«O πλανήτης βρίσκεται στο «παρά ένα» της ανεξέλεγκτης και μη αναστρέψιμης Κλιματικής Καταστροφής. Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, που εξέδωσε πριν λίγους μήνες και που βασίζεται στην εξαντλητική επιστημονική τεκμηρίωση του IPCC, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 2,7 (!) βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, ακόμη και αν όλες οι χώρες τηρήσουν τις υποσχεθείσες, μέχρι πρόσφατα, δεσμεύσεις τους. Με αυτές τις δεσμεύσεις όχι μόνο δεν θα μειωθούν οι εκπομπές θερμοκηπικών αερίων, αλλά αναμένεται να αυξηθούν κατά 16% κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2010».
Τα παραπάνω τονίζει με μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στο iEidiseis o Μανώλης Πλειώνης, Διευθυντής και Πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Ο Μανώλης Πλειώνης περιγράφει λεπτομερειακά τα έως τώρα αποτελέσματα της Συνόδου της Γλασκώβης για την κλιματική αλλαγή, ενώ προτείνει και το τι πρέπει να γίνει. «Η υπέρβαση του απόλυτου ορίου καταστροφής των δυο βαθμών, σύμφωνα με την συμφωνία των Παρισίων, έχει αρχίσει να φαντάζει απειλητικά πιθανή», διαμηνύει.
Διαβάστε τον με προσοχή.
- Σε ποια κλιματική συγκυρία βρισκόμαστε ως πλανήτης ενώπιον της συνάντησης της Γλασκώβης;
O πλανήτης βρίσκεται στο «παρά ένα» της ανεξέλεγκτης και μη αναστρέψιμης Κλιματικής Καταστροφής. Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, που εξέδωσε πριν λίγους μήνες και που βασίζεται στην εξαντλητική επιστημονική τεκμηρίωση του IPCC, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 2,7 (!) βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, ακόμη και αν όλες οι χώρες τηρήσουν τις υποσχεθείσες, μέχρι πρόσφατα, δεσμεύσεις τους. Με αυτές τις δεσμεύσεις όχι μόνο δεν θα μειωθούν οι εκπομπές θερμοκηπικών αερίων, αλλά αναμένεται να αυξηθούν κατά 16% κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2010.
Το όριο λοιπόν της αύξησης έως 1.5 βαθμών Κελσίου της μέσης θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του αιώνα είναι βέβαιο ότι θα το υπερβούμε και μάλιστα νωρίτερα από όσο υπολογίζουν και οι πιο απαισιόδοξοι.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας για να πετυχαίναμε τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου, οι πλούσιες χώρες θα έπρεπε να αντικαταστήσουν έως το 2035 όλη την παραγωγή ενέργειας μέσω καύσης άνθρακα, πετρελαίου ή φυσικού αερίου με αιολική, ηλιακή ή πυρηνική ενέργεια, και μέχρι το 2040 όλα τα εναπομένοντα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας μέσω καύσης άνθρακα, στον υπόλοιπο πλανήτη, θα έπρεπε να κλείσουν. Όμως, οι αδυναμίες εφαρμογής των απαραίτητων μέτρων και αλλαγής παραγωγικού μοντέλου λόγω της διαπλοκής κυβερνήσεων και μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, της παγκόσμιας κυριαρχίας του λούμπεν χρηματιστηριακού καπιταλισμού, της αναγωγής της κερδοφορίας με όποιο κόστος ως κυρίαρχη αξία, της αναδυόμενης επιρροής στην κοινωνία του ανορθολογισμού και της συνωμοσιολογίας είναι κάποιες από τις βασικές αιτίες που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για το εφικτό του περιορισμού της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό. Στη συνάντηση της Γλασκώβης, που αποτελεί πιθανώς την τελευταία ευκαιρία για την αποφυγή ενός καταστροφικού για την ανθρωπότητα μέλλοντος, συναντιούνται και συγκρούονται από την μια οι επίσημοι policymakers και από την άλλη η κοινωνία των πολιτών, που διαδηλώνει και απαιτεί την λήψη άμεσων μέτρων.
- Υπάρχει κάποιο αισιόδοξο μήνυμα από τη συνάντηση της Γλασκώβης;
Ναι, μέχρι στιγμής, στο τέλος της 1η βδομάδα της συνάντησης έχουν παρθεί πολύ σημαντικές αποφάσεις και πολλές χώρες, για πρώτη φορά, δεσμεύονται από αυτές. Όμως υπάρχει και απαισιόδοξο μήνυμα, ότι παρόλο τον καθολικό χαρακτήρα της αναγνώρισης από όλους τους συμμετέχοντες του προβλήματος της Κλιματικής Κρίσης και των αναγκαίων και κοστοβόρων μέτρων που πρέπει να ληφθούν, χώρες που συνεισφέρουν το μεγαλύτερο όγκο θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα είτε απέχουν είτε δεσμεύονται σε ορισμένους τομείς μόνο που επηρεάζουν το κλίμα, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, η Αυστραλία κα.
- Τι αποφάσεις έχουν παρθεί μέχρι στιγμής στην Γλασκώβη;
Θα σας αναφέρω ορισμένες από τις σημαντικότερες αποφάσεις που πάρθηκαν, όπως αυτή που αφορά το πρόβλημα της συστηματικής αποψίλωσης των δασών, εξαιρετικά σημαντική επειδή τα δάση αποτελούν «απορροφητήρα» τεραστίων ποσοτήτων CO2, με πάνω από 100 ηγέτες χωρών να υπόσχονται να πάρουν ριζικά μέτρα και να εισφέρουν σημαντικές χρηματοδοτήσεις για την αναστροφή της αποψίλωσης (συνολικά περί τα 19 δισεκατομμύρια δολάρια από κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους συν 1 δισεκατομμύριο για τους ιθαγενείς πληθυσμούς). Βέβαια και στο παρελθόν (2014) είχαν παρθεί αντίστοιχες αποφάσεις και δεσμεύσεις χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα, μένει να δούμε αν αυτή την φορά (που η δέσμευση για χρηματοδότηση είναι σαφώς μεγαλύτερη από το παρελθόν) θα έχει αποτέλεσμα, ειδικά όταν μια από τις χώρες που εφαρμόζουν συστηματική αποψίλωση δασών είναι η Βραζιλία με τον ακροδεξιό Μπολσονάρο να έχει αυξήσει δραματικά τους ρυθμούς αποψίλωσης του Αμαζονίου από όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας. Αλλά και άλλες προβληματικές στο τομέα αυτό χώρες δεν δείχνουν την απαραίτητη δέσμευση, όπως η Ινδία και η Ινδονησία.
Επίσης, περισσότερες από 90 χώρες εντάχθηκαν σε πρόγραμμα μείωσης κατά 30% έως το 2030των εκπομπών μεθανίουCH4, του δεύτερου πιο δραστικού θερμοκηπικού αερίου μετά το CO2,με «λαμπρές» όμως τις απουσίες των πιο ρυπογόνων χωρών, όπως της Κίνας, της Ινδίας και της Ρωσίας. Το CH4 παράγεται κυρίως στις πετρελαιοπηγές και στις μονάδες εξόρυξης φυσικού αερίου, από διαρροές στους αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου και αερίου, στους χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων και φυσικά από την μαζική κτηνοτροφία, κυρίως βοοειδών. Η παρούσα κυβέρνηση των ΗΠΑ, παρά το ισχυρό λόμπι του πετρελαίου, φαίνεται να προτίθεται να υποχρεώσει τις εταιρείες πετρελαίου να φράξουν διαρροές σε περισσότερα από 3 εκατομμύρια μίλια αγωγών, σημαντικό παράγοντα έκλυσης CH4.
Ο μεγαλύτερος μοναδιαίος παράγοντας που συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι η χρήση ορυκτών καυσίμων, και ιδιαίτερα του άνθρακα. Στον τομέα λοιπόν της απανθρακοποίησης πάνω από 45 χώρες ανάμεσα τους και μεγάλες χώρες εξόρυξης και χρήσης γαιανθράκων όπως η Πολωνία, ο Καναδάς, η Ουκρανία, η Νότιος Κορέα συμφώνησαν μέχρι το 2040 να εξαλείψουν αυτή τη μορφή παραγωγής ενέργειας. Δυστυχώς, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία, και η Αυστραλία δεν δεσμεύτηκαν σε αυτό το στόχο παρόλο που αυτές οι χώρες χρησιμοποιούν για παραγωγή ενέργειας πάνω από το 75% της παγκόσμιας κατανάλωσης γαιανθράκων, με την Κίνα να καταναλώνει το 54% !
Θετική εξέλιξη είναι επίσης και η δέσμευση πολλών πλούσιων χωρών για περαιτέρω χρηματοδότηση της δίκαιης μετάβασης μέσω δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, παρόλο που οι υφιστάμενες δεσμεύσεις για την μεταφορά 100 δισεκατομμυρίων μέχρι το 2020 για τον σκοπό αυτό προς τις φτωχές χώρες δεν υλοποιήθηκε. Στη Γλασκόβη 450 οργανισμοί που ελέγχουν 130 τρισεκατομμύρια δολάρια – περίπου το 40% των παγκόσμιων ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων – συμφώνησαν να στηρίξουν την «καθαρή» τεχνολογία, όπως την παραγωγή ενέργειας που στηρίζεται σε ανανεώσιμες πηγές.
Οι δεσμεύσεις και τα μέτρα που έχουν αποφασιστεί λύνουν το πρόβλημα; Τι πρέπει να γίνει;
Με τις νέες δεσμεύσεις στη Γλασκόβη, τόσο στον τομέα της απανθρακοποίησης όσο και στον τομέα της μείωσης εκπομπών μεθανίου, ακόμα και αν τηρηθούν πλήρως και από όλους (μάλλον ευσεβής πόθος),θα μπούμε σε τροχιά αύξησης της θερμοκρασίας κατά 1,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, όπως δήλωσε ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) μέσω του εκτελεστικού του διευθυντή Φατίχ Μπιρόλ.
Κατά την άποψη μου μπορούμε να ξεχάσουμε το όριο των 1,5 βαθμών Κελσίου και θεωρώ πλέον ότι ρεαλιστικός στόχος, που δεν θα πρέπει φυσικά να ξεπεραστεί, είναι ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του αιώνα στο όριο των 1.8 βαθμών, μιας και η υπέρβαση του απόλυτου ορίου καταστροφής των 2 βαθμών, σύμφωνα με την συμφωνία των Παρισίων, έχει αρχίσει να φαντάζει απειλητικά πιθανή.
Ακόμα και αν οι μεγάλες και πλούσιες χώρες αναλάβουν πλήρως τις πολύπλευρες δεσμεύσεις που απαιτούνται για την επιτυχία του περιορισμού της αύξησης στον 1,5 ή έστω 1,8 βαθμό Κελσίου μέχρι τέλος του αιώνα, δεν θα λυθεί το πρόβλημα καθότι οι περισσότερες χώρες του πλανήτη αδυνατούν οικονομικά να ακολουθήσουν. Επομένως η αναγκαία μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλών και εν τέλει μηδενικών εκπομπών άνθρακα και σημαντικής μείωσης εκπομπών μεθανίου, επιπλέον απαιτεί:
1. τη γενναία χρηματοδότηση από πλούσιες χώρες των πολιτικών αλλαγής του ενεργειακού παραγωγικού μοντέλου των φτωχών χωρών (ανάμεσα σε άλλα και γιατί οι πλούσιες χώρες είναι οι πιο ρυπογόνες ενώ τα αποτελέσματα της ΚΚ τα υφίστανται όλοι). Σε αυτό τον τομέα πάρθηκε στην Γλασκώβη, θεωρώ ως παραδειγματικό μοντέλο, απόφαση για τη χρηματοδότηση της απανθρακοποίησης της παραγωγής ενέργειας της Ν.Αφρικής, που είναι η 12η πιο ρυπογόνα χώρα σε εκπομπές CO2, με 8,5 δισεκατομμύρια δολάρια, και
2. την επίτευξη κοινωνικής συναίνεσης, σε κάθε κράτος, με συμμετοχή των πολιτών στη λήψη σε τοπικό επίπεδο αποφάσεων που αφορούν την απανθρακοποίηση και την χρήση ΑΕΠ αλλά και εφαρμογή πολιτικών κοινωνικής ασφάλισης για τους εργαζομένων που θα χάσουν την εργασία τους, αλλιώς οι δημόσιες πολιτικές για ριζικές αλλαγές στην παραγωγή ενέργειας θα αντιμετωπίσουν έντονη κοινωνική αντίσταση, όπως ήδη συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας μας με τις ΑΕΠ, και τελικά θα αποτύχουν.
(Ο Μανώλης Πλειώνης είναι Καθηγητής Τμήματος Φυσικής ΑΠΘ, Διευθυντής & Πρόεδρου ΔΣ Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Πρόεδρος του Τομεακού Συμβουλίου Έρευνας Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Βιώσιμης Κινητικότητας. Συντονιστής Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή- CLIMPACT και Μέλος της Ευρωπαϊκής Συμβουλευτικής Επιτροπής: European Space Science Committee)