυνατότητα να αναπτύσσει τις δικές του ιδιαίτερες δράσεις ανάλογα με τις ανάγκες του.
Επαναφορά της απλής αναλογικής
Η αλλαγή του εκλογικού νόμου αποτελεί κομβικό πολιτικό ζήτημα.
Η κατάργηση της απλής αναλογικής οδήγησε σε δημαρχοκεντρικά σχήματα με τεχνητές πλειοψηφίες που δεν αντιστοιχούν στη λαϊκή βούληση.
Δεν μπορεί ούτε η κυβερνησιμότητα, ούτε η οικονομική διάσταση να υπερέχουν των δημοκρατικών αξιών.
Δεν μπορεί οι τοπικές κοινωνίες να καλούνται να δώσουν εξουσιοδοτήσεις και λευκές επιταγές πενταετίας σε μονοπρόσωπες στην ουσία τους διοικήσεις. Αυτό δεν είναι Τοπική Αυτοδιοίκηση και δεν έχει καμία αξία να το διεκδικήσει η κοινωνία.
Η αναλογική εκπροσώπηση είναι προϋπόθεση συνεργασιών, συναινέσεων και δημοκρατικού πολιτισμού. Χωρίς αυτήν, οι Δήμοι μετατρέπονται σε κλειστές διοικήσεις χωρίς κοινωνική νομιμοποίηση.
Η επανεισαγωγή της απλής αναλογικής αλλά με εκλογή δημάρχου από το Δημοτικό Συμβούλιο για τις απαραίτητες διοικητικές συναινέσεις, αποτελεί θεμέλιο για μια πράσινη, πολυφωνική και διαφανή Αυτοδιοίκηση.
Και επειδή τα κόμματα δεν έχουν καμία αξία στις σύγχρονες τοπικές κοινωνίες το μέλλον ανήκει στο ενιαίο ψηφοδέλτιο.
Η διαφάνεια δεν είναι γραφειοκρατική υποχρέωση -είναι δικαίωμα του πολίτη στην πληροφόρηση.
Τα Ανοιχτά Δεδομένα μπορούν να γίνουν το εργαλείο της νέας συμμετοχικής δημοκρατίας, εφόσον οι Δήμοι τα αξιοποιήσουν. Δεδομένα ανακτήσιμα, κατηγοριοποιημένα, επεξεργάσιμα και διασυνδεδεμένα. Όχι προαιρετικά αλλά υποχρεωτικά ως προϋπόθεση εγκυρότητας των αποφάσεων.
Απαιτείται:
- Δημιουργία Δημοτικών Πυλών Ανοιχτών Δεδομένων με προσβάσιμες πληροφορίες για δαπάνες, έργα, μελέτες και αποφάσεις.
- Διασύνδεση των Δήμων με ενιαία πλατφόρμα του gov.gr για συμβάσεις, προϋπολογισμούς και περιβαλλοντικά δεδομένα.
- Δημιουργία τοπικών dashboards βιωσιμότητας με δείκτες περιβάλλοντος, ενέργειας και κοινωνικών υπηρεσιών.
Μόνο όταν τα δεδομένα είναι δημόσια και αναλυμένα, ο πολίτης μπορεί να συμμετέχει ουσιαστικά.
Η βιώσιμη Αυτοδιοίκηση δεν είναι «διαχείριση έργων» αλλά σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες. Χρειάζεται θεσμοθέτηση συμμετοχικών διαδικασιών:
- Τοπικά δημοψηφίσματα για κρίσιμα ζητήματα (π.χ. χωροταξία, χρήσεις γης, ιδιωτικοποιήσεις).
- Συμμετοχικοί προϋπολογισμοί, όπου οι πολίτες αποφασίζουν για την κατανομή μέρους των κονδυλίων.
- Συνελεύσεις γειτονιάς και policy labs για τοπικές προτάσεις και κοινωνικές συναινέσεις.
Η συμμετοχή των πολιτών δεν είναι ρομαντισμός αλλά προϋπόθεση βιωσιμότητας και λογοδοσίας.
Η πράσινη Αυτοδιοίκηση οφείλει να διαμορφώσει νέα οράματα για τις πόλεις: πόλεις ανθρώπινες, ήσυχες, ανθεκτικές και δίκαιες.
Οι πολιτικές βιώσιμης κινητικότητας και η εξασφάλιση δημόσιων χώρων είναι η καρδιά αυτής της μετάβασης: πεζή μετακίνηση, ποδηλατόδρομοι, μικροκινητικότητα, δημόσιες συγκοινωνίες, ανακατανομή χώρου από τα Ι.Χ. προς τους πολίτες. Τα ΣΒΑΚ πρέπει να περάσουν από τις μελέτες στην πράξη, με συνεκτικά σχέδια και κοινωνική αποδοχή. Η βιωσιμότητα αφορά επίσης τον δημόσιο χώρο. Οι πλατείες, τα πάρκα και οι δρόμοι πρέπει να ξαναγίνουν χώροι κοινωνικής ζωής, όχι διαφημιστικοί καμβάδες ή εργολαβικές εκτάσεις.
Η πόλη του μέλλοντος είναι οικολογική και συμμετοχική -όχι τσιμεντένια και κατακερματισμένη.
Η ενεργειακή κρίση ανέδειξε τον ρόλο των Δήμων ως κεντρικών φορέων της πράσινης μετάβασης. Οι Ενεργειακές Κοινότητες αποτελούν εργαλείο δημοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.
Κάθε Δήμος μπορεί να συγκροτήσει κοινοτική ενεργειακή υποδομή με συμμετοχή πολιτών, σχολείων, κοινωνικών φορέων και μικρών επιχειρήσεων, ώστε να παράγει καθαρή ενέργεια και να καταπολεμήσει την ενεργειακή φτώχεια. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να το διεκδικήσει δυναμικά και όχι ως επαίτης. Παράλληλα, η εξοικονόμηση ενέργειας -σε δημοτικά κτίρια, σχολεία, φωτισμό- είναι το πρώτο βήμα προς κλιματική ουδετερότητα και οικονομική ανθεκτικότητα.
Οι Δήμοι πρέπει να υιοθετήσουν στρατηγικές ενεργειακής μετάβασης έως το 2040 με στοχευμένες επενδύσεις και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Να δημιουργήσουν συλλογικά τεχνική βοήθεια και να ζητήσουν κονδύλια κατευθείαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πράσινη τοπική οικονομία και δημόσιες συμβάσεις
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση διαχειρίζεται σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Μέσα από τις δημόσιες συμβάσεις μπορεί να κατευθύνει την αγορά προς τη βιωσιμότητα και την κοινωνική υπευθυνότητα.
Προτείνονται:
- Πράσινα κριτήρια σε όλες τις προμήθειες και τα έργα (ενεργειακή απόδοση, πιστοποιήσεις, κοινωνικό αποτύπωμα).
- Δημιουργία Συμπράξεων Γραφείων Πράσινων Συμβάσεων στους Δήμους.
- Συνεργασία με κοινωνικές επιχειρήσεις και ΚΟΙΝΣΕΠ για υπηρεσίες καθαριότητας, φροντίδας και πρασίνου και κοινωνικές δράσεις.
- Η διαχείριση των απορριμμάτων πρέπει να περιέλθει και πάλι πλήρως στην αρμοδιότητα των Δήμων που θα αναπτύξουν όμως ένα βιώσιμο ανταλλακτικό και δίκαιο σύστημα.
Η πράσινη τοπική οικονομία δεν είναι θεωρία -είναι ευκαιρία για νέες θέσεις εργασίας, τοπική ανάπτυξη και κυκλική οικονομία. Οι Δήμοι πρέπει να περάσουν από την παθητική πρόνοια στην ενεργητική ενδυνάμωση. Η κοινωνική πολιτική δεν μπορεί να περιορίζεται στη διανομή αγαθών, αλλά να δημιουργεί ευκαιρίες εργασίας, εκπαίδευσης και κοινωνικής επανένταξης.
Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία μπορεί να γίνει θεμέλιο αυτής της στρατηγικής. Οι Δήμοι μπορούν να υποστηρίξουν κοινωνικούς συνεταιρισμούς, να αξιοποιήσουν δημοτικά ακίνητα, να δημιουργήσουν τοπικά ταμεία μικροχρηματοδότησης και να συνδέσουν τις κοινωνικές δράσεις με τους στόχους βιωσιμότητας. Πρέπει όμως να εξασφαλιστεί με ειλικρίνεια ένα στιβαρό πλαίσιο που δεν θα επιτρέπει ούτε τις πελατειακές σχέσεις, ούτε την μετατόπιση της ευθύνης του κράτους και των Δήμων στους πολίτες και στις συλλογικότητες. Μια πράσινη κοινωνική πολιτική συνδέει το περιβάλλον με τη δικαιοσύνη -προστατεύει τον άνθρωπο μαζί με τον τόπο του.
Η χωροταξία είναι το πεδίο όπου συναντώνται η δημοκρατία, η οικονομία και το περιβάλλον. Η πράσινη Αυτοδιοίκηση απαιτεί τοπικά χωροταξικά σχέδια με συμμετοχή πολιτών, προστασία φυσικών πόρων, έλεγχο των χρήσεων γης και αποτροπή αυθαιρεσιών. Χρειάζεται ένα νέο μοντέλο πολεοδομικού σχεδιασμού που θα βασίζεται:
- στη διατήρηση της βιοποικιλότητας,
- στη διασύνδεση αστικού και φυσικού περιβάλλοντος,
- και στην ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική κρίση.
Να τολμήσουμε να σχεδιάσουμε τις πόλεις με όρους βιωσιμότητας. Η πράσινη χωροταξία δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη -είναι προϋπόθεση για βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη. Η “Πράσινη Τοπική Αυτοδιοίκηση” δεν είναι σύνθημα, αλλά πολιτική και πολιτισμική επιλογή. Βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες:
- Διαφάνεια και Λογοδοσία
- Περιβαλλοντική και Ενεργειακή Βιωσιμότητ
- Κοινωνική Δικαιοσύνη και Αλληλεγγύη
Αυτοί πρέπει να είναι οι πυλώνες των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων με ένα σύνολο συνεκτικών πολιτικών που θα οδηγούν με συνέπεια, συναίνεση και υποχρεωτικότητα σε θετικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό ισοζύγιο.
Το Δίκτυο Πράσινων Αυτοδιοικητικών καλεί όλους τους αιρετούς, τις δημοτικές παρατάξεις και τους ενεργούς πολίτες να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός κοινού “Πράσινου Αυτοδιοικητικού Συμβολαίου”, που θα επαναφέρει την Αυτοδιοίκηση στον ρόλο της: ως δημοκρατική έκφραση των τοπικών κοινωνιών, θεσμό οικολογικής ευθύνης και φορέα κοινωνικής συνοχής.
Η Αυτοδιοίκηση μπορεί -και οφείλει- να γίνει ο πιο ζωντανός θεσμός της δημοκρατίας και της πράσινης μετάβασης. Η πρόκληση είναι μπροστά μας: να περάσουμε από τη διαχείριση στην αλλαγή, από την ανάθεση στην ενεργό συμμετοχή, από τον εργολαβικό Δήμο στον πράσινο, κοινωνικό και δημοκρατικό Δήμο του μέλλοντος.
Τα συλλογικά μας όργανα πρέπει να κατανοήσουν ότι για να διεκδικήσουν τη θέση που τους αξίζει, για να εξασφαλίσουν τα εργαλεία που τους χρειάζονται, πρέπει να φέρουν τον πολίτη και το περιβάλλον στο προσκήνιο.