Στις 10.3.2022 οι ευρωβουλευτές ενέκριναν με 553 ψήφους υπέρ, 130 κατά και 7 αποχές το περιβαλλοντικό πρόγραμμα της ΕΕ έως το 2030 για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη, καθαρή, κυκλική οικονομία της ευημερίας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικύρωσε τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με το Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2021 σχετικά με το 8ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον με στόχο την χάραξη της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής έως το 2030 και την ευθυγράμμισή της με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Τα Προγράμματα Δράσης για το Περιβάλλον της ΕΕ είναι νομικά δεσμευτικά πλαίσια που κατευθύνουν την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής πολιτικής από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το 7ο πρόγραμμα έληξε στα τέλη του 2020, ενώ το επόμενο θα διαρκέσει έως τις 31 Δεκεμβρίου 2030.
Η ψηφοφορία έλαβε χώρα μια εβδομάδα μετά την δημοσίευση της έκθεσης του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC Sixth Assessment Report – Impact, Adaptation and Vulnerability), που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κάθε επιπλέον καθυστέρηση στην παγκόσμια δράση θα κλείσει ένα μικρό παράθυρο ευκαιριών που υπάρχει αλλά κλείνει γρήγορα για να μπορέσουμε να διασφαλίσουμε ένα ζωντανό και βιώσιμο μέλλον για όλους και όλες.
Η εισηγήτρια Grace O’ Sullivan (Πράσινοι, Ιρλανδία) δήλωσε: «Το 8ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον καθιστά την “οικονομία της ευημερίας” στόχο προτεραιότητας για το 2030. Αυτή η κίνηση είναι πρωτοφανής για το Ευρωπαϊκό Δίκαιο και σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα προς την απομάκρυνση από την απαισιόδοξη, μη βιώσιμη επικέντρωση στην αύξηση του ΑΕΠ και προς την κατεύθυνση που έχει δείξει η πανδημία ότι είναι η σημαντικότερη όλων: την ευημερία των πολιτών και του πλανήτη μας. Είναι ένα θετικό παράδειγμα του είδους της συστημικής αλλαγής που απαιτείται για την επίτευξη του στόχου μας για ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη μας».
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) στην έκθεσή του με τίτλο «The European environment – state and outlook 2020, Knowledge for transition to a sustainable Europe» [Το ευρωπαϊκό περιβάλλον – κατάσταση και προοπτικές 2020, Γνώση για τη μετάβαση σε μια βιώσιμη Ευρώπη] («SOER 2020»), κατά την προσεχή δεκαετία η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει μια μοναδική ευκαιρία για να αναλάβει ηγετικό ρόλο όσον αφορά τη βιωσιμότητα, αντιμετωπίζοντας τις επιτακτικές προκλήσεις βιωσιμότητας που απαιτούν συστημικές λύσεις. Η συστημική αλλαγή συνεπάγεται μια θεμελιώδη, μετασχηματιστική και οριζόντια μορφή αλλαγής με αποτέλεσμα σημαντικές μεταβολές και αναπροσανατολισμό στους στόχους, τα κίνητρα, τις τεχνολογίες, τις κοινωνικές πρακτικές και τους κοινωνικούς κανόνες, καθώς και σε συστήματα γνώσης και προσεγγίσεις διακυβέρνησης. Όπως αναφέρεται στη SOER 2020, ένας από τους σημαντικότερους εγγενείς παράγοντες στις διαρκείς προκλήσεις σε σχέση με το περιβάλλον και τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη είναι ότι συνδέονται άρρηκτα με τις οικονομικές δραστηριότητες και τον τρόπο ζωής, ιδίως τα κοινωνικά συστήματα που παρέχουν στους Ευρωπαίους αναγκαία αγαθά όπως η τροφή, η ενέργεια και η κινητικότητα. Η διασφάλιση της συνοχής των πολιτικών με τις υφιστάμενες περιβαλλοντικές πολιτικές και η πλήρης εφαρμογή τους θα συμβάλουν σημαντικά στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Ευρώπης έως το 2030 και στην επίτευξη του Θεματολογίου του ΟΗΕ για το 2030 και των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ).
Το 8ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον επιτρέπει μια συστημική αλλαγή προς μια οικονομία της Ένωσης, που θα διασφαλίζει την ευημερία εντός των πλανητικών ορίων και όπου η ανάπτυξη θα είναι αναγεννητική, διασφαλίζοντας ότι η πράσινη μετάβαση επιτυγχάνεται με δίκαιο και χωρίς αποκλεισμούς τρόπο και συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη μείωση των ανισοτήτων. Σύμφωνα με ένα μοντέλο για την ανθεκτικότητα που αναπτύχθηκε από το Stockholm Resilience Centre, “η επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών ΣΒΑ στηρίζει τους κοινωνικούς και οικονομικούς ΣΒΑ, διότι οι κοινωνίες και οι οικονομίες μας εξαρτώνται από μια υγιή βιόσφαιρα και διότι η βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο εντός του ασφαλούς χώρου ενός σταθερού και ανθεκτικού πλανήτη. Η επίτευξη από την Ένωση των ΣΒΑ και η στήριξη σε τρίτες χώρες για την επίτευξή τους θα είναι ουσιαστικής σημασίας προκειμένου η Ένωση να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο για την επίτευξη βιώσιμων μεταβάσεων“.
Σύμφωνα με την απόφαση, η δράση για την επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της Ένωσης είναι ανάγκη να πραγματοποιείται σύμφωνα με την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.
Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 191 παράγραφος 2 ΣΛΕE, η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος οφείλει να αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας, λαμβανομένης υπόψη της ποικιλομορφίας των καταστάσεων στις διάφορες περιοχές της Ένωσης, και να στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης, της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος, κατά προτεραιότητα στην πηγή, καθώς και στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
Στόχοι προτεραιότητας του 8ου προγράμματος δράσης για το περιβάλλον
Οι στόχοι των έξι θεματικών προτεραιοτήτων που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 είναι οι εξής:
Επίσης αποφασίστηκαν:
- Η ΕΕ θα αναπτύξει ένα δεσμευτικό πλαίσιο για την παρακολούθηση της προόδου των κρατών μελών και την κατάρτιση εκθέσεων με στόχο τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα
- Προθεσμία για τον τερματισμό των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα σύμφωνα με το στόχο η αύξηση της θερμοκρασίας να περιοριστεί στον 1,5 βαθμό Κελσίου
- Νέα μεθοδολογία για τον προσδιορισμό άλλων επιζήμιων για το περιβάλλον επιδοτήσεων έως το 2023
Σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα και για άλλες επιβλαβείς δραστηριότητες
Προκειμένου να ενισχυθούν τα θετικά κίνητρα και να καταργηθούν σταδιακά οι επιβλαβείς για το περιβάλλον επιδοτήσεις, η ΕΕ θα θεσπίσει ένα δεσμευτικό νομοθετικό πλαίσιο για την παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την πρόοδο των κρατών μελών όσον αφορά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα. Θα πρέπει, επίσης, να ορίσει μία συγκεκριμένη προθεσμία για τη διακοπή όλων των προγραμμάτων δημόσιας οικονομικής ενίσχυσης προς επιβλαβείς για το περιβάλλον πηγές ενέργειας, σε συμφωνία με τη φιλοδοξία για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου.
Έως το 2023, η Επιτροπή θα παρουσιάσει την μεθοδολογία της για τον προσδιορισμό και άλλων επιζήμιων για το περιβάλλον επιδοτήσεων με σκοπό να συντάξει αναφορές σε σχέση με την πρόοδο των κρατών μελών προς την σταδιακή κατάργησή τους.
Βελτιωμένος μηχανισμός διακυβέρνησης
Η Επιτροπή παρακολουθεί, αξιολογεί και υποβάλλει ετήσιες εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο που σημειώνουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη για την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας. Το κείμενο προβλέπει έναν νέο συνοπτικό πίνακα εργαλείων και δείκτες για τη μέτρηση της προόδου «πέραν του ΑΕΠ» με στόχο την καθοδήγηση της χάραξης πολιτικής. Η αξιολόγηση θα είναι δημόσια και τόσο οι δράσεις όσο και τα σχεδιαζόμενα μελλοντικά μέτρα θα συζητούνται κάθε χρόνο από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Εάν από την ενδιάμεση επανεξέταση της προόδου (έως τις 31 Μαρτίου 2024) προκύψει ότι πρέπει να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας έως το 2030, η Επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει νομοθετική πρόταση με πρόσθετες πρωτοβουλίες.
Οι ενωσιακές, εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές θα υποχρεούνται επίσης να εφαρμόζουν αποτελεσματικές, αποτρεπτικές και αναλογικές κυρώσεις ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος μη συμμόρφωσης με την περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ.
Δείκτες παρακολούθησης
Ο ΕΟΠ και ο ECHA στηρίζουν την Επιτροπή στη βελτίωση της διαθεσιμότητας και της συνάφειας των δεδομένων, των δεικτών και των γνώσεων, ιδίως με την υλοποίηση των εξής:
α) συλλογή, επεξεργασία και υποβολή δεδομένων και στοιχείων με σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία, με ταυτόχρονη βελτίωση των μεθοδολογιών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων και ανάπτυξης εναρμονισμένων δεικτών·
β) ενίσχυση και στήριξη της βασικής έρευνας, της χαρτογράφησης και της παρακολούθησης·
γ) προσπάθειες για την κάλυψη των σχετικών κενών στα δεδομένα παρακολούθησης, από κοινού με τα κράτη μέλη, και με συνεκτίμηση της ανάγκης για συστημική αλλαγή·
δ) εκπόνηση αναλύσεων χρήσιμων για τη χάραξη πολιτικής και συστημικών αναλύσεων, καθώς και συμβολή στην υλοποίηση των στόχων πολιτικής σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, μεταξύ άλλων με την υποβολή συστάσεων για την ενίσχυση της προόδου όσον αφορά την επίτευξη των στόχων·
ε) ενσωμάτωση δεδομένων σχετικά με τις περιβαλλοντικές, υγειονομικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, και πλήρης αξιοποίηση άλλων διαθέσιμων δεδομένων και υπηρεσιών, όπως αυτά που παρέχει το Copernicus·
στ) συμβολή στην κάλυψη κρίσιμων κενών γνώσεων σχετικά με σημεία οικολογικής ανατροπής, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις γεωγραφικές και οικολογικές διαφορές μεταξύ των περιφερειών·
ζ) ανάπτυξη ποσοτικών και ποιοτικών εργαλείων, συμπεριλαμβανομένων προβλέψεων και μοντέλων, τα οποία θα μπορούσαν να παρέχουν, μεταξύ άλλων, πληροφορίες σχετικά με πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις σε ολόκληρο το σύστημα των πολιτικών που σχετίζονται με το περιβάλλον και το κλίμα και σχετικά με την «απόσταση από τους στόχους»·
η) περαιτέρω βελτίωση της διαθεσιμότητας και της διαλειτουργικότητας των δεδομένων, καθώς και της πρόσβασης σε αυτά, μέσω προγραμμάτων της Ένωσης·
θ) διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Επόμενα βήματα
Μόλις εγκριθεί επίσημα από το Συμβούλιο, το νομικά δεσμευτικό κείμενο θα δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες αργότερα.