Πριν από λίγα χρόνια, μια ομάδα φορέων και επιστημόνων πέτυχε κάτι σχεδόν αδιανόητο: να μετατρέψει τη Γυάρο –το «θανατονήσι», σύμβολο πόνου και εξορίας– σε πυρήνα ζωής. Σήμερα το νησί φιλοξενεί σημαντικό πληθυσμό μεσογειακής φώκιας, μια αξιόλογη αποικία του μύχου, ενώ η ιχθυοπανίδα παρουσιάζει εντυπωσιακή ανάκαμψη χάρη στο καθεστώς προστασίας. Ομως, έπειτα από 12 χρόνια προσπάθειας περιβαλλοντικών οργανώσεων, ερευνητών και κρατικών φορέων, η Γυάρος παραμένει χωρίς το προεδρικό διάταγμα που θα εξασφάλιζε τη μακροχρόνια προστασία της – όπως ορίζει η ελληνική νομοθεσία. Το δε προσωρινό καθεστώς προστασίας μέσω υπουργικής απόφασης λήγει σε δύο μήνες, χωρίς δυνατότητα ανανέωσης. Η Γυάρος, όπως και η πλειονότητα των περιοχών Natura στη χώρα, κινδυνεύει – όχι τόσο από εξωγενείς απειλές, αλλά από κρατική αδράνεια και πολιτική αδιαφορία.
Η Ελλάδα είναι από τις πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες σε βιοποικιλότητα. Με πάνω από 6.000 είδη φυτών, εκατοντάδες ενδημικά και σημαντικούς πληθυσμούς σπάνιων ειδών, ο φυσικός μας πλούτος είναι αναντικατάστατος και μέρος μιας κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Αυτό συνεπάγεται ηθική αλλά και θεσμική ευθύνη για τη διατήρησή του. Το δίκτυο Natura 2000 είναι το κύριο εργαλείο προστασίας: 446 περιοχές, επιλεγμένες με επιστημονικά κριτήρια, καλύπτουν το 28% της χερσαίας και το 20% της θαλάσσιας έκτασης της χώρας.
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Natura 2000, που γιορτάζεται στις 21 Μαΐου, θα έπρεπε να είναι ημέρα εθνικής υπερηφάνειας. Δυστυχώς, είναι και υπενθύμιση μιας διαρκούς αποτυχίας του κράτους να κάνει σωστά τη δουλειά του. Τρεις δεκαετίες μετά την ένταξη των πρώτων περιοχών, η Ελλάδα δεν έχει θεσμοθετήσει τα αναγκαία μέτρα προστασίας. Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που ανατέθηκαν εδώ και έξι χρόνια και πληρώθηκαν με ευρωπαϊκούς πόρους παραμένουν σε εκκρεμότητα και τα προεδρικά διατάγματα αγνοούνται. Αποτέλεσμα; Το 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε τη χώρα στο Δικαστήριο της Ε.Ε. – και το 2020 εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση. Με απλά λόγια: η πολιτεία τιμά με λόγια ένα δίκτυο προστασίας που συστηματικά αγνοεί στην πράξη.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι προστατευόμενες περιοχές λειτουργούν χωρίς θεσμικά εργαλεία. Οι πιέσεις για υποβάθμιση εντείνονται.
Η ανακολουθία αυτή αφορά και την πολιτική ηγεσία. Στο παγκόσμιο συνέδριο της IUCN στη Μασσαλία το 2021, ο πρωθυπουργός δεσμεύτηκε ότι όλα τα Π.Δ. θα εκδοθούν έως το τέλος του 2022. Εχουν περάσει τρία χρόνια και δεν έχει υπογραφεί ούτε ένα. Η εξαγγελία έμεινε κενό γράμμα. Aυτό έχει συνέπειες. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι προστατευόμενες περιοχές λειτουργούν χωρίς θεσμικά εργαλεία. Οι πιέσεις για υποβάθμιση εντείνονται. Αντί για ισορροπημένη συνύπαρξη προστασίας και ανάπτυξης, επικρατεί χάος και καταπάτηση. Οχι λόγω έλλειψης γνώσης ή πόρων, αλλά λόγω πολιτικής απραξίας και ατολμίας.
Η ελληνική φύση δεν χρειάζεται επετειακές δηλώσεις. Χρειάζεται πολιτική βούληση, σοβαρό σχεδιασμό και θεσμική συνέπεια. Αν η πολιτεία δεν κινηθεί άμεσα με την ολοκλήρωση των ΕΠΜ και την έκδοση των αναγκαίων Π.Δ., η χώρα δεν κινδυνεύει μόνο με ευρωπαϊκά πρόστιμα, αλλά με την απώλεια του ίδιου του φυσικού κεφαλαίου της. Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Natura 2000 δεν είναι γιορτή. Είναι καμπανάκι αφύπνισης. Γιατί αν δεν προστατεύσουμε τώρα όσα αναγνωρίζει η επιστήμη και απαιτεί το δίκαιο, τότε πολύ σύντομα δεν θα έχουμε τίποτα πια να γιορτάσουμε. Μόνο να απολογηθούμε.
*Ο κ. Δημήτρης Καραβέλλας είναι γενικός διευθυντής του WWF Ελλάς.