Επειδή πολλά θα ακούσουμε τις επόμενες μέρες, πάμε λίγο να δούμε πώς σχετίζεται η κλιματική αλλαγή με τις ακραίες πυρκαγιές που πλήττουν τον πλανήτη, και ειδικότερα τη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια.

Καταρχάς, στο ερώτημα “Φταίει η κλιματική κρίση για τις μεγάλες πυρκαγιές;”, η σύντομη απάντηση είναι όχι.

Είναι σαν να λέμε ότι φταίει το σύννεφο που βραχήκαμε, ή φταίει ο γκρεμός που πέσαμε…

Η κλιματική αλλαγή δεν φταίει για τις πυρκαγιές, ΑΛΛΑ δημιουργεί εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες, και για την ανάφλεξη και για την εξάπλωση.

Αυτό σημαίνει ότι είναι ευθύνη της Πολιτείας να επενδύει σε πολιτικές πρόληψης και προστασίας, λαμβάνοντας υπόψη και τα νέα δεδομένα του κλίματος, παρά να επαναπαύεται στην καταστολή (με τα ολέθρια αποτελέσματα που βλέπουμε κάθε χρόνο ).

Η κλιματική αλλαγή είναι σημαντική παράμετρος που πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στο σχεδιασμό των πολιτικών πρόληψης, δεν είναι άλλοθι για την αποτυχία των πολιτικών διαχείρισης

Κι αφού το ξεκαθαρίσαμε αυτό, πάμε να δούμε αναλυτικά πώς σχετίζεται με τις πυρκαγιές, με τη βοήθεια πρώτα της χημείας

Η φωτιά είναι αποτέλεσμα μιας χημικής διεργασίας, για την οποία απαιτείται η συνύπαρξη τριών στοιχείων, κατάλληλα συνδυασμένων μεταξύ τους: καύσιμης ύλης, θερμότητας και οξυγόνου. Αυτό είναι το γνωστό τρίγωνο της φωτιάς.

Το οξυγόνο παρέχεται από τον αέρα· όσο πιο δυνατός ο αέρας, τόσο φουντώνει η φωτιά.

Καύσιμη ύλη είναι η βλάστηση· τα δέντρα, φυτά, θάμνοι, αλλά και τα πεσμένα φύλλα και ό,τι βρίσκεται στο έδαφος.

Η θερμότητα απαιτείται για να φτάσει η καύσιμη ύλη σε θερμοκρασία ανάφλεξης, δηλαδή να παραχθεί φλόγα.

Η διαδικασία έχει ως εξής:

Προθέρμανση της καύσιμης ύλης: στη φάση αυτή πραγματοποιείται η πυρόλυση, με εξάτμιση της υγρασίας και διάσπαση της καύσιμης ύλης σε εύφλεκτα πτητικά αέρια και στερεά υπολείμματα (π.χ. κάρβουνο).

Αν έχετε παρακολουθήσει άναμμα φωτιάς, π.χ. στο τζάκι, είναι η στιγμή που το ξύλο “τσιτσιρίζει” και φαίνονται τα υγρά του που εξατμίζονται, αλλά δεν έχει πάρει ακόμα φωτιά. Οι θερμοκρασίες σε αυτή τη φάση είναι 200-300°C.

Όταν η θερμοκρασία ξεπεράσει τους 300-400°C, τα πτητικά αέρια αναφλέγονται· τότε είναι που βλέπουμε πλέον φλόγα και καπνό, και οι θερμοκρασίες είναι συνήθως μέχρι 600°C, ενώ μπορεί να υπάρξουν “εξάρσεις” έως και 1.200°C.

Για να πάρετε μια ιδέα, η φλόγα ενός σπίρτου έχει θερμοκρασία που μπορεί να φτάσει περίπου τους 600-800°C !

Μετά την ανάφλεξη, η παραγόμενη θερμοκρασία ενεργοποιεί την ίδια διαδικασία στην πιο κοντινή καύσιμη ύλη, και με τη συμβολή και του οξυγόνου (του ανέμου), η φωτιά εξαπλώνεται.

Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί πολύ ευνοϊκές συνθήκες για αυτή τη διαδικασία (2η εικόνα). Οι αυξημένες θερμοκρασίες, η παρατεταμένη ξηρασία, η πρώιμη έναρξη της άνοιξης και η μεγαλύτερη καλοκαιρινή περίοδος μειώνουν την υγρασία των δέντρων, των φυτών και του εδάφους, δημιουργώντας στεγνή και ζεστή καύσιμη ύλη· άρα, έχουμε πιο γρήγορη ανάφλεξη και πιο εύκολη εξάπλωση.

Αντίθετα, η βλάστηση που περιέχει αρκετή υγρασία χρειάζεται περισσότερο χρόνο και υψηλότερη θερμοκρασία για την έναρξη της πυρόλυσης, καθώς η ενέργεια πρώτα πρέπει να εξατμίσει το νερό που περιέχεται στο υλικό.

Οι θερμοκρασίες πυρόλυσης και ανάφλεξης διαφέρουν ανάλογα με τη χημική σύσταση, την υγρασία, την πυκνότητα και τα χαρακτηριστικά των ρητινών και των ελαίων των δέντρων και φυτών. Αυτές οι διαφορές καθορίζουν την ευκολία με την οποία μπορεί να ξεκινήσει και να εξαπλωθεί μια πυρκαγιά σε διαφορετικά είδη βλάστησης. Για παράδειγμα:

τα ξερά χόρτα και κλαδιά που βρίσκονται στο έδαφος αναφλέγονται πιο εύκολα από τα δέντρα.

η μεσογειακή βλάστηση, ειδικά στις ευρύτερες παραθαλάσσιες περιοχές, αποτελείται από δέντρα και φυτά που έχουν προσαρμοστεί έτσι στο κλίμα ώστε όχι μόνο να επανέρχονται μετά από µια φωτιά, αλλά και ευνοούνται από αυτήν, αφού από τη μια τα βοηθά να αναγεννηθούν και από την άλλη εκτοπίζει τους ανταγωνιστές τους. Γι’ αυτό ονομάζονται από κάποιους «πυράντοχα» ή ακόµη και «πυρόφιλα» είδη! Παραδείγματα τέτοιων δέντρων και φυτών: πεύκα, λαδανιές, πουρνάρια, ρείκια, άρκευθοι, σχίνα κ.α.

Τα ακαθάριστα οικόπεδα είναι μια παράμετρος που θα ευνοήσει, προφανώς, την επέκταση της φωτιάς, αλλά μόνο κοντά σε οικισμούς. Στα δάση αυτό γινόταν παραδοσιακά με τη βόσκηση και άλλες φυσικές ή ανθρώπινες δραστηριότητες (συλλογή νεκρής καύσιμης ύλης, ρητίνευση κλπ.).

Στη σύγχρονη εποχή, με την αστικοποίηση, τη βιομηχανοποίηση της κτηνοτροφίας και την πλήρη απαγόρευση επεμβάσεων σε προστατευόμενες περιοχές, πλέον τα δάση αφήνονται και συγκεντρώνουν πολλή καύσιμη ύλη στο έδαφος.

Σε πολλές χώρες του κόσμου, η ελεγχόμενη ελεύθερη βόσκηση σε περιδασικές περιοχές εφαρμόζεται ως nature-based solution (λύση βασισμένη στη φύση), και είναι άλλο ένα παράδειγμα παραδοσιακών τεχνικών που μπορούν να λύσουν σημερινά προβλήματα!

Τέλος, αξίζει να πούμε ότι οι αιτίες των δασικών πυρκαγιών διαφέρουν ανάλογα με την εποχή ή την περιοχή, αλλά σύμφωνα με τα στατιστικά είναι:

– έως 10% τυχαία ή φυσικά αίτια, π.χ. κεραυνοί, βλάβες σε ηλεκτρικά δίκτυα

– 15-20% άγνωστα αίτια

– 50-60% εμπρησμοί από αμέλεια, π.χ. γεωργικές δραστηριότητες, καύση χόρτων, πέταγμα τσιγάρου

– 25-30% εμπρησμοί από πρόθεση

Η εικόνα από Κουραφέλκυθρα περιγράφει εύγλωττα τις επικοινωνιακές στρατηγικές διαχείρισης της κοινής γνώμης για τις καταστροφές που βιώνουμε κάθε χρόνο από τις πυρκαγιές.

Σας παρακαλώ, μην αφήνετε την οργή για τη διαχείριση του προβλήματος να σας τυφλώνει τόσο ώστε να μην αναγνωρίζετε το πρόβλημα