Αντί να τηρούν τις διεθνείς ευθύνες τους έναντι των ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια στο κατώφλι τους, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) συνεχίζουν να υιοθετούν βίαιες πολιτικές που κοστίζουν ζωές. Στην απάντησή της στους μαζικούς εκτοπισμούς που προήλθαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η ΕΕ μας έδειξε ότι είναι ικανή να δημιουργήσει και να εφαρμόσει ανθρώπινη πολιτική μετανάστευσης: το μόνο που λείπει είναι η πολιτική βούληση.

Από τα Σχέδια Δράσης για την Κεντρική Μεσόγειο και τα Δυτικά Βαλκάνια μέχρι το Σύμφωνο Μετανάστευσης και τη χρηματοδότηση και την εξωτερική ανάθεση επιβλαβών συνοριακών πρακτικών σε άλλες χώρες, όπως η Λιβύη, η ΕΕ διαβρώνει ενεργά το σύστημα ασύλου και αποτυγχάνει να παρέχει ουσιαστική προστασία σε άτομα που αναζητούν ασφάλεια. Οι χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, καταβάλλουν ασυνήθιστα βήματα για να ενισχύσουν τον έλεγχο στα σύνορα και να αποτρέψουν τις αναχωρήσεις, ποινικοποιώντας παράλληλα τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

«Καλούμε τους ηγέτες της ΕΕ να θέσουν πρώτα την προστασία των ανθρώπινων ζωών και να παρέχουν αξιοπρεπή και ανθρώπινη μεταχείριση στους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια στην Ευρώπη», δήλωσε ο Julien Buha Collette, επικεφαλής της ομάδας επιχειρήσεων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ευρώπη. «Οι ιατρικές ανάγκες των ανθρώπων και τα δικαιώματά τους σε μια δίκαιη διαδικασία ασύλου πρέπει να γίνονται σεβαστά και να δίνονται προτεραιότητα πάνω από όλα».

Καθημερινά, οι ομάδες των ΓΧΣ παρέχουν ιατρική και ψυχολογική φροντίδα σε ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, που αναζητούσαν ασφάλεια στην Ευρώπη, αλλά αντίθετα βρήκαν βία, ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης και ανεπαρκή πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως τροφή, νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής. Ακολουθεί μια πιο προσεκτική ματιά στο πώς η θανατηφόρα μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ επηρεάζει τους μετανάστες σε ολόκληρη την Ευρώπη.

ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΟΔΟΥ

«Μου έβγαλαν τα παπούτσια και το μπουφάν μου, έβαλαν ένα πλαστικό κορδόνι στους καρπούς μου, έσπρωξαν το πρόσωπό μου στο έδαφος και με χτύπησαν με ξύλα στο πόδι μου», είπε ένας άνδρας από το Μαρόκο στους ΓΧΣ μετά την επίθεση που δέχτηκε από τις συνοριακές αρχές στη Βουλγαρία. «Μου πήραν τα παπούτσια, το σακάκι, το τηλέφωνο και τα χρήματα. Δεν είπαν τίποτα αλλά με χτυπούσαν και γελούσαν».

Ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που εργάζονται κατά μήκος της μεταναστευτικής οδού των Δυτικών Βαλκανίων —η οποία εκτείνεται από την Αλβανία στη Σερβία— και κατά μήκος των συνόρων της Λευκορωσίας με τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία συχνά περιθάλπουν περισσότερους ανθρώπους με τραυματισμούς από την προσπάθεια να περάσουν τα τείχη και τους φράχτες των συνόρων της ΕΕ που διευρύνονται συνεχώς. Στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας και Σερβίας-Ουγγαρίας, οι ιατρικές ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα περιθάλπουν κατάγματα, κοψίματα και τραύματα που προκαλούνται από συρμάτινο φράχτη ύψους πέντε μέτρων.

Οι ασθενείς αναφέρουν συστηματικά ότι δέχθηκαν σωματική επίθεση και κλοπή των υπαρχόντων τους από συνοριοφύλακες και αστυνομία και επίθεση από σκυλιά υπό την καθοδήγησή τους πριν απωθηθούν στη χώρα από την οποία δραπετεύουν. Στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γαλλία, οι ΓΧΣ έχουν ακούσει ιστορίες από ανθρώπους που αντιμετώπισαν απώθηση στη θάλασσα και στη στεριά.

ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Αντί να διερευνήσουν και να σταματήσουν αυτή τη βία, οι ηγέτες της ΕΕ χειραγωγούν τις δημόσιες αφηγήσεις ως καταστάσεις κρίσης για να ποινικοποιήσουν τους μετανάστες και να δικαιολογήσουν ενέργειες που παραμελούν τις υποχρεώσεις τους έναντι των ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια. Τα προηγούμενα χρόνια, έχουμε δει ένα έδαφος γεμάτο βίαιες απωθήσεις και άρνηση πρόσβασης στην επικράτεια, μέσω αυτών των αφηγήσεων κρίσης και των έκτακτων μέτρων που καταλήφθηκαν από διάφορα ευρωπαϊκά κράτη μέλη, όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Λιθουανία. Αντί να επενδύουν στην αύξηση των εγκαταστάσεων υποδοχής και στη βελτίωση της υποδοχής με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης σε ολόκληρη την ΕΕ, τα κράτη μέλη επικεντρώνονται στον περιορισμό του αριθμού των ατόμων που επιτρέπουν να εισέλθουν και να αναθέτουν τις διεθνείς ευθύνες τους σε άλλες —συχνά λιγότερο ασφαλείς— χώρες, όπως η Λιβύη.

«Σήμερα, οι άνθρωποι που επιβιώνουν από το θανατηφόρο πέρασμα στη Μεσόγειο ή τα βουνά και τα δάση της Ευρώπης το κάνουν μόνο για να υποστούν αναξιοπρεπή μεταχείριση όταν φτάσουν στο έδαφος της ΕΕ», δήλωσε ο Buha Collette. «Σε όλη την Ευρώπη, έχουμε δει την εξομάλυνση της βίας στα σύνορά τους. Εκτός από τους θανάτους στη θάλασσα και τις βίαιες αντιδράσεις, έχουμε ακούσει αναφορές για παιδιά εγκλωβισμένα σε εμπορευματοκιβώτια και δακρυγόνα στην Ουγγαρία πριν απωθηθούν στη Σερβία. Είναι απάνθρωπο».

Μέσα από τις ιστορίες που ακούν οι ΓΧΣ από ασθενείς, συνεχίζουμε να γινόμαστε μάρτυρες της πλήρους περιφρόνησης από την ΕΕ του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος αναζήτησης ασύλου, της υποχρέωσης παροχής βοήθειας στη θάλασσα σε ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο και της απαγόρευσης της απάνθρωπης, σκληρής και ταπεινωτικής μεταχείρισης και βασανιστήρια.

«Πριν από την πρώτη μου άφιξη στην Ελλάδα, αντιμετώπισα έξι φορές απώθηση», είπε ένας άνδρας από τη Σομαλία στις ομάδες των ΓΧΣ στην Ελλάδα. «Την [πιο πρόσφατη] φορά, [φτάσαμε] στη Λέσβο το πρωί [με] πλοίο. [Όταν φτάσαμε] στην ακτή, χωριστήκαμε και τρέξαμε στους θάμνους. Μετά από πολλές ώρες κρυφτό, κάποιοι άντρες [με βρήκαν], πέταξαν το σακάκι και τα παπούτσια μου. Μας χτύπησαν, [μας] φόρτωσαν σε μια πλαστική βάρκα και μας έσπρωξαν πίσω στη θάλασσα — πίσω στην Τουρκία».

Τα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ Κλειστά Κέντρα Ελεγχόμενης Πρόσβασης (CCAC) στην Ελλάδα “πλασάρονται” ως βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τους μετανάστες που φτάνουν στα νησιά. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, περιορίζουν σοβαρά την κίνηση των ανθρώπων και τους κρατούν εγκλωβισμένους σε εγκαταστάσεις που μοιάζουν με φυλακές. Στη Σάμο, το CCAC περιβάλλεται από συρματοπλέγματα, είναι υπό επιτήρηση 24 ώρες το 24ωρο, οι άνθρωποι πρέπει να εισέλθουν μέσω ακτινογραφίας και αναγνωρίζονται με βιομετρικά δεδομένα (όπως τα δακτυλικά αποτυπώματα).

Αντί να μαθαίνει από λάθη του παρελθόντος, η ΕΕ συνεχίζει να πολλαπλασιάζει το μοντέλο του «hotspot», το οποίο επικεντρώνεται στην απέλαση και την κράτηση και όχι στη βοήθεια και την προστασία. Εάν εγκριθούν, οι νομοθετικές προτάσεις που προωθούνται επί του παρόντος στην ΕΕ θα επαναλάβουν αυτό το μοντέλο σε όλες τις χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των ταχέων διαδικασιών ασύλου, οι οποίες μειώνουν σημαντικά τον χρόνο που δίνεται για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου. Αυτό οδηγεί στην απέλαση πολλών ανθρώπων που δεν είχαν την ευκαιρία να εκδικαστεί δίκαια η υπόθεσή τους. Επιπλέον, το όριο ηλικίας κράτησης θα μειωθεί στα 12.

Οι ομάδες ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα συνεχίζουν να περιθάλπουν ασθενείς που βιώνουν αγωνία και τραύμα – πολλοί από τους οποίους κινδυνεύουν να υποστούν περαιτέρω τραυματισμό από αυτούς τους σκληρούς περιορισμούς και την εσπευσμένη διαδικασία ασύλου, που ενσταλάζει τον φόβο της απέλασης και πάλι σε κίνδυνο.

Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα παρέχουν φροντίδα σε αιτούντες άσυλο – συμπεριλαμβανομένων ασυνόδευτων ανηλίκων- που κοιμούνται στους δρόμους καθώς δεν τους έχει δοθεί πρόσβαση σε ασφαλές καταφύγιο.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΘΕΣΗ ΒΙΑΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ

Το 2022, περίπου 23.600 άνθρωποι αναχαιτίστηκαν από την χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ λιβυκή ακτοφυλακή και επέστρεψαν βίαια στη Λιβύη. Στη Λιβύη, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ, οι μετανάστες διατρέχουν διαρκή κίνδυνο να κρατηθούν αυθαίρετα και να υποβληθούν σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Φέτος, περισσότεροι από 4.200 άνθρωποι έχουν ήδη μεταφερθεί βίαια στη Λιβύη και 938 έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται αφού διακινδύνευσαν τη θανατηφόρα διαδρομή μέσω της Κεντρικής Μεσογείου από τη Λιβύη προς την Ευρώπη: Είναι η πιο θανατηφόρα περίοδος τεσσάρων μηνών από το 2017.

«Μετά την είσοδο στη Λιβύη, μας πήγαν σε μια φυλακή», είπε ένας νεαρός άνδρας από το Καμερούν στις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη. «Πέρασα οκτώ μήνες εκεί. Μας χτύπησαν πολύ άσχημα μέχρι να τους πληρώσουμε. Αν δεν είχαμε χρήματα, τηλεφωνούσαν στις οικογένειές μας και τους ζήτησαν χρήματα για να μας αφήσουν ελεύθερους. Έβαλαν τις οικογένειές μας να ακούν στο τηλέφωνο ενώ μας χτυπούσαν. Μερικές φορές έπαιρναν ακόμη και βίντεο με κακοποίηση και τα έστελναν στις οικογένειές μας. Δεν είχα χρήματα και οικογένεια. Πέρασα οκτώ μήνες κλεισμένος και ξυλοκοπημένος. Έχασα την όρασή μου από το ένα μάτι αφού με χτύπησαν με μεταλλικό ραβδί. Το ξύλο τραυμάτισε το μάτι μου τόσο πολύ που τώρα δεν μπορώ να δω με αυτό. Δεν με πήγαν καν στο νοσοκομείο όταν συνέβη αυτό».

«Οι αποτρεπτικές πολιτικές της ΕΕ δεν θα αποτρέψουν τραγωδίες όπως τα πρόσφατα ναυάγια, ούτε θα εμποδίσουν τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να αναζητήσουν ασφάλεια, θα εκθέσουν τους ανθρώπους μόνο σε ακόμη πιο επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια», δήλωσε ο Buha Collette.