Η επιδίωξη της ανθεκτικότητας της Θεσσαλονίκης συμπληρώνει τον στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς εντείνονται οι πιέσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής ενώ αυξάνονται οι προκλήσεις για την ποιότητα ζωής. Η Θεσσαλονίκη θα πρέπει να προσαρμοστεί σε εντεινόμενους κλιματικούς κινδύνους, όπως αυτοί λόγω πλημμυρών και ανόδου της θερμοκρασίας, και παράλληλα να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της σε πολλαπλά επίπεδα. Είναι αναγκαία η ουσιαστική αύξηση των πράσινων δημόσιων χώρων ενταγμένων σε δίκτυα πράσινων υποδομών με δυνατότητα ελεύθερης, δημιουργικής χρήσης από τους πολίτες, παράλληλα με τη διαφύλαξη / ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και της συνέχειάς της.
Ο σχεδιασμός που υιοθέτησαν τα στρατηγικά σχέδια για ένα «Μητροπολιτικό πάρκο πολιτισμού και πρασίνου» στην περιοχή της ΔΕΘ, με παράλληλη μετεγκατάσταση της εκθεσιακής δραστηριότητας στη Δυτική Θεσσαλονίκη, είναι μια επιλογή που ανταποκρίνεται στη διαχρονική αναγκαιότητα για βελτίωση της ποιότητας ζωής και εξισορρόπηση της μητροπολιτικής ανάπτυξης. Επιπλέον, ανταποκρίνεται στη σύγχρονη αναγκαιότητα για προσαρμογή στους κινδύνους που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, ενώ παράλληλα, με την ‘απόδοση’ του χώρου στην κοινωνία και τις λειτουργίες της πόλης μπορεί να συμβάλει σε μια πιο δίκαιη, πιο πράσινη και ανθεκτική Θεσσαλονίκη.
Η Συμπραξη – ΟΛΗ η ΔΕΘ ένα πάρκο δημιουργήθηκε με τη συνεργασία δεκάδων οργανώσεων και φορέων μετά από πρωτοβουλία του Δικτύου SOSε τα ΔΕΝΤΡΑ, για: να μην οικοπεδοποιηθεί η ΔΕΘ και να γίνει ο χώρος της Μητροπολιτικό Πάρκο. Η Σύμπραξη – ΟΛΗ η ΔΕΘ ένα Πάρκο και η Οργανωτική Επιτροπή για το Δημοψήφισμα επιδιώκουν να διενεργηθεί τοπικό δημοψήφισμα “διότι η φωνή των κατοίκων πρέπει ν’ ακουστεί”. Για να γίνει αυτό πρέπει να μαζευτούν 25000 υπογραφές δημοτών/ισών του Δήμου Θεσσαλονίκης. Έχουν συγκεντρώσει πάνω από 13.500 υπογραφές για να διενεργήσει ο Δήμος δημοψήφισμα ! Οι δημότες/τισες μπορούν να υπογράφουν στο parkodeth.gr
Πολιτικό πλαίσιο της Οργανωτικής Επιτροπής Δημοψηφίσματος
Η δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Πάρκου Υψηλού Πρασίνου στο χώρο της ΔΕΘ, με ταυτόχρονη διατήρηση ορισμένων περιπτέρων με θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία και μνήμη, ώστε να ανακαινιστούν και να φιλοξενούν ήπιες εκθεσιακές και πολιτιστικές δραστηριότητες, και μεταφορά των μεγάλων εκθεσιακών δραστηριοτήτων σε νέες εγκαταστάσεις στα δυτικά της πόλης, αποτέλεσε για δεκαετίες την εκπεφρασμένη επιθυμία της τοπικής κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο, η πόλη θα κατάφερνε μια σημαντική αύξηση των ελεύθερων χώρων πρασίνου, τα σημαντικά κτίρια και η μνήμη της ΔΕΘ θα διασώζονταν, ενώ η δυτική πλευρά του πολεοδομικού συγκροτήματος, αλλά και η ίδια η ΔΕΘ, θα αποκτούσαν μια πιο ισόρροπη και βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική.
Από το 2014 και μετά ωστόσο, η προοπτική της μετεγκατάστασης αντικαταστάθηκε σταδιακά από το σχέδιο της επί τόπου ανάπλασης, με τη μέθοδο της ΣΔΙΤ και με την προσθήκη νέων εμπορικών χρήσεων, όπως το ξενοδοχείο και το εμπορικό κέντρο. Παρότι η αρχική αιτιολογία αυτής της μεταστραφής ήταν το υψηλό κόστος της μετεγκατάστασης, το κόστος της επί τόπου ανάπλασης φτάνει σήμερα τα 300 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία η άμεση ή έμμεση συνεισφορά του δημοσίου θα ξεπεράσει τα 200. Είναι σαφές ότι το μόνο κίνητρο της επί τόπου ανάπλασης είναι οι επιπλέον εμπορικές χρήσεις, δηλαδή η έμμεση ιδιωτικοποίηση, και μάλιστα με δωρεάν παραχώρηση κι επιπλέον κρατικό χρήμα, του ακριβότερου οικοπέδου που διαθέτει σήμερα το ελληνικό δημόσιο στη Θεσσαλονίκη.
Η απότομη αυτή στροφή, η οποία ακύρωσε ώριμους σχεδιασμούς καθυστερώντας τη δημιουργία του Πάρκου και της νέας ΔΕΘ για πολλά χρόνια, έγινε χωρίς καμία ουσιαστική διαβούλευση με την κοινωνία της πόλης. Σήμερα, η διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης, η κυβέρνηση και η ΔΕΘ επιμένουν από κοινού ότι η όποια συζήτηση έχει κλείσει και το έργο πρέπει να προχωρήσει με τη λύση της επιτόπου ανάπλασης. Η πόλη φαίνεται να μπαίνει σε έναν γκρίζο μονόδρομο, τον οποίο δεν έχει η ίδια αποφασίσει.
Αυτή την κομβική στιγμή, η μόνη δημοκρατική λύση είναι η προσφυγή στους ίδιους τους δημότες και τις δημότισσες του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος, μέσα από ένα τοπικό δημοψήφισμα. Το ισχύον νομικό πλαίσιο και συγκεκριμένα ο Νόμος 4555/2018 έθεσε ένα σαφές και ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη διεξαγωγή τοπικών δημοψηφισμάτων, για κρίσιμα τοπικά ζητήματα, σε επίπεδο Δήμου ή Περιφέρειας. Το μέλλον της ΔΕΘ είναι κατεξοχήν ένα τέτοιο ζήτημα, αφού από την επιλογή της λύσης θα κριθούν για δεκαετίες η μορφή της πόλης, η ποιότητα ζωής και η υγεία των κατοίκων.
Η λύση του δημοψηφίσματος έχει προταθεί ήδη από πολλές συλλογικότητες της πόλης, εντός κι εκτός του Δημοτικού Συμβουλίου της Θεσσαλονίκης, ενώ αντίστοιχη απόφαση έχει πάρει ήδη το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Νεάπολης – Συκεών. Αν η διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης αρνηθεί αυτό το ενδεχόμενο του δημοψηφίσματος, η μόνη λύση που απομένει είναι η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος κατόπιν αιτήματος του 10% των δημοτών/ισσών, όπως προβλέπει ο νόμος.
Με βάση τα παραπάνω, οι φορείς που υπογράφουν την ανακοίνωση, συλλογικότητες ή δίκτυα της κοινωνίας των πολιτών, δημοτικές παρατάξεις, συλλόγοι, σωματεία, συγκρότησαν μια ευρεία Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος, η οποία ανέλαβε τη συγκρότηση και τον συντονισμό της πρωτοβουλίας των πολιτών που θα καταθέσουν τη σχετική πρόταση στο Δήμο Θεσσαλονίκης, δηλαδή τη συλλογή υπογραφών και τις ανάλογες δράσεις ενημέρωσης που χρειάζονται για αυτή την πρωτοβουλία.
Το ερώτημα είναι το εξής:
“Συμφωνείτε το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ να μετατραπεί με αποκλειστικά δημόσια χρηματοδότηση σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πρασίνου, πολιτισμού και άθλησης, χωρίς νέες κατασκευές, και ταυτόχρονα (α) να διατηρηθούν μόνο τα περίπτερα με θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία και μνήμη, ώστε να αποκατασταθούν και να φιλοξενούν ήπιες εκθεσιακές και πολιτιστικές δραστηριότητες, και (β) οι μεγάλες εκθέσεις να μεταφερθούν σε νέες εγκαταστάσεις σε δημόσια έκταση στη Σίνδο;”
Οι φορείς που συμμετέχουν δηλώνουν: “Πιστεύουμε ολόψυχα ότι τα μεγάλα “Ναι στο δημοψήφισμα” και “Ναι στο Μητροπολιτικό Πάρκο” που θα ακουστούν μέσα από αυτήν μας την πρωτοβουλία, θα δώσουν στην πόλη και τους κατοίκους της την ανάσα που τόσο χρειάζονται”
Η πρόταση της Οργανωτικής Επιτροπής για το Δημοψήφισμα για το ιστορικό Εκθεσιακό Κέντρο της ΔΕΘ
Το Εκθεσιακό Κέντρο της ΔΕΘ, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, είναι άρρηκτα δεμένο με την ιστορία και τη λειτουργία της πόλης, εδώ κι έναν αιώνα. Οι μνήμες που κουβαλούν οι Σαλονικιοί και οι Σαλονικιές από τις διεθνείς εκθέσεις, αλλά και τη μεγάλη γιορτή που τις συνόδευε, είναι βαθιά εντυπωμένες στην ταυτότητα της πόλης και δεν πρέπει να χαθούν.
Οι μνήμες αυτές, όμως, συνδέονται όχι μόνο με τη θέση, αλλά κυρίως με τα ιστορικά περίπτερα της Έκθεσης. Ειδικά, μετά τη δεκαετία του 1950, ο χώρος της Δ.Ε.Θ. θα αποκτήσει μόνιμα κτίρια διοίκησης και εκθέσεων, έργα σπουδαίων Ελλήνων αρχιτεκτόνων, μέσω της διεξαγωγής αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, στα οποία θα προστεθεί και ένας από τους πλέον εμβληματικούς αθλητικούς χώρους της Θεσσαλονίκης, το Palais des Sports.
Τα σπουδαία αυτά αρχιτεκτονικά μνημεία έχουν ήδη ταλαιπωρηθεί επί δεκαετίες από κακοσχεδιασμένες παρεμβάσεις και επεκτάσεις, με αποτέλεσμα να κρύβεται σήμερα η αισθητική και αρχιτεκτονική τους αξία. Επιπλέον, αυτή τη στιγμή κινδυνεύουν να κατεδαφιστούν και να χαθούν οριστικά, για να αντικατασταθούν από τα απρόσωπα, κενά και φαραωνικά περίπτερα της λεγόμενης «επί τόπου ανάπλασης».
Εξάλλου, το κέντρο της Θεσσαλονίκης, πέρα από την αδιαμφισβήτητη ανάγκη για μια ριζική αύξηση του υψηλού πρασίνου, έχει μεγάλη ανάγκη από χώρους για ήπιες εκθεσιακές, συνεδριακές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, βέβαια, είναι αδιανόητο να ξοδεύονται φυσικοί πόροι και ενέργεια αλλά και να σπαταλιέται κρατική χρηματοδότηση, για να γκρεμιστούν κτίρια και να χτιστούν άλλα στη θέση τους. Όλες οι σύγχρονες τάσεις επιβάλλουν, αντίθετα, την επανάχρηση των κτιριακών αποθεμάτων, πόσω μάλλον όταν είναι αρχιτεκτονικά και ιστορικά αξιόλογα.
Λαμβάνοντας υπόψη, τα παραπάνω δεδομένα, η θέση των φορέων, των συλλογικοτήτων και των πολιτών που απαρτίζουν την Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος, όπως αποτυπώνεται και στη διατύπωση του ερωτήματος, είναι σαφής:
– Διατήρηση και αποκατάσταση εντός της σημερινής έκτασης της ΔΕΘ ορισμένων αρχιτεκτονικά και ιστορικά σημαντικών περιπτέρων, ώστε να συνεχίσουν να φιλοξενούν ήπιες εκθεσιακές και πολιτιστικές δραστηριότητες – εννοείται χωρίς νέες κατασκευές ή επιπλέον κερδοσκοπικές χρήσεις, όπως το ξενοδοχείο ή το εμπορικό κέντρο.
– Δημιουργία νέων εγκαταστάσεων σε κατάλληλο χώρο εκτός αστικού ιστού, και συγκεκριμένα στη δημόσια έκταση στη Σίνδο, που είχε επιλεχθεί για αυτόν το σκοπό, και μεταφορά εκεί των βαριών εκθεσιακών δραστηριοτήτων.
Αυτός είναι ο μόνος συνδυασμός που διαφυλάσσει την αρχιτεκτονική κληρονομιά και την ιστορική μνήμη της πόλης, διασφαλίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη της ΔΕΘ, ισορροπεί ανάμεσα στην ενδεδειγμένη εκθεσιακή δραστηριότητα και την ανάγκη για υψηλό πράσινο, ενώ ελευθερώνει πολύτιμο χώρο από τους περιορισμούς που αναπόφευκτα θέτει η παρουσία της σε ένα ήδη υπερκορεσμένο κέντρο.
Εικ. 1: Από εγκαίνια της ΔΕΘ, τη δεκαετία του 1950. Σε πρώτο πλάνο το φωταγωγημένο περίπτερο της ΔΕΗ (σήμερα Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης)
Αν η πόλη επιλέξει τον παραπάνω δρόμο -και μέσω του δημοψηφίσματος που διεκδικούμε θα έχει επιτέλους το δικαίωμα να το κάνει-, θα πρέπει να ανοίξει μια πραγματική διαδικασία διαβούλευσης και συμμετοχικού σχεδιασμού για νέο μητροπολιτικό πάρκο και για τα κτίρια που θα διατηρηθούν. Η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι σύντομη και παραγωγική, αφού οι αρχιτέκτονες/ισσες και οι φορείς της πόλης έχουν ήδη επισημάνει εδώ και δεκαετίες τα αξιόλογα κτίρια, τα έχουν μελετήσει κι έχουν προτείνει πολλές φορές -χωρίς ακόμα να εισακουστούν από την κεντρική κυβέρνηση- τη διατήρησή τους. Μετά από αυτή τη διαβούλευση, και με τη δυναμική που θα μας έχει δώσει το δημοψήφισμα, θεωρούμε ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες οφείλουν να αποδεχθούν το αποτέλεσμά της.
Είναι σαφές ότι οι φορείς της ΟΕΔ δεν μπορούν να προκαταλάβουν το αποτέλεσμα αυτής της διαβούλευσης και να καθορίσουν εκ των προτέρων ποια κτίρια θα διατηρηθούν. Γι’ αυτό και αποφύγαμε να τα απαριθμήσουμε ρητά στη διατύπωση του ερωτήματος και περιοριστήκαμε σε μια περιγραφική διατύπωση. Παρόλα αυτά, αξιοποιώντας τις υπάρχουσες μελέτες και την πλούσια συζήτηση των προηγούμενων ετών, έχουμε καταλήξει σε μια αρχική, αλλά συγκεκριμένη, πρόταση για τα κτίρια που πρέπει να διατηρηθούν.
Συνολικά, πρόκειται για πέντε μεγάλα εκθεσιακά περίπτερα (#1, 2, 6, 7 και 8), το Κτίριο Διοίκησης της ΔΕΘ, το περίπτερο της ESSO PAPPAS, το κτίριο του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (MOMUS), τον Πύργο του ΟΤΕ, το Αλεξάνδρειο Μέλαθρο (Palais des Sports) και τη μνημειακή νότια πύλη της ΧΑΝΘ (σημ. ότι τα τελευταία αναφερόμενα κτίρια, δηλαδή πλην των πέντε περιπτέρων, έχουν κηρυχθεί ήδη διατηρητέα και περιλαμβάνονται και στην πρόταση της επί τόπου ανάπλασης). Παρακάτω, παραθέτουμε μια σύντομη περιγραφή των βασικών προτεινόμενων κτιρίων:
Εικ. 2: Τα προτεινόμενα προς διατήρηση κτίρια, εντός της περιοχής παρέμβασης
Περίπτερο 1
Βρίσκεται κοντά στη βόρειο-ανατολική πύλη της Έκθεσης, παράλληλα με την Εγνατία, και είναι ένα από τα λίγα εναπομείναντα περίπτερα της νεωτερικής φάσης της ΔΕΘ, κατασκευασμένο το 1956, σε μελέτη των Ν. Εφέσιου και Α. Συμεών. Διαθέτει υπόγειο, ισόγειο και 1ο όροφο ύψους 4 μ. έκαστο, με κάλυψη εδάφους 4.360 τ.μ. και συνολική επιφάνεια 10.220 τ.μ. Έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις και προσθήκες, που κατέλαβαν τους εξώστες και τον αίθριο χώρο. Παρόλα αυτά μπορεί να αποκατασταθεί η αρχική μορφή και να αξιοποιηθούν έτσι οι αρετές του κτιρίου, όπως ο φυσικός φωτισμός.
Εικ. 3,4: Το περίπτερο 1 στην αρχική του μορφή
Περίπτερο 2
Στον ίδιο άξονα με το παραπάνω, το Περίπτερο 2 αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δείγματα μοντερνισμού στη Θεσσαλονίκη και χαρακτηριστικό παράδειγμα της διεθνούς αρχιτεκτονικής γλώσσας της μεταπολεμικής περιόδου. Διακρίνεται για την πλαστική διαμόρφωση του ελαφρά καμπυλωμένου επιμήκους όγκου του. Κατασκευάστηκε το 1954, με αρχιτέκτονα τον Κ. Τριποδάκη, έχει ισόγειο και 1ο όροφο, με κάλυψη 3.245 τ.μ. και συνολική έκταση 6.245 τ.μ., ενώ διαθέτει και στα δύο επίπεδα ενιαίο εκθεσιακό χώρο, ύψους 4 μ., με φυσικό φωτισμό.
Εικ. 5: Το περίπτερο 2 στην αρχική του μορφή
Περίπτερο 6
Το παλαιότερο από τα προτεινόμενα προς διατήρηση περίπτερο, γνωστό ως Περίπτερο των Εθνών, κτίζεται το 1954, αρχιτέκτων Δ. Τριποδάκης, με υπόγειο, ισόγειο και δώμα, συνολικής έκτασης 7.050 τ.μ. και κάλυψης 2.800 τ.μ., είναι τοποθετημένο κατά μήκος της Γ’ Σεπτεμβρίου, με την όψη στραμμένη προς την Έκθεση. Ανακαινίστηκε το 2003, όταν οι νεες μεταλλικες επενδυσεις κάλυψαν την αρχική, μνημειώδη δομή του. Οι χώροι του προσφέρονται για πολλές χρήσεις.
Εικ. 6: Το “Περίπτερο των Εθνών” στην αρχική του μορφή
Περίπτερο 7
Κατασκευασμένο το 1969, με αρχιτέκτονες τον Γ. Κονταξάκη και Μ. Φωτιάδη, το διώροφο περίπτερο διαθέτει 4 επίπεδα, με συνολική επιφάνεια 5.920 τ.μ. και κάλυψη 1.800 τ.μ. Βρίσκεται στο εσωτερικό της Έκθεσης, νότια του Palais, μπροστά από το Περίπτερο 6. Χαρακτηρίζεται από τη συμμετρική διάταξη των όψεών του, τους ημιυπαίθριους χώρους και την εύκολη κυκλοφορία των επισκεπτών. Η αρχική μπρουταλιστική υφή του εμφανούς σκυροδέματος, έχει στη συνέχεια αλλοιωθεί από τις προσθήκες κουφωμάτων και τους ατυχείς χρωματισμούς. Μετά την αποκατάστασή του, μπορεί να υποδεχθεί διαφορετικές εκθεσιακές ή/και συνεδριακές χρήσεις.
Περίπτερο 8
Σε μια προβεβλημένη θέση, στον άξονα που οδηγεί από την Πύλη της ΧΑΝΘ προς το Palais, βρίσκεται το Περίπτερο 8, ένα από τα πιο ιδιαίτερα περίπτερα του ιστορικού τόπου της ΔΕΘ. Κατασκευασμένο το 1968, σε μελέτη των Ν. Μουτσόπουλου, Χ. Τζιλαλή, Γ. Κονταξάκη και Χ. Κουλουκούρη, είναι επηρεασμένο από το στιλ των Ιαπώνων μεταβολιστών, όπως φαίνεται από την κοίλη, σε μορφή παγόδας, οροφή του, κατασκευασμένη από εμφανές σκυρόδεμα. Στη συνέχεια, προστέθηκε επιπλέον όροφος, που αλλοιώνει τον αρχικό σχεδιασμό. Το περίπτερο είναι επίσης διώροφο, με 4 επίπεδα, συνολικής επιφάνειας 8.260 τ.μ. και κάλυψης 2.880 τ.μ. Ακόμα και σήμερα, διαθέτει άπλετο φυσικό φωτισμό και ενιαίους εκθεσιακούς και συνεδριακούς χώρους. Ο 2ος όροφος χρησιμοποιείται ως Συνεδριακό Κέντρο (Ν. Γερμανός).
Εικ. 7,8: Το περίπτερο 8, με τη χαρακτηριστική του στέγη, στην αρχική του μορφή
Περίπτερο ΔΕΗ (Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης)
Το Περίπτερο της ΔΕΗ είναι ένα από τα σημαντικότερα εναπομείναντα περίπτερα της μεταπολεμικής περιόδου της ΔΕΘ. Κατασκευασμένο το 1960 με μελέτη του αρχιτέκτονα Ι. Ρίζου λειτούργησε αρχικά ως περίπτερο της ΔΕΗ. Στη συνέχεια στέγασε το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOMUS), για τις ανάγκες του οποίου γίνονται σημαντικές προσθήκες στο αρχικό περίπτερο από τους αρχιτέκτονες Π. Τζώνο, Ξ. Χόιπελ, Γ. Χόιπελ, Ε. Αντωνίου και Κ. Κάστρο. Το περίπτερο της ΔΕΗ χαρακτηριζόταν από ανισόπεδα επίπεδα με έντονο το στοιχείο του νερού, αλλά η χρήση του ως Μουσείου αλλοίωσε τον αρχικό σχεδιασμό. Παρόλα αυτά, η παρουσία του MOMUS στην ευρύτερη περιοχή των μουσείων της πόλης (Βυζαντινό, Αρχαιολογικό), κρίνεται θετικά. Η σημερινή κάλυψη φτάνει τα 2.240 τ.μ. και η συνολική επιφάνεια τα 5.540 τ.μ.
Εικ. 9: Το περίπτερο της ΔΕΗ, στην αρχική του μορφή
Πύργος του ΟΤΕ
Ένα από τα ελάχιστα τοπόσημα της μοντέρνας Θεσσαλονίκης, ο Πύργος του ΟΤΕ, κατασκευάστηκε το 1971, σε μελέτη των Σ. Αναστασιάδη και Σ. Αγγελίδη, ακολουθώντας την τότε μόδα των τηλεπικοινωνιακών πύργων. Με συνολικό ύψος 72,4 μ., καλύπτει επιφάνεια 578 τ.μ..
Εικ. 10: Φάση κατασκευής του Πύργου του ΟΤΕ
Κτίριο Διοίκησης
Κατασκευασμένο το 1959, δίπλα στο Περίπτερο 1, με αρχιτέκτονες τους Εμ. Βουρέκα, Σπ. Στάικο και Πρ. Βασιλειάδη. Έχει υποστεί επεκτάσεις που κάλυψαν υπαίθριους χώρους και αλλοίωσαν την αρχική μορφή των δύο αξόνων. Σήμερα η κάλυψή του φτάνει τα 1.450 μ., αλλά μπορεί να μειωθεί με την αποκατάσταση της αρχικής μορφής. Προτείνεται να διατηρηθεί, με τη σημερινή του χρήση, ώστε η ΔΕΘ να διατηρήσει την έδρα της εντός του χώρου.
Εικ. 11: Το Κτίριο Διοίκησης, εντός της παλιάς ΔΕΘ
Περίπτερο ESSO PAPPAS
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα μικρά περίπτερα της ιστορικής ΔΕΘ, κατασκευασμένο το 1963 σε σχέδιο του Θ. Παπαγιάννη. Η εγνωσμένη αρχιτεκτονική του αξία το διαφύλαξε ακόμα και από το σχέδιο της επί τόπου ανάπλασης. Σήμερα ωστόσο παραμένει καλυμμένο και αναξιοποίητο.
Εικ. 12: Το περίπτερο ESSO PAPPAS
Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο Θεσσαλονίκης
Κατασκευασμένο τη δεκαετία του 1960 από τον αρχιτέκτονα Π. Τζανέτο και Γάλλους συνεργάτες, το Palais des Sports φιλοξένησε ως σήμερα εμβληματικά αθλητικά και πολιτιστικά γεγονότα, συνδεδεμένο άρρηκτα με τη ζωή και τη μνήμη της πόλης. Στο σχέδιο της επί τόπου ανάπλασης, το Αλεξάνδρειο διατηρείται, αλλά πνίγεται από τους πολλαπλάσιους όγκους των 5 υπερμεγεθών περιπτέρων. Στο σενάριο του μητροπολιτικού πάρκου, προτείνεται προφανώς η διατήρησή του και η λειτουργία του ως επίκεντρου ευρύτερων χώρων και δραστηριοτήτων μαζικού αθλητισμού, που μπορούν να ξεδιπλωθούν εντός του πάρκου.
Εικ. 13: Το Παλέ ντε Σπορ, περίκλειστο από τα νέα περίπτερα
Κάλυψη, θέσεις και χρήσεις
Τα παραπάνω κτίρια συγκεντρώνονται στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της έκτασης, απελευθερώνοντας όλη την υπόλοιπη έκταση για τη μετατροπή της σε ένα μεγάλο, ενιαίο πάρκο υψηλου πρασίνου. Η συνολική κάλυψή τους φτάνει περίπου τα 26 στρέμματα, δηλαδή το 13% της περιοχής παρέμβασης (οικόπεδο ΔΕΘ μαζί με την έκταση της Αγίας Φωτεινής). Όλα τους βρίσκονται κοντά στις υφιστάμενες οδούς (Εγνατία, Γ’ Σεπτεμβρίου) ή στο Palais des Sports, και συνεπώς δεν προκαλούν ανάγκες για νέους δρόμους, εντός του πάρκου, για την εξυπηρέτησή τους.
Επιπλέον, η διάταξή τους διαφυλάσσει και αναδεικνύει τους βασικούς άξονες εντός του εκθεσιακού χώρου, δηλαδή τη «λεωφόρο των πάρκων» ή «λεωφόρο Εμπράρ» (από την παραλία ως το Τελλόγλειο), τον άξονα από την πύλη της ΧΑΝΘ ως το Palais και τον άξονα από το Δημαρχείο ως την Αλεξ. Σβώλου. Επομένως, η διατήρησή τους αποκαθιστά την ιστορική διάταξη της ΔΕΘ συνολικά ως ιστορικό τόπο, αποκαθιστώντας και διατηρώντας την ιστορική μνήμη.
Η συνολική επιφάνεια των προτεινόμενων κτιρίων φτάνει τα 52.200 τ.μ. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της επιφάνειας είναι κατάλληλο για εκθεσιακή χρήση, για την οποία άλλωστε και κατασκευάστηκε εξ αρχής. Ποια ακριβώς θα είναι η ωφέλιμη επιφάνεια για εκθέσεις, δεν μπορεί να υπολογιστεί από τώρα, καθώς αυτό θα εξαρτηθεί από την αποκατάστασή τους, η οποία και θα καθορίσει τις πιθανές χρήσεις τους – εκθεσιακές, συνεδριακές και πολιτιστικές – χωρίς αυτές βέβαια να είναι αλληλοαποκλειόμενες.
Σε κάθε περίπτωση, η επιφάνεια αυτή εκτιμούμε ότι καλύπτει τις ανάγκες όλων των μικρότερων, κλαδικών εκθέσεων που πραγματοποιούνται σήμερα στο εκθεσιακό κέντρο, όπως για παράδειγμα η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου, και άλλες, σταθερές ή όχι (ενδεικτικά Beyond, Kosmima, Philoxenia, Renewable Energy, Forward Green, ART κ.ά.). Καμία από αυτές τις εκθέσεις δεν χρειάζεται πάνω από 20.000 τ.μ., και συνεπώς, αν το επιλέξουν, χωράνε εντός των προτεινόμενων κτιρίων, μαζί με πολλές ακόμα δραστηριότητες. Αντίθετα, εκθέσεις όπως η Agrotica ή η Zootechnia απαιτούν μεγαλύτερη έκταση, αλλά και υπαίθριους χώρους, για την έκθεση μεγάλων αγροτικών μηχανημάτων και οχημάτων, κτηνοτροφικών ζώων κ.ά. Οι εκθέσεις αυτές προτείνεται, συνεπώς, να μεταφερθούν σε νέο εκθεσιακό κέντρο που θα δημιουργηθεί στο δημόσιο οικόπεδο της Σίνδου, όπως προβλεπόταν ως και το 2013. Η ίδια η ΔΕΘ του Σεπτεμβρίου, θα απλώνεται και στις δύο θέσεις, εκμεταλλευόμενη έτσι τα προτερήματα και της μεγάλης έκτασης αλλά και της παρουσίας στο κέντρο.
Για να έχουμε μια σύγκριση, σήμερα εκτιμάται ότι η ΔΕΘ διαθέτει για εκθέσεις λειτουργικά 40.000 τ.μ., ενώ η σχεδιαζόμενη επί τόπου ανάπλαση σχεδιάζεται να κατασκευάσει 3 νέα περίπτερα (τα άλλα δύο κτίρια είναι το επιχειρηματικό και το συνεδριακό κέντρο), 49.000 τ.μ. Δηλαδή, βρισκόμαστε μπροστά στην παράλογη επιλογή να γκρεμίσουμε κτίρια καταξιωμένα στη συλλογική μνήμη, για να χτίσουμε στη θέση τους νέα κτίρια, με την ίδια περίπου λειτουργική έκταση.
Εικ. 14: Η ΔΕΘ κατά τη δεκαετία του ‘50. Διακρίνονται τα προς διατήρηση περίπτερα 1, 2 και 6
Θεσμική κατοχύρωση
Η παραπάνω πρόταση διασώζει το μεγαλύτερο μέρος του αξιόλογου κτιριακού αποθέματος, με κριτήρια την αρχιτεκτονική του αξία και τις σημερινές του δυνατότητες. Όπως τονίσαμε, αποτελεί μόνο μια πρόταση και η τελική απόφαση για την επιλογή των κτιρίων, στον βαθμό που ακυρωθεί το σχέδιο κατεδάφισης, θα ληφθεί από τις αρμόδιες αρχές, με βάση πάντα τις προτάσεις και τις ανάγκες της κοινωνίας.
Οφείλουμε εδώ να σημειώσουμε ότι η πρόταση για ανακήρυξη των παραπάνω κτιρίων ως διατηρητέων έχει απορριφθεί στο παρελθόν από το Υπουργείο Πολιτισμού. Εκτιμούμε ότι η απόρριψη αυτή δεν αντανακλά την αξία των κτιρίων, αλλά πολιτικές πιέσεις για την προώθηση του πρότζεκτ της «επί τόπου ανάπλασης». Σε κάθε περίπτωση, ο μη χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως διατηρητέου, με τις αυστηρές προδιαγραφές που αυτός συνεπάγεται, δεν σημαίνει ότι το κτίριο πρέπει να γκρεμιστεί: οι σύγχρονες οικολογικές και αρχιτεκτονικές τάσεις δίνουν, σε κάθε περίπτωση, έμφαση στην επανάχρηση.
Σε αυτή την κατεύθυνση, υπάρχουν αποφάσεις σημαντικών κοινωνικών και εκπαιδευτικών φορέων (Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ, Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης), που προτείνουν τη διατήρηση των παραπάνω κτιρίων. Προσφάτως δε, μια πρωτοβουλία πολιτών πρότεινε την αναγνώριση της ΔΕΘ ως «ιστορικό τόπο», μία αίτηση που εκκρεμεί. Σημειώνεται επίσης ότι στο άμεσο περιβάλλον της ΔΕΘ έχουν ήδη χαρακτηριστεί ως διατηρητέα τα κτίρια της ΧΑΝΘ, του Αρχαιολογικού Μουσείου, του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και τα κτίρια του Γ’ Σώματος Στρατού, διαμορφώνοντας έτσι μαζί με τα σημαντικά κτίρια της ΔΕΘ ένα ευρύτερο ιστορικό σύνολο που πρέπει να διατηρηθεί.
Άλλωστε, παρά την απόρριψη, το 2019, κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης γύρω από τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου (Ε.Χ.Σ.) για τη ΔΕΘ, δύο αρμόδιες υπηρεσίες γνωμοδότησαν υπέρ της διατήρησης ορισμένων εκ των παραπάνω κτιρίων. Συγκεκριμένα, το Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, Πολιτισμού, Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Αθλητισμού του Υπουργείου Εσωτερικών (Τομέας Μακεδονίας και Θράκης) σημειώνει πως τα κτίρια που παραμένουν «αποτελούν μαρτυρίες της ιστορίας αρχιτεκτονικής και της πολεοδομικής εξέλιξης της περιοχής». Συμπεραίνει, λοιπόν, ρητά ότι η «περιοχή διατηρεί ορισμένες από τις προϋποθέσεις χαρακτηρισμού ως προστατευτέου συνόλου” και άρα, «η διατήρηση και η ανάδειξη στοιχείων του αστικού ιστού (πολεοδομικές χαράξεις, κτίρια κ.ά.) θα βοηθήσουν στη σύνδεση του χώρου του εκθεσιακού κέντρου με τον πολεοδομικό και οικιστικό ιστό, με τη συλλογική μνήμη των κατοίκων και στην ένταξη του χώρου του εκθεσιακού κέντρου στη ζωή της πόλης». Σε σχέση με τα κτίρια, η γνωμοδότηση της υπηρεσίας υιοθετεί τη διάκριση μεταξύ της επανάχρησης και του χαρακτηρισμού ως διατηρητέων, και, παρά τον μη χαρακτηρισμό, προτείνει ρητά την επανάχρηση κτιρίων για λόγους αρχιτεκτονικής αξίας, περιβαλλοντικής και οικονομικής βιωσιμότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, αναφέρει 4 περίπτερα που «είναι αξιόλογα και θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως διατηρητέα», και συγκεκριμένα τα προαναφερόμενα περίπτερα 1, 2, 8 και Esso Pappas. Σημειώνεται, τέλος, πως η συγκεκριμένη γνωμοδότηση ασκεί κριτική και σε άλλα κρίσιμα σημεία, πέρα από τα κτίρια, του ΕΧΣ.
Στο πλαίσιο της ίδιας διαβούλευσης, επίσης το 2019, η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας του Υπουργείου Πολιτισμού, αφού διευκρινίζει και αυτή ότι «θεωρούσε ως ιδανική επίλυση» τη «μηδενική λύση», δηλαδή τη «μετεγκατάσταση του Εκθεσιακού Κέντρου εκτός του αστικού ιστού», σημειώνει ότι «η τυχόν αξιοποίηση του κτηριακού αποθέματος της ΔΕΘ, πλέον των προτεινόμενων από τη μελέτη, εφόσον ήταν εφικτή η αποκατάσταση της τυπολογικής, μορφολογικής και κατασκευαστικής τους δομής, θα είχε νόημα στην περίπτωση όμως που γινόταν αποδεκτή η ‘μηδενική λύση’». Κλείνοντας, ζητά «να διερευνηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης κάποιων από τα υφιστάμενα κτήρια για την κάλυψη των νέων χρήσεων».
Με βάση τις παραπάνω γνωμοδοτήσεις, τις αποφάσεις κοινωνικών κι εκπαιδευτικών φορέων και τις σχετικές μελέτες που έχουν γίνει, τεκμαίρεται η «θεσμικά κατοχυρωμένη ιστορική και αρχιτεκτονική αξία» των παλαιότερων περιπτέρων, όπως αναφέρεται και στη διατύπωση του ερωτήματος στο προτεινόμενο δημοψήφισμα.
Εικ. 15: Η ΔΕΘ τη δεκαετία του ‘50, σε πρώτο πλάνο η πλατεία της ΧΑΝΘ και στο βάθος το Περίπτερο 1. Η εικόνα αποκαλύπτει όλον τον χώρο που μπορεί να μείνει ελεύθερος μετά την κατεδάφιση των υπολοίπων περιπτέρων.
Συμπέρασμα
Ανακεφαλαιώνοντας, όλα τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η διατήρηση, αποκατάσταση και επανάχρηση των προτεινόμενων κτιρίων, διαφυλάσσει την ιστορική μνήμη και την αρχιτεκτονική τους αξία, προσφέροντας ταυτόχρονα στην πόλη ένα εκθεσιακό κέντρο – αρχιτεκτονικό μνημείο, μέσα σε ένα μεγάλο και ενιαίο μητροπολιτικό πάρκο υψηλού πρασίνου. Μια τέτοια επιλογή θα αναβαθμίσει πρώτα από όλα την ίδια την εκθεσιακή δραστηριότητα και την προοπτική της ΔΕΘ. Παράλληλα, θα προσφέρει στην πόλη τους ελεύθερους χώρους που χρειάζεται, θα την απαλλάξει από την χρόνια όχληση ενός ακόμα πολυετούς εργοταξίου στην καρδιά της, θα την προφυλάξει από ρύπους, θόρυβο και σκόνη, θα μειώσει τη συνεισφορά της στην κλιματική κρίση. Είναι η μόνη λογική και σύγχρονη επιλογή.
Ο μόνος λόγος που δεν προκρίνεται αυτή η επιλογή είναι για να αξιοποιηθεί η ευκαιρία της λεγόμενης «επί τόπου ανάπλασης», για την εκποίηση μέρους της ΔΕΘ σε ιδιώτη επενδυτή και τον «εμπλουτισμό» της από χρήσεις και κτίρια βαριά και επιζήμια για την πόλη, όπως το ξενοδοχείο, το εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο. Το προτεινόμενο δημοψήφισμα θα δώσει στην κοινωνία της πόλης την ευκαιρία να επιλέξει τον δρόμο που προτιμά για το μέλλον της.
Εικ. 16: Η ιστορική ΔΕΘ και ο άξονας του Εμπράρ. Στο βάθος τα περίπτερα 1 και 2, στα δεξιά το περίπτερο της ΔΕΗ. Ο υπόλοιπος χώρος που απεικονίζεται εδώ προτείνεται να γίνει πάρκο.
– Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος