της Σταυρούλας Κατσογιάννη
Γεωπόνου, Αρχιτέκτονα τοπίου
Προέδρου της ΠΕΕΓΕΠ
Η κλιματική προσαρμογή των αστικών δέντρων αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο για τους επιστήμονες και τους επαγγελματίες, οι οποίοι θα πρέπει να ξεφύγουν από τη φιλολογία περί των οφελών των δέντρων και να εστιάσουν στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής μέσω της ανάπτυξης του Πρασίνου.
Η κλιματική αλλαγή καταπονεί τα συστήματα των φυσικών πόρων που υποστηρίζουν αστικά οικοσυστήματα και προκαλεί την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινόμενων.
Η κλιματική προσαρμογή των δέντρων επιβάλλει αλλαγές στις πρακτικές διαχείρισης τους, επικαιροποίηση προδιαγραφών, εισαγωγή νέων τεχνολογιών. Επιβάλλει συνεργασίες με ερευνητικά και επιστημονικά κέντρα που θα βοηθήσουν στην εισαγωγή νέων ειδών ανθεκτικών στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται. Επιβάλλει πολιτικές προστασίας των υφιστάμενων δέντρων αλλά και των νέων δέντρων.
Τι πρόκειται να αλλάξει τα επόμενα χρόνια
Κανείς δεν είναι σίγουρος, με ακρίβεια για το τι θα συμβεί, υπάρχουν διάφορα σενάρια, εξαρτάται κυρίως από ανθρωπογενείς παράγοντες. Το σίγουρο είναι ότι προβλέπεται αύξηση των θερμοκρασιών, πιο ξηρά καλοκαίρια, αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων σε διάρκεια και συχνότητα.
Τι θα προκαλέσουν αυτές οι αλλαγές
Για παράδειγμα μόνο από την άνοδο των θερμοκρασιών, τα φυτά επηρεάζονται άμεσα και μπορούμε να παρατηρήσουμε
- μείωση της φωτοσυνθετικής τους ικανότητας
- αύξηση στους ρυθμούς αναπνοής
- Μείωση της ικανότητας πρόσληψης θρεπτικών συστατικών
- Βλάβες στα φύλλα
- Φθορές στην κόμη
- Πρώιμη ανθοφορία
- Μείωση των ρυθμών ανάπτυξης
- Αλλαγές στο χρονοδιάγραμμα της έκρηξης βλαστών
- Και βέβαια θνησιμότητα
Η θνησιμότητα των δέντρων θα αυξηθεί λόγω ξηρασίας, φθορών από ακραίες χιονοπτώσεις, βροχοπτώσεις, πυρκαγιές, έλλειψη διαθέσιμων πόρων και βέβαια από προσβολές από έντομα, μύκητες, βακτήρια κλπ.
Όποιες και αν είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα φυτά, έμμεσες ή άμεσες, ένα θα είναι το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
Θα προκληθούν αλλαγές στη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά του αστικού τοπίου που θα οδηγήσουν σε αλλαγές στην αίσθηση του τόπου, και την ταυτότητα των πόλεων.
Είναι σημαντικό να προσαρμοστούν τα αστικά δέντρα σε αυτές τις τρέχουσες και προβλεπόμενες κλιματικές επιπτώσεις, ωστόσο λίγες προσπάθειες έχουν γίνει για τη συστηματική αξιολόγηση της τρωτότητας των αστικών δέντρων και στην διάχυση και ενσωμάτωση αυτών των πληροφοριών στη λήψη αποφάσεων.
Πόσο ευάλωτοι είναι οι πληθυσμοί των αστικών δέντρων στις προβλεπόμενες αλλαγές του κλίματος;
Οι αξιολογήσεις τρωτότητας για την αλλαγή του κλίματος συνήθως ορίζουν την τρωτότητα ως συνάρτηση της έκθεσης σε έναν κλιματικό κίνδυνο, της ευαισθησίας και της ικανότητας προσαρμογής . Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την ευπάθεια μεμονωμένων δέντρων, είναι η ηλικία, η κατάσταση ή η τοποθεσία φύτευσης.
Ο καθοριστικός όμως παράγοντας για την ευπάθεια του δέντρου σε μια πόλη, σύμφωνα με μελέτες, είναι η προβλεπόμενη μετατόπισή του στις ζώνες Θερμότητας και Ανθεκτικότητας.
Ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την βιωσιμότητα των δέντρων;
Η βροχόπτωση και η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου έχουν αποδειχθεί ευρέως ως οι κύριες κλιματικές μεταβλητές που επηρεάζουν την ανάπτυξη για τα περισσότερα είδη δέντρων παγκοσμίως.
Η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη, αλλά μόνο όταν αυτές οι αυξήσεις, είναι σχετικά μέτριες και όταν υπάρχει επίσης επαρκής υγρασία.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δέντρα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε θερμοκρασίες περιβάλλοντος > 40 °C για σύντομες χρονικές περιόδους με την προϋπόθεση ότι τους παρέχουμε επαρκή υγρασία στο έδαφος. Στα αστικά τοπία, τα δέντρα μπορούν, υπό ορισμένες συνθήκες, να ποτίζονται τακτικά, επαρκούν όμως οι διαθέσιμοι πόροι?
Γνωρίζοντας τα παραπάνω θα μπορούσε να μελετηθεί ένα σχέδιο για την προσαρμογή των αστικών δέντρων στις νέες συνθήκες που θα έχει σαν στόχο
- Την αντίσταση στις αλλαγές και την απώλεια οικοσυστημάτων, προστατεύοντας τους πόρους
- στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας, βελτιώνοντας την υγεία των δέντρων και την ακεραιότητα του οικοσυστήματος
- στην μετάβαση των οικοσυστημάτων, στις νέες συνθήκες
Η αντίσταση στις αλλαγές και η οικοδόμηση ανθεκτικότητας στις κλιματικές αλλαγές, μπορεί να επιτευχθεί επενδύοντας σε υποδομές βασισμένες στη φύση.
Τα οφέλη των λύσεων που βασίζονται στη φύση, εκτυλίσσονται κάποια βραχυπρόθεσμα και άλλα σταδιακά με την πάροδο του χρόνου.
Τα οφέλη πολλά, η εξοικονόμηση νερού, η αντιπλημμυρική προστασία, η αύξηση των αποθεμάτων νερού, η δέσμευση άνθρακα, η μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, η αυξημένη βιοποικιλότητα και η ενίσχυση της υγείας και ευεξίας του αστικού οικοσυστήματος.
Αν έπρεπε να σταθώ στα δυο πιο σημαντικά θα ήταν η διαχείριση των υδάτων και η εξυγίανση του εδάφους.
Το αστικό έδαφος αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την ανθεκτικότητα στο κλίμα, το θεμέλιο της λειτουργίας ενός υγιούς οικοσυστήματος. Ιστορικά, οι πόλεις απέτυχαν να διαχειριστούν βιώσιμα το έδαφος τους, με αποτέλεσμα τη συνεχή υποβάθμιση του.
Καλύτερες πρακτικές διαχείρισης του αστικού εδάφους θα πρέπει να στοχεύουν στην προστασία από τη συμπίεση, τη βελτίωση της δομής του, της σύστασης του, την αύξηση του διαθέσιμου όγκου εδάφους για την ανάπτυξη ριζών, την αύξηση της γεωποικιλότητας.
Αν θα θέλαμε να δούμε συγκεντρωτικά ένα σχέδιο δράσης για την προσαρμογή των αστικών δέντρων στην κλιματική αλλαγή, προτείνω να το οργανώσουμε σε 4 τομείς
- Πολιτική και προγραμματισμός
Εκπόνηση Σχέδιου ή Στρατηγικής ανάπτυξης και Διαχείρισης των Αστικών Δέντρων όπου θα περιλαμβάνει α. Συγκέντρωση και διάχυση στατιστικών δεδομένων σε τοπικό επίπεδο, όπως η θνησιμότητα των δέντρων, η υγεία των δέντρων (π.χ., το στρες από ξηρασία, οι ημερομηνίες έκπτυξης/πτώσης του φυλλώματος και ανθοφορίας β. Ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών – κριτηρίων σχεδιασμού αστικών χώρων Πρασίνου, κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων ανάπτυξης για τα δημόσια έργα γ. Σχέδιο ανάπτυξης και βελτίωσης της συνδεσιμότητας μεταξύ των χώρων πρασίνου τόσο σε δημοτική όσο και σε περιφερειακή κλίμακα δ. Ανάπτυξη στρατηγικών προσαρμογής των δέντρων σε όλα τα επίπεδα
- Σχεδιασμός νέων φυτεύσεων
Ας αντιμετωπίσουμε την ευθραυστότητα και θνησιμότητα των αστικών δέντρων σαν μια ευκαιρία να δημιουργήσουμε πιο ανθεκτικό και στοχευμένο πράσινο.
Η διαφορετικότητα είναι ένα κλειδί για ένα επιτυχημένο πρόγραμμα δενδροφύτευσης. Η υπερφύτευση ενός είδους σε μια περιοχή μπορεί να οδηγήσει σε μονοκαλλιέργειες που ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση εντόμων και ασθενειών που μπορούν να καταστρέψουν ένα μεγάλο ποσοστό αστικών δέντρων σε μια περιοχή.
Μια λογική στρατηγική για τις περισσότερες αστικές φυτεύσεις είναι α. ο περιορισμός οποιουδήποτε είδους σε ποσοστό μεταξύ 5% και 10% Κατά συνέπεια, εάν συμβεί κάποια ασθένεια ή προσβολή από έντομα, το 90-95% του πληθυσμού δέντρου θα παραμείνει ανεπηρέαστος και άθικτος β. η επιλογή κατάλληλων ειδών για την συγκεκριμένη τοποθεσία και στις τωρινές και τις μελλοντικές κλιματικές συνθήκες γ. Δημιουργία προϋποθέσεων υγιούς ανάπτυξης των δέντρων, επενδύοντας σε μεγαλύτερους όγκους εδάφους ανάπτυξης του ριζικού συστήματος, αποκαθιστώντας την υδρολογία, τη διαπερατότητα και τον κύκλο των θρεπτικών ουσιών δ. υλοποίηση πιλοτικών φυτεύσεων νέα είδη δέντρων ανθεκτικά στο ξηρό κλίμα, σε ασθένειες και παράσιτα
- Διαχείριση δέντρων
Τα αστικά δέντρα συνήθως απαιτούν εντατική διαχείριση σε σύγκριση με τα φυσικά δάση επειδή ζουν σε δύσκολες συνθήκες μακριά από τα φυσικά τους περιβάλλοντα. Η πρόληψη και η εφαρμογή καλών πρακτικών διαχείρισης των αστικών δέντρων δημιουργεί ανθεκτικά αστικά οικοσυστήματα. Ο προγραμματισμός απαιτεί α. αύξηση προϋπολογισμού για να υλοποιηθούν τα σχέδια διαχείρισης και καταπολέμησης των ασθενειών β. εντοπισμό και έλεγχο χωροκατακτητικών φυτών και εντόμων, παθογόνων, που θα γίνουν πιο ανταγωνιστικά σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα γ. Λήψη μέτρων για την αποτροπή της εξάπλωσης ασθενειών δ. Εκπαίδευση του προσωπικού στην ορθή διαχείριση, αλλά και στον εντοπισμό και την καταπολέμηση ασθενειών των δέντρων.
- Διαχείριση κινδύνων
Η μελέτη σχεδίου διαχείρισης των αστικών δέντρων σε ακραίες καιρικές συνθήκες θα πρέπει να περιλαμβάνεται στον κανονισμό Πρασίνου των δήμων. Στον προυπολογισμό διαχείρισης του πρασίνου θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται κονδύλι για την επιθεώρηση και αξιολόγηση κινδύνου για δέντρα που βρίσκονται κοντά σε νευραλγικά και ευαίσθητα σημεία της πόλης αλλά και κονδύλι έκτακτης ανάγκης για τη διαχείριση εκτάκτων αναγκών και την αποκατάσταση των ζημιών.
Τα αστικά δέντρα είναι τα μοναδικά περιουσιακά στοιχεία που σε αντίθεση με τις υπόλοιπες υποδομές της πόλης, η αξία τους αυξάνεται καθώς μεγαλώνουν, με τα μεγαλύτερα οφέλη τους να παρέχονται στην ωριμότητα, για αυτό χρειάζονται να ζήσουν μια μακρά, υγιή ζωή και εμείς πρέπει να παλέψουμε για να τους την προσφέρουμε.
βιβλιογραφία
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360132324003226
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1618866721002119
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301479721012081
https://www.nature.com/articles/s41598-017-14831-w
- Το άρθρο πρωτο-δημοσιεύθηκε εδώ