Του Ιωάννη Καρρά
Πως να διδάσκουμε ιστορία; Γράφω εδώ με αφορμή το πρόσφατο άρθρο όπου γίνεται συζήτηση του γλωσσικού κενού πολλών φοιτητών. Μήπως το περπάτημα μπορεί να οδηγήσει τελικά στα ίδια τα κείμενα;
Η καθημερινή μου διαδρομή από τη Συναγωγή των Μοναστηριωτών στο μπρουταλιστικό κτήριο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας περνάει από ράφτρες, μανάβηδες, χασάπηδες, χρυσοχόους, κορνιζοποιούς, επιπλοποιούς, τυπογράφους, μαγαζιά στοιχημάτων, από το Μπιτ Παζάρ μέχρι το Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Γενιές Σαλονικιών στο έργο τους.
Ωστόσο, δεν θα ήταν δυνατό να διδαχθεί το μάθημα «Επιχειρήσεις και Επιχειρηματικότητα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη 1700-1950» – μάθημα επικεντρωμένο στην επιχειρηματικότητα της Θεσσαλονίκης – χωρίς τη βοήθεια τόσων οι οποίοι είναι πραγματικά ειδικοί.
Προ πάντων τα μέλη του Συμβουλίου Βιομηχανικής Κληρονομιάς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, συμβούλιο που εδρεύει στην πόλη. Η παντογνώστης Πρόεδρος Όλγα Δεληγιάννη μας καθοδήγησε στο «Ντεπώ», στον σταθμό της Οθωμανικής Εταιρείας Τροχιοδρόμων Θεσσαλονίκης (ευχαριστώ και τον νυν Αντιδήμαρχο Θεσσαλονίκης Πρόδρομο Νικηφορίδη που μας επέτρεψε πρόσβαση). Κλήθηκε επίσης στο Εργαστήριο Ιστορίας Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης να μιλήσει για τη σχέση μεταξύ των αλλαγών στα συστήματα μεταφορών, ξένων επενδύσεων και μορφών επιχειρηματικότητας όπως αναπτύχθηκαν στη πόλη των αρχών του 20ου αιώνα.
Μέλη του Συμβουλίου Βιομηχανικής Κληρονομιάς – η Σοφία Γκουβούση και ο Σπυρίδων Ταβλίκος – δίδαξαν την ιστορία του καπνού και των καπναποθηκών ως βασικής σημασίας προϊόν. Οι αδελφοί Ναξιάδη μας φιλοξένησαν στις καπναποθήκες τους, οι οποίες λειτουργούν μέχρι σήμερα. Ξεναγήσεις ακολούθησαν στα βήματα του τότε δημάρχου της πόλης Αχμέτ Χαμντί Μπέη, στις εγκαταστάσεις Αλλατίνη, στο Βελγικό Εργοστάσιο Ύδρευσης, στη Ζυθοποιεία Φιξ και (στο πλαίσιο του μαθήματος της Ελένης Γαβρά) στο εμπορικό κέντρο της πόλης.
Η επίσκεψη φοιτητών στον λιμένα στάθηκε ευκαιρία συζήτησης του ναυτιλιακού κλάδου, αλλά και για το ελεύθερο εμπόριο εν γένη. Η Ιφιγένεια Χατζηνικολάου και ο ειδικός για θέματα εργασιακά Κώστας Παλούκης μας ξενάγησαν στις σύγχρονες αλλά και παλαιότερες μορφές επιχειρηματικότητας που λάμβαναν χώρα στο λιμάνι και μας μίλησαν για τους εργαζόμενους λιμενεργάτες του παρελθόντος και τις συνθήκες εργασίας τους (πολλοί εξ αυτών Εβραίοι).
Η Αρετή Κονδυλίδου δίδαξε για την επιχειρηματική και βιοποριστική εκπαίδευση στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη, ξεναγώντας στο Ισλαχανέ (ή αλλιώς Χαμιντιέ). Η Βασιλική Καρσιακλή (Dot2Dot), απ’ την άλλη, μας μετέφερε στον Φραγκομαχαλά – στην οικία του Jake Abbot όπου μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε τη σημασία του κεφαλαίου και της ανάπτυξης ενός γηγενούς τραπεζικού κλάδου.
Τελικά, και σε συνδιοργάνωση με την Olena Palko του Πανεπιστημίου της Βασιλείας και την Μαρία Καβάλα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Ελβετοί και Έλληνες φοιτητές επισκεφθήκαμε το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού του Δήμου Καλαμαριάς όπου μας μίλησαν η Ελένη Ιωαννίδου και ο Στέργιος Παπαστεργίου για τις συνθήκες επιβίωσης και τις επιχειρηματικές δράσεις προσφύγων.
Κατά τη διάρκεια όλου του μαθήματος μας συνόδεψε η βιβλιογραφία, ιδιαίτερα η λεπτομερέστατη δουλειά του Ευάγγελου Χεκίμογλου. Αλλά και το έργο του Βασίλη Γούναρη, του Ιωάννη Στεφανίδη και των συνεργατών τους για το «Ελληνικό Δαιμόνιο».
Φοιτητές προετοίμασαν ομαδικές εργασίες σχετικά με πτυχές της επιχειρηματικότητας της πόλης: θέματα όπως της επιχειρηματικότητας των Ντονμέ, των Αρμενιων, του ρόλου των «gastarbeiter» μεταξύ Μακεδονίας και Γερμανίας, της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης και της ανάπτυξης τηλεπικοινωνιών. Η νικήτρια συμμετοχή στον διαγωνισμό που αξιολογήθηκε από την Γεωργία Ζαχαροπούλου, εμπειρογνώμων του Υπουργείου Πολιτισμού, αφορούσε την επιχειρηματικότητα του κινηματογραφικού κλάδου στην ιστορία της Θεσσαλονίκης.
Σκοπός του μαθήματος για την ιστορία της επιχειρηματικότητας στην νοτιοανατολική Ευρώπη είναι να συμπληρώσει το «Επιχειρηματικό Hub» που ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, με επικεφαλής την Αικατερίνη Σαρρή. Ο θεσμός ενός επιτυχημένου ετήσιου «Hackathon» κοινωνικής επιχειρηματικότητας επιτρέπει στους φοιτητές να αναπτύξουν δικές τους ιδέες για κοινωνικό μετασχηματισμό. Το φετινό «Hackathon» αξιολογήθηκε από τον Σπύρο Αρσένη, επικεφαλή ανάπτυξης και καινοτόμου επιχειρηματικότητας της Εθνικής Τράπεζας και τον Σωτήρη Σιάγα της Venture Stories Partners.
Έτσι θα ήθελα να διδάσκεται η ιστορία – ομαδικά, διαδραστικά, διεπιστημονικά και ευχαριστώ εκ καριδίας όλους που συνεισέφεραν και βεβαίως τους ίδιους τους φοιτητές του ΠΑΜΑΚ. Η Θεσσαλονίκη ήταν και είναι μια πόλη που σφύζει από ιδέες, μια πόλη επιχειρηματιών που συνδέει τη Μεσόγειο με την ευρύτερη βαλκανική ενδοχώρα. Το παρελθόν αποτελεί και έκκληση για τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής και βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης. Και όραμα που δίνει ελπίδα για το μέλλον.
(Φώτο με τον Κώστα Παλούκη στο αρχείο του Λιμένα Θεσσαλονίκης)
- Το άρθρο από τον τοίχο του Ιωάννη Καρρά